درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: كتاب الحج/شرائط وجوب حجة الإسلام /مسأله8

(مسألة 8): لو علم أنّ على الميّت حجّاً، ولم يعلم أنّه حجّة الإسلام أو حجّ النذر، وجب قضاؤه عنه من غير تعيين ولا كفّارة عليه. ولو تردّد ما عليه بين ما بالنذر أو الحلف مع الكفّارة وجبت الكفّارة أيضاً. ويكفي الاقتصار على‌ إطعام عشرة مساكين، والأحوط الستّين.[1]

در این مسئله در حقیقت دو فرع فقهی مطرح شده است:

فرع اول : این است که می دانیم بر ذمه ی میت حجی است ولی نمی دانیم که آیا حجةالاسلام بر عهده ی او مستقر است یا یا حج نذری؟

در اینجا آیا قضای حج از جانب این میت واجب است یا خیر؟

و بنا بر وجوب آیا قضای آن به صورت غیر معین واجب است یا احدهما معیناً؟

و آیا کفاره بر عهده ی این شخص می آید یا خیر؟

در اینجا حضرت امام می فرمایند : لو علم أنّ على الميّت حجّاً، ولم يعلم أنّه حجّة الإسلام أو حجّ النذر، وجب قضاؤه عنه من غير تعيين ولا كفّارة عليه.[2]

نظر استاد : بنا بر وجوب قضای حج نذری از میت ، اصل وجوب قضا از جانب این میت امری مسلم است. و نهایتا این حج مردد است بین اینکه حجةالاسلام باشد یا حج نذری. و از آنجا که مکلف می داند فقط یکی از این دو واجب می باشد لازم نیست اقدام به انجام دو حج نماید.بلکه کافی است یک حج به عنوان قضای آنچه که بر ذمه ی او است انجام دهد بدون اینکه نیازی باشد عنوان ما فی الذمه را تعیین نماید.

و اما بنا بر قول به اینکه قضای حج نذری واجب نیست و وجوب قضا اختصاص به حجةالاسلام دارد در اینجا شک برمی گردد به اینکه اساسا آیا حجةالاسلام بر او واجب شده و استقرار یافته است یا خیر؟ در نتیجه شک می کند که آیا قضای حجةالاسلام بر عهده ی است یا خیر؟ و شک دوم مسبب از شک اول است و مجرا در شک اول اصل برائت است و با جریان اصل برائت در شک اول، مجالی برای شک در وجوب قضای حجةالاسلام باقی نمی ماند.

و اما در خصوص کفاره باید گفت که کفاره ای بر عهده ی این شخص نبوده و وارث ملزم به پرداخت کفاره نیست.

به دلیل اینکه ثبوت کفاره متفرع است بر اینکه احراز شود که آنه بر میت فوت شده است حج نذری بوده است و ثابت شود که ترک حج نذری توسط این میت به صورت عمدی انجام گرفته است. و در مانحن فیه هر دو امر برای ما مشکوک است. یعنی اولا نمی دانیم که آنچه از میت فوت شده است حج نذریی می باشد یا خیر و ثانیا نمی دانیم بر فرض که حج نذری باشد توسط میت عمدا ترک شده است یا خیر؟

لذا همانطور که حضرت امام فرموده اند کفاره ای بر عهده ی او نبوده و وارث او ملزم به پرداخت کفاره نمی باشد.

فرع دوم : این است که شک کنیم آیا آنچه که بر عهده ی میت بوده است حج نذری بوده یا اینکه حج ثابت به یمین بوده است؟ و از طرفی بدانیم که ترک حج توسط میت که امرش دائر بین حج نذری و حج ثابت یمین است ترکی عمدی که موجب کفاره است می باشد.

در اینجا حضرت امام می فرمایند : ولو تردّد ما عليه بين ما بالنذر أو الحلف مع الكفّارة وجبت الكفّارة أيضاً.[3]

یعنی هم قضای این حج از جانب میت واجب است به دلیل اینکه اصل توجه حج واجب به این شخص در قالب حج نذری و یا حج به یمین معلوم است و باید از جانب او به صورت غیر معین قضا گردد . و همچنین پرداخت کفاره از جانب میت واجب می باشد .

در خصوص این کفاره بین سید یزدی و حضرت امام اختلاف نظر وجود دارد.