درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: كتاب الحج/شرائط وجوب حجة الإسلام /مسأله 9

(مسألة 9): لو نذر المشي في الحجّ انعقد حتّى‌ في مورد أفضليّة الركوب.

ولو نذر الحجّ راكباً انعقد ووجب حتّى‌ لو نذر في مورد يكون المشي أفضل، وكذا لو نذر المشي في بعض الطريق، وكذا لو نذر الحجّ حافياً. ويشترط في انعقاده تمكّن الناذر وعدم تضرّره بهما وعدم كونهما حرجيّين، فلاينعقد مع أحدها لو كان في الابتداء، ويسقط الوجوب لو عرض في الأثناء، ومبدأ المشي أو الحفاء تابع للتعيين ولو انصرافاً، ومنتهاه رمي الجمار مع عدم التعيين. [1]

بیان شد ذیل مسئله نهم که در دو موضع بحث می شود ، در موضع اول سه فرع مطرح شده است :

فرع اول

اگر کسی مشی در حج واجب یا حج مستحب را نذر کند آیا این نذر منعقد می شود یا خیر؟

حضرت امام رحمه الله می فرماید: لو نذر المشي في الحج انعقد حتى في مورد أفضلية الركوب؛ يعنى اگر کسی پیاده روی در حج واجب یا مستحب را نذر کند، نذر منعقد است حتی در موردی که سواره رفتن افضل باشد .

دلیل انعقاد این نذر این است که مهمترین رکن معتبر در انعقاد نذر آن است که متعلق نذر دارای فضیلت و رجحان شرعی باشد و مشی در مسیر حج في نفسه برخوردار از رجحان است همانطوری که در روایات متعددی نقل شده است امام مجتبی علیه السلام مکرر پیاده به حج رفتند در حالی که مرکب ها در اختیار ایشان بودند.

اینکه حضرت امام رحمه الله فرمودند حتى في مورد أفضلية الركوب به دلیل این است که افضلیت در یک جهتی موجب زوال فضیلت در جهت دیگر نیست لذا اگر کسی نذر کند نماز را در مسجد محل خودشان بخواند نذر منعقد می شود هر چند که نماز در مسجد جامع افضل از آن است.

فرع دوم

کسی نذر می کند سواره به حج برود آیا این نذر منعقد است یا خیر؟

حضرت امام رحمه الله می فرماید : ولو نذر الحجّ راكباً انعقد و وجب حتى لو نذر في مورد يكون المشي أفضل.

عبارت حضرت امام رحمه الله در فرع دوم متفاوت از فرع اول است چون در فرع اول خود مشی و پیاده روی نهایتاً در ظرف حج متعلق نذر ، بود ولی در فرع دوم طبق عبارت امام رحمه الله متعلق نذر حج است نهایتا این حج به صورت سواره انجام بگیرد همانطور که عرض کردیم اگر متعلق نذر را شخص خود حج قرار بدهد و رکوب یا مشی را قید آن قرار بدهد بلا شک این نذر منعقد می شود و مانعی از صحت ندارد به دلیل آن این است این حج رجحان شرعی دارد و مجرد رجحان شرعی آن هر چند قید آن خالی از رجحان باشد برای انعقاد نذر کافی است .

اما اگر متعلق نذر ركوب باشد نهایتاً اين ركوب در مسیر حج انجام بگیرد این نذر منعقد می شود یا خیر؟

على الظاهر این حج منعقد نمی شود مگر در موردی که رکوب و پیاده رفتن از جهاتی فضیلت یا رجحان داشته باشد در غیر این صورت شکی نیست که رکوب فی نفسه فاقد رجحان است و وقتی فاقد رجحان شد متعلق نذر نمی تواند قرار بگیرد به همین دلیل است که محقق خوبی رحمه الله بين دو صورت فرع دوم تفصيل می دهند و می فرمایند : نذر تارة تعلق به حج راکباً می گیرد که هیچ شکی در صحت و انعقاد آن نيست لذا انجام حج راكبا واجب می شود و شخص نمی تواند اقدام به حج ماشیاً بکند هر چند که مشی افضل باشد و تارةً أخرى حج تعلق به رکوب و سواره روی حج می گیرد در این اگر صورت سواره روی رجحان داشت این نذر منعقد می شود در غیر این صورت که رکوب از رجحان شرعی برخوردار نیست این حج منعقد نخواهد شد [2] .

لذا جا داشت که حضرت امام رحمه الله چنین بفرمايد : ولو نذر الحجّ راكباً انعقد و وجب حتى لو نذر في مورد يكون المشي أفضل و اما لو نذر الركوب في الحج لم ينعقد إلا في مورد ثبت رجحان فی الركوب .

فرع سوم

شخص نذر کند پیاده رفتن با پای برهنه به حج را یا نذر کند حج حافیاً را.

در اینجا به نظر می رسد که در هر دو صورت بر اساس قاعده حج منعقد می شود.

اما در صورتی که متعلق نذر حج حافياً باشد به دلیل اینکه حج رجحان شرعی دارد در نتیجه شرط انعقاد حج در او مهیا است .

اما در صورتی که متعلق حج پیاده روی در حج باشد از آن جا که از ابرز مصادیق مشی محسوب می شود و از اخبار استفاده می شود که نفس پیاده رفتن به حج از رجحان برخوردار است وطبق قاعده نفس پیاده رفتن به حج منعقد شده و مانعی دیده نمی شود .

اشکال

مگر اینکه کسی بگوید اخباری که در خصوص حج به صورت پیاده توسط امام مجتبى عليه السلام نقد شده است مربوط به پیاده روی در حج نیست بلکه مربوط به حج ماشیاً است و اگر چنین شد تنها در صورتی حج منعقد می شود که متعلق نذر نفس حج باشد نهایتاً به صورت پیاده و یا پای برهنه به حج برود .

جواب

لکن این گفتار با ظاهر اخباری که انجام حج ماشياً مكرر توسط امام مجتبی علیه السلام نقل شده است سازگاری ندارد و از این روایات می توان استفاده کرد نفس پیاده روی حج مثل خطوات زيارت امام حسين عليه السلام نقل شده است. دارای رجحان شرعی است و شخص ثواب می برد.

لذا همان طوری که حضرت امام رحمه الله فرمودند: لو نذر الحجّ حافياً این حج منعقد می شود و شایسته آن بود که حضرت امام رحمه الله می فرمودند: لو نذر الحج حافياً أو نذر الحفا في حَجّه انعقد چون در این صورت هر دو وجه فرع سوم را در بر می گیرد.