درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: عده ی زنان حامل

آنچه تا به حال در مورد عده ی طهور و شهور و کسی که عده ندارد مطرح کردیم مربوط به حائل است یعنی زنی که حمل ندارد. اما زنی که حامل است طبق نص آیه ی شریفه ی ﴿وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَ‌ أَنْ‌ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ﴾[1] عده ی آنها زمانی تمام می شود که وضع حمل کنند حتی اگر وضع حمل آنها متصل به طلاق باشد.

البته باید مطمئن شد که حمل زن منشأ انسانی دارد یعنی بر اثر مباشرت با زوج باردار شده است و نطفه در رحم مستقر شده است و فرقی نیست که حمل او زنده و کامل به دنیا آمده باشد یا ناقص و مرده (یعنی حمل را سقط کرده باشد.) به هر حال باید مطمئن باشیم که آنچه از رحم بیرون آمده است یا نطفه است یا علقه یا مضغه و یا بالاتر.

البته آنچه علم روز به آن رسیده است این است که از میلیون ها اسپرم، یکی یا دو تا جذب می شود و تبدیل به فرزند می گردد و ما بقی دفع می شود. آنچه دفع می شود همان ماء الرجل است و ربطی به نطفه ندارد که با تخمک زن ترکیب شده است. مراد از دفع نطفه، که اگر حمل در آن مرحله دفع شود عده ی زن پایان می پذیرد نطفه ای است که با تخمک ترکیب شده و در رحم مستقر شده است و آماده است که منشأ انسانی داشته باشد. بنا بر این اگر مطمئن نباشیم که آنچه دفع شده است نطفه ی مستقر است یا ماء الرجل، این علامت اتمام عده نیست.

به هر حال، وضع حمل در مرحله ی نطفه چیزی نیست که اطمینان آور باشد تا موجب اتمام عده شود. علقه نیز قطعه ای دم است و خطوط انسانی ندارد و حق این است که در این مرحله هم نمی توان مطمئن شد آنچه که وضع شده است حمل است یا نه مگر اینکه قابله های متخصص (مخصوصا در زمان قدیم) تأیید کنند که آنچه دفع شده است علقه بوده است.

در مرحله ی مضغه خطوط انسانی به مقدار کم مشخص می شود و واضح است که این مرحله و مراحل بالاتر، صراحت بیشتری در وضع حمل منشأ انسانی دارد و وضع آنها وضوح بیشتری برای اتمام عده دارد.

به هر حال، اصل عدم حمل است مگر اینکه ثابت شود آنچه وضع شده است حمل بوده است. همچنین باید وضع حمل به صورت کامل انجام شود بنا بر این اگر کسی دو قلو حامله است و یکی خارج شده است عده ی او تمام نشده است بلکه باید هر دو قلو خارج شوند. بنا بر این اگر قطعه ای از یکی از حمل ها خارج شود و مقداری باقی بماند عده تمام نمی شود. (مانند امروزه که گاه به سبب مشکلاتی که مادر و یا حمل ایجاد می شود جنین را تکه تکه و خارج می کنند).

مسأله ی دیگر این است که اگر عده ی زن تمام شود (چه با اتمام قروء و یا اشهر و یا با وضع حمل) و اختیار زن با خودش باشد و در نتیجه ازدواج کند و بعد از مدت کوتاهی شک کند که حامله است این موجب نمی شود که عقد دومی باطل شود. همچنین اگر بعد از انقضاء عده و قبل از ازدواج شک کند که حمل دارد یا نه می تواند ازدواج کند.

ولی اگر در صورت بالا قطع به حمل از زوج قبلی پیدا شود (البته باید از لحاظ زمانی امکان حمل از شوهر قبلی وجود داشته باشد) در این صورت عقد دوم باطل است زیرا این عقد، در زمان عده واقع شده است.

حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ (امام موسی کاظم) ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الْمَرْأَةُ الشَّابَّةُ الَّتِي تَحِيضُ مِثْلُهَا يُطَلِّقُهَا زَوْجُهَا فَيَرْتَفِعُ طَمْثُهَا مَا عِدَّتُهَا قَالَ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَإِنَّهَا تَزَوَّجَتْ‌ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ فَتَبَيَّنَ بِهَا بَعْدَ مَا دَخَلَتْ عَلَى زَوْجِهَا أَنَّهَا حَامِلٌ (از شوهر قبلی حمل دارد) قَالَ هَيْهَاتَ مِنْ ذَلِكَ يَا ابْنَ حَكِيمٍ رَفْعُ الطَّمْثِ ضَرْبَانِ (اینکه حیض نمی شوند به سبب دو چیز است:) إِمَّا فَسَادٌ مِنْ حَيْضَةٍ (به سبب بیماری حیض نمی شود) فَقَدْ حَلَّ لَهَا الْأَزْوَاجُ وَ لَيْسَ بِحَامِلٍ وَ إِمَّا حَامِلٌ فَهُوَ تَسْتَبِينُ فِي ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ (و اگر حامله بوده است در سه ماه اول مشخص می شد) لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ جَعَلَهُ وَقْتاً يَسْتَبِينُ فِيهِ الْحَمْلُ (این سه ماه را خداوند برای این قرار داده که مشخص شود حامله است یا نه) قَالَ قُلْتُ فَإِنَّهَا ارْتَابَتْ قَالَ عِدَّتُهَا تِسْعَةُ أَشْهُرٍ قُلْتُ فَإِنَّهَا ارْتَابَتْ بَعْدَ تِسْعَةِ أَشْهُرٍ قَالَ إِنَّمَا الْحَمْلُ تِسْعَةُ أَشْهُرٍ قُلْتُ فَتَزَوَّجُ قَالَ تَحْتَاطُ بِثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ قُلْتُ فَإِنَّهَا ارْتَابَتْ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَشْهُرٍ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهَا رِيبَةٌ تَتَزَوَّجُ.[2]

این روایت موثقه است.