درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: كتاب الحج/القول فی الحج بالنذر و العهد و الیمین /مسأله10

(مسألة10):لا يجوز لمن نذره ماشيا أو المشي في حجه أن يركب البحر و نحوه، و لو اضطر إليه لمانع في سائر الطرق ،سقط، و لو كان كذلك من الأول لم ينعقد، و لو كان في طريقه نهر أو شط لا يمكن العبور إلا بالمركب يجب أن يقوم فيه على الأقوى.[1]

خلاصه مباحث گذشته در جلسه گذشته مین مسئله بیان شد که در واقع ترکیب از سه مسئله شرعی است

فرع اول

حضرت امام رحمه الله در تحریر الوسیله رحمه الله و سید یزدی در عروه الوثقی با این عنوان مطرح می کنند : لا يجوز لمن نذره ماشياً أو المشي في حجه أن يركب البحر ونحوه[2] . [3]

سوال این است کسی نذر میکند حج را پیاده انجام دهد و یا نذر میکند پیاده به حج برود از طرفی مسیری پیش روی وی مسیری است که با کشتی باید از آن عبور کرد در حالی که میتواند از مسیری برود که مسافت بین خود و مکه را پیاده طی کند

آیا جایز است این شخص سوار بر کشتی قایق و امثالهم از راه دریا سفر بنماید ؟

حضرت امام رحمه الله و سید یزدی رحمه الله می فرمایند : جایز نیست.

دلیل عدم جواز این است که متعلق نذر انجام نذر به صورت پیاده بوده است چنانچه یک سال معینی این نذر تعلق به پیاده روی گرفته باشد و در همان سال شخص از طریق دریا و سواره به کشتی برود علاوه بر آنکه این عمل تكليفا جایز نیست به دلیل اینکه مخالفت با نذر صورت گرفته کفاره هم واجب می شود لذا بر او لازم است در سال دیگری اقدام به انجام حج به صورت پیاده بنماید اما اگر متعلق نذر مخصوص سال معینی نیست عدم جواز تکلیفی منتفی است کما اینکه کفاره ای هم متوجه او نمی شود و بر این اساس است در کلام سید یزدی رحمه الله و حضرت امام رحمه الله این قید اضافه می شد: في سنة المعينة يعنى میفرمودند: لا يجوز لمن نذره ماشياً أو المشي في حجّه أن يركب البحر إذا كان المنذور ماشياً في سنة المعينة

البته عدم صحت حج که گاهاً به عدم جواز از آن تعبیر میشود مشروط به اینکه منذور در سال معینی باش نیست لذا بعيد نيست مقصود لا يجوز نفی صحت حج انجام گرفته باشد اعم از اینکه منذور اختصاص به همان سال معین داشته باشد یا اختصاص به آن سال معین نداشته باشد .

فرع دوم

اگر کسی نذر بنماید حج را ماشياً انجام بدهد ولی به دلیل مانعی که برای او رخ می دهد راه های زمینی بسته می شود یا نمی تواند از راه زمینی طی طریق کند مضطر به رفتن به حج از طریق راه دریایی و با سوار شدن به کشتی می شود در این اینجا حکم چیست ؟

حضرت امام می فرماید : تارة این اضطرار از همان ابتدایی که نذر می کند وجود دارد در این صورت اصل نذر منعقد نمی شود چون تمکن نذر حين نذر از شرایط نذر است و فرض آن است در حال اجرای صیغه نذر متمکن از صیغه نذر نیست .

تارة اخرى هنگام انجام نذر متمکن از انجام حج از طرق زمینی هست و اقدام به سفر حج به صورت پیاده می کند لکن در اواسط رفتن حج مسیر باقی مانده زمینی بسته شده و مجبور به طی طریق دریا با کشتی می شود. در این صورت اگرچه نذر منعقد شده است لکن به دلیل اضطرار این نذر ساقط می گردد به تعبیری وجوب وفاء به نذر و وجوب عمل ساقط می شود به لحاظ اینکه عروض این عارض و مانع کشف می کند از عدم انعقاد این نذر در حال حاضر و به تعبیر دیگر آنچه که از انعقاد نذر معتبر است تمکن از منذور در تمام مسیر است با عروض عارض و مانع کشف میشود که این شخص متمکن از طی مسیر نبوده و در نتیجه نذرش ساقط میگردد.

فرع سوم

شخصی نذر می کند حج را پیاده انجام بدهد و اقدام به حج به صورت پیاده می کند ولی در بین راه به جایی می رسد که برای ادامه مسیر چاره ای از استفاده ای مثل قایق در مدت کوتاه و مسافت کوتاه ندارد مثلا نذر کرده به حج برود مسیری را که طی می کند به دجله برود و لا محاله باید از دجله عبور کند و عبور از این رودخانه به غیر از قایق ممکن نیست .

در مسئله تکلیف ناذر چیست ؟

حضرت امام رحمه الله می فرماید : ولو كان في طريقه نحر أو شط لا يمكن العبور إلا بالمركب يجب أن يقوم فيه على الأقوى.

سید یزدی رحمه الله همین فرمایش را مستدل مطرح می کند : و لو كان في طريقه نهر أو شط لا يمكن العبور إلا بالمركب فالمشهور أنه يقوم فيه لخبر السكوني. ولی ایشان می فرماید : و الأقوى عدم وجوبه لضعف الخبر عن إثبات الوجوب، والتمسك بقاعدة الميسور لا وجه له، وعلى فرضه فالميسور هو التحرك لا القيام [4] .

ایشان در ادامه می فرماید : و التمسك بالقاعدة الميسور لا وجه له ؛ اینکه برای اثبات ایستادن به قاعده المیسور تمسک می شود وجهی برای آن نیست .

و نیز می فرماید : وعلى فرضه فالميسور هو التحرك لا القيام ؛ بر فرضی که قائل باشیم قاعده میسور اعتبار دارد میسور برای این ناذر این است که در قایق راه برود نه اینکه ایستاده بماند و نه اینکه ایستاده برود .

در ما نحن فیه سوال این است که آیا شخص باید ایستاده در قایق باشد و این ایستادن شرط است یا خیر ؟ آیا ایستاده بودن بر اساس قاعده میسور وجوبش ثابت می شود یا خیر ؟