درس خارج اصول استاد مرتضی ترابی

شک نوع اول این بود که اصلا معنای لفظ را نمی داند در اینجا چهار علامت برای تشخیص معنای حقیقی ذکر کرده اند:

    1. تبادر.

    2. صحت حمل و عدم آن، و صحت سلب و عدم آن.

    3. اطراد.

    4. تنصیص اهل لغت.

فرمایش اول آخوند ره این بود که اطراد در معنای مجازی هم وجود دارد درست است که در نوع علائق وجود ندارد ولی در صنف آن وجود دارد لذا اطراد نمی تواند علامت حقیقت باشد، استاد از این فرمایش جواب می دهند به اینکه اصلا در مجاز شیوع نیست حتی در صنف، چون در مجاز دو شرط است یکی استحسان ذوق است و دیگری مناسبت است، بدون اینها مجاز استعمال نمی شود. در معنای مجازی چون قیدی دوم و قرینه می خواهد اطرادی نیست بله در معنای حقیقی اینگونه نیست، در معنای مجازی اگر بخواهد صحیح باشد باید هر دو شرط رعایت بشود.

ایشان مثال می زنند به اینکه وقتی کسی بر سر سفره دعوت می کنید نمی گویید أیها الأسد بفرما بخور، در میدان جنگ به او می گویید اسد چون مناسبت باید باشد. پس در معنای مجازی مناسبت است و این یعنی اطراد نیست یعنی همه جا مجاز بکار نمی آید باید شروطش محقق شود، در مجاز علاوه بر وجود علاقه باید مناسبت هم باشد و نمی شود در همه جا مجاز به کار گرفته بشود.

اما فرمایش بعدی آخوند ره که درباره قید «علی تأویل» بود که فرمودند دور پیش می آید، در اینجا استاد می گویند که این اشکال شما بر صاحب فصول وارد نیست چون بلا تاویل را ما قید نمی گیریم بلکه غایت است، اگر قید باشد دور پیش می آید ولی قید نیست غایت است، ما می گوییم فهمیدن موضوع له بر اطراد متوقف است ولی نتیجه کثرت استعمال بلا تاویل است نه قیدش، بدون قید می گوییم کثرت استعمال باشد بدون هیچ قیدی، وقتی چنین بود می شود علامت حقیقت و در نتیجه میرسیم به اینکه بلا تاویل است.

اما فرمایش سوم مرحوم آخوند که فرمودند کسی ممکن است جواب بدهد همین بلا تاویل و مع التاویل فرقش این است که بلا تاویل قید است ولی مراد از آن اجمالی است، آخوند گفتند نه اینجا علم تفصیلی نیاز است استاد می فرمایند این اشکال هم وارد نیست چون اولا گفتیم بلا تاویل قید نیست برای نتیجه است، وثانیا اگر قید باشد همانجا هم همین جواب را می شود گفت بگوییم علم تفصیلی به موضوع له بر اطراد متوقف است ولی اطراد بر استعمال بلا تاویلی که اجمالی باشد متوقف است، اجمالا متوجه باشد اینجا بلا تاویل است، تفصیل نیاز نداریم، درست است که استعمال حالت تصدیقی دارد ولی نیاز ندارد که انسان تفصیلا معنا را به ذهن بیاورد همین که اجمالا بداند کافی است.

پس خلاصه حرف این است که اطراد یکی از راه های صحیح برای رسیدن به معنای موضوع له است، می فرمایند اگرچه علما به این علامت کمتر اهتمام داشته اند ولی حقش این است که این علامت مهمی است برای فهم معنای موضوع له، این را استاد قبول می کنند.

این بیان استاد بیان روشنی است.

اگر بگوییم خصوصیات در نظر گرفته می شود لازم می آید مجازیت زیرا باید خصوصیت زید و بکر و ... باید داخل در معنا باشد که لازمه اش یا مجازیت است و یا استعمال غلط می شود.

اگر بگوییم خصوصیت در این افراد در نظر گرفته نمیشود و ملاحظه نمی شود و همان حیثیت رجولیت ومعنای جامع اینها در نظر گرفته می شود اگر این باشد این همان صحت حمل است و علامت مستقلی نیست، مثلا می گویید زید رجل عمر رجل و... این همان صحت حمل است و چیزی دیگر غیر از آن نیست. لذا این علامت یا کلا علامت حقیقت نیست و یا برمیگردد به صحت حمل.

مرحوم سید مرتضی می خواهند بگویند که همین که شما معنای مراد طرف را دانستی می توانید بگویید اصل حقیقت است ولو ندانی این لفظ برای این معنا وضع شده است، ما عرض کردیم اگر معنای موضوع له را بدانیم و شک کنیم در اینکه متکلم آنرا اراده کرده است یا نکرده است اصالت الحقیقه جاری می شود، ولی اگر معنای موضوع له را ندانیم ولی می دانیم مراد متکلم چیست سید مرتضی می فرماید در اینجا هم باز اصالت الحقیقه جاری می شود، ومی گوییم همین معنا حقیقت است.

سید می فرمایند صیغه امر استعمال شده است در طلب استحبابی و وجوبی، اعم است، مراد را می دانیم که مراد مطلق طلب است چه وجوبی و چه استحبابی ولی اگر ندانیم برای کدام یک وضع شده است اصالت الحقیقه را جاری می کنیم ومی گوییم حالا که مراد از آن طلب مطلق است معنای حقیقی آن هم همین طلب مطلق است و اصل این است که صیغه امر بر طلب مطلق وضع شده است. ولی طبق بیان ما که گفتیم اصالت الحقیقه در جایی جاری است که ما معنای موضوع له را بدانیم و شک در مراد کنیم این بیان سید را نمی شود پذیرفت.