درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: مجسمه سازی

موضوع بحث مجسمه است. مجسمه غیر از عکس و تصویر می باشد. مجسمه یا تمثال یا تمثّل عبارت است از چیزی که طول و عرض و عمق داشته باشد و بنفسه قابل انتقال باشد نه اینکه روی کاغذ و پارچه باشد که نتوان خودش را منتقل کرد. بنا بر این این تندیس هایی که در میدان ها و مانند آن وجود دارد و بسیاری از آنها مجسمه ی انسان و حیوانات ذی روح است محل بحث می باشد. (مجسمه های غیر ذی روح محل بحث نیست به همین دلیل مجسمه ی گل و گیاه و درخت بلا اشکال است.)

معروف است که می گویند مرحوم حاج ملا هادی سبزواری در سفری به مشهد می رفتند و به ایشان گفتند که عکسی از شما گرفته شده است و می خواهند به شما نشان دهند و ایشان گفتند که از لحاظ فلسفی محال است عرض از جسمی به جسم دیگر منتقل شود.

به هر حال اصل اولیه در مجسمه سازی جواز است. (بر خلاف اخباری ها که اصل اولی را بر عدم جواز می دانند مگر اینکه دلیلی بر جواز اقامه شود.)

در بحث مجسمه سازی علاوه بر ساختن باید نگهداری آن را هم بحث کرد که اصل اولیه در همه ی آنها جواز است. به همین دلیل غالبا علماء به سراغ آیات و روایات داله بر حرمت مجسمه سازی رفته اند. از جمله اینکه به آیه ی حضرت ابراهیم استدلال می کنند که فرمود: ﴿ما هذِهِ التَّماثيلُ‌ الَّتي‌ أَنْتُمْ لَها عاكِفُونَ﴾[1] تماثیل جمع تمثال است و به معنای مجسمه می باشد.

در اوائل انقلاب در دروازه های ورودی تهران مجسمه هایی گذاشتند که بعضی در همان موقع به شورای نگهبان نامه نوشتند که در اصل چهارم قانون اساسی آمده است که همه چیز باید بر اساس قوانین اسلام باشد و ساخت مجسمه جایز نیست.

شروع مجسمه سازی در تاریخ به این گونه بیان شده است که افراد برای نگه داشتن یاد بزرگان و کسانی که به آنها علاقه داشتند عکس و مجسمه های آنها را نگه می داشتند و این کار به تدریج به بت پرستی منجر شد.

پیشینه ی نقاشی قبل از مجسمه سازی است. در زمان ائمه علیهم السلام نیز نقاشی وجود داشت و اهل بیت از آنها نهی نکردند. در مورد امام هادی اتفاق افتاد که میهمان یکی از خلفاء جور بود و روی پرده ای تصویر شیری بود و با امر حضرت تبدیل به شیر واقعی گشت.