درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: كتاب الحج/القول فی الحج بالنذر و العهد و الیمین /مسأله1

(مسألة 1): يشترط في انعقادها البلوغ والعقل والقصد والاختيار، فلا تنعقد من الصبيّ وإن بلغ عشراً وإن صحّت العبادات منه، ولا من المجنون والغافل والساهي والسكران والمكره، والأقوى‌ صحّتها من الكافر المقرّ باللَّه تعالى‌، بل وممّن يحتمل وجوده تعالى‌ ويقصد القربة رجاءً فيما يعتبر قصدها. [1]

بحث در باره ی حج بالنذر و العهد و الیمین بود عرض کردیم بحث است که آیا در انعقاد نذر ، یمین و عهد علاوه بر قصد و اختیار و عقل آیا بلوغ و اسلام هم معتبر است یا خیر ؛ در خصوص اعتبار و عدم اعتبار بلوغ در جلسه گذشته بحث کرده و دلیل بر اعتبار آن را توضیح دادیم در این جلسه بحث می شود که آیا در انعقاد نذر و عهد و یمین اسلام معتبر است و در نتیجه نذر و عهد و یمین شخص کافر منعقد نمی شود حتی اگر کافر کتابی بوده و یا کسی باشد که اقرار به وجود خداوند متعال بکند و یا اینکه در این امور اسلام معتبر نیست و نذر کافر، عهد و یمین او منعقد می شود در مسئله بر اساس تحقیق سه نظریه میان فقها مطرح است:

نظریه اول: در انعقاد نذر و یمین و عهد اسلام معتبر است و این سه امر از شخص کافر محقق نمی گردد گروهی از فقها معتقد به این نظریه و بلکه مشهور میان فقها عدم صحت نذر، یمین و عهد کافر می باشد از جمله ی این گروه محقق حلی در کتاب شرایع است که می فرماید:" فلا یصح من الصبی و لا من الکافر لتعذر نیة القربة منه"[2] و همین طور صاحب جواهر نیز موافق با این نظریه است و می فرماید : " لم اجد خلافا فی عم صحته منه بین اساطین الاصحاب کما اعترف به فی الریاض نعم أمَّلَ فیه سید المدارک و تبعه فی الکفایة فإنهما بعد أن اعترفا بالشهرة و ذکرا الدلیل قالا و فیه منع واضح لامکان التقرب من الکافر المقر بالله "[3] و همین طور علامه حلی در کتاب قواعد تصریح می کند که " فلا ينعقد نذر الصبي وإن كان مميزا، ولا المجنون، ولا الكافر، لتعذر نية القربة في حقه "[4] .

نظریه دوم: تفصیل بین نذر و یمین است به این معنا که در نذر اسلام معتبر است و نذر کافر منعقد نمی گردد ولی در عهد و یمین اسلام معتبر نیست؛ از جمله کسانی که قائل به این نظریه هستند فاضل اصفهانی د رکتاب کشف اللثام است که می فرماید نذر کافر منعقد نمی گردد " لتعذر نیة القربة منه و ان حلف انعقد علی رأیه"[5] .

نظریه سوم: هیچ مانعی از انعقاد نذر و عهد و یمین کافر وجود ندارد و اسلام در انعقاد این امور معتبر نیست این نظریه را سید یزدی در کتاب عروة اختیار می کند و تعبیر ایشان این است " و الاقوی صحتها من الکافر وفاقا للمشهور فی الیمین خلافا لبعض و خلافا للمشهور فی النذر وفاقا لبعض"[6] . اقوی این است که این سه امر توسط کافر منعقد می‌شود و در این نظریه با مشهور فقها در یمین ما هم‌نظریم چون میگویند یمین منعقد می‌شود و مخالف بعضی فقها هستیم که میگویند یمین منعقد نمی‌شود، از آن‌طرف مخالف مشهور فقها در نذر هستیم که میگویند منعقد نمی‌شود موافق بعضی هستیم که میگویند منعقد می‌شود.

در نظریه سیدیزدی، محقق خویی و حضرت امام هم از ایشان تبعیت کرده اند.

نظر استاد: اقوی و مطابق تحقیق از نگاه ما همین نظریه سوم است یعنی اینکه در انعقاد نذر اسلام معتبر نیست کما اینکه در یمین و حلف هم معتبر نیست.

دلیل مانعین:کسانی که اسلام را در این امور معتبر می دانند بخصوص در نذر آن است که می گویند: نذر و یمین از امور عبادی بوده و قصد قربت در آنها معتبر است و از طرفی کافر به لحاظ اینکه کفر داردنمی تواند قصد قربت بنماید در نتیجه صدور این امور از کافر ممکن نیست.

رد بر مانعین: لکن از نظر تحقیقی استدلال کسانی که انعقاد این امور از کافر را منع کرده اند هم به حسب صغری و هم به حسب کبری مخدوش است؛ صغرای استدلال مانعین این است که می گویند قصد قربت در نذر و یمین معتبر است و کبرای این استدلال آن است که قصد قربت نمی تواند از شخص کافر تمشی پیدا کرده و تحقق پیدا کند. اما صغرای این کلام مخدوش است به این دلیل است که هیچ دلیلی که ثابت کند که نذر یک امر عبادی و قربی مثل نماز و روزه و امثالهم می باشد وجود ندارد و وقتی نذر امری عبادی و قربی نبود بلکه توصلی بود هیچ مانعی از صدور آن و ایجاد آن به نحو صحیح توسط کافر وجود ندارد و حتی دلیلی که ثابت کند متعلق نذر یک امر قربی و عبادی است وجود ندارد چون نهایت چیزی که از ادله در باب نذر استفاده می شود این است که متعلَق نذر باید رجحان شرعی داشته و بتوان آن را به خداوند متعال اضافه نمود و این ادله دلالت نمی کند بر اینکه متعلق نذر یک عمل عبادی است که نیاز به قصد قربت دارد لذا آنچه که از ادله استفاده می شود آن است که نذر خودش امر عبادی قربی نیست و متعلَقش هم از آن حیث که متعلَق نذر است امر عبادی قربی نمی باشد بله اگر متعلَق، یکی از امور عبادی باشد طبعا اگرچه نذر این شخص منعقد می شود ولی شخص کافر تا زمانی که اسلام نیاورده است در فرضی که نتواند قصد قربت بکند نمی تواند آن را انجام بدهد.