درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: كتاب الطهارة/أحكام المياه / ماء البئر

مرحوم سید می فرمایند:

(المسألة 3): لا فرق بين أنحاء الاتّصال في حصول التطهير، فيطهّر بمجرّده، و إن كان الكرّ المطهّر مثلا أعلى و النجس أسفل، و على هذا، فإذا القي الكرّ لا يلزم نزول جميعه، فلو اتّصل ثمّ‌ انقطع كفى. نعم، إذا كان الكرّ الطاهر أسفل، و الماء النجس يجري عليه من فوق لا يطهر الفوقاني بهذا الاتّصال.[1]

بحث در مساله سوم است. مرحوم صاحب عروه فرمودند فرقی بین انحا اتصال در حصول تطهیر نیست، لذا به مجرد اتصال آب نجس به کر طهارت حاصل می شود اگرچه آب کر مطهر بالا باشد و آب نجس در پایین باشد، همچنین اگر کر را بر روی آن می ریزند لازم نیست همه آن را یکدفعه بریزند، پس اگر کر به نجس متصل بشود و بعدا اتصالش با آن قطع بشود در طهارت کفایت می کند. یک صورت را استثنا میکنند و آن جایی است که کر مطهر پایین است و نجس را از بالا بر روی آن می ریزیم اینجا با اتصال، آب نجس فوقانی پاک نمی شود.

این مساله سومی است که ذکر کرده اند. دیروز عرض کردیم مدار در مطهریت به وحدت آب است، در آب باید اتحاد صدق بکند تا طهارت حاصل شود، اگر وحدت صدق نکند نه عالی به سافل تقوی پیدا می کند و نه سافل به عالی تقوی پیدا می کند، اگر دلیل روایات آب حمام را نداشتیم می گفتیم که یک آب باید باشد تا تقوی پیدا بکند و باید وحدت صدق بکند، اما اگر دوتا آب باشد هر کدام حکم خودش را دارد، آن آب بالایی که به مقدار کر است این چه ربطی دارد به آبی که در پایین است و با یک لوله به آن وصل است، زیرا اینها دو آب هستند و وحدت برای آنها صدق نمی کند لذا پایینی بواسطه بالایی پاک نمی شود، اگر روایات ماء الحمام نبود ما این حکم را می کردیم.

پس مدار بر وحدت آب است، عرض کردیم بین وحدت آب و استوای سطح، عموم و خصوص من وجه است، گاهی ممکن است هم تساوی سطح باشد و هم وحدت آب صدق بکند، گاهی ممکن است وحدت باشد ولی تساوی سطح نباشد، مثل جایی که آب میل کمی به پایین دارد، در اینجا تساوی نیست ولی وحدت صدق می کند، یا از پایین دارد می جوشد مثل آب چاه در اینجا هم وحدت وجود دارد، یا از بالا می بارد باز وحدت آب صدق می کند، همه اینها داخل وحدت آب هستند، گاهی هم ممکن است تساوی باشد و وحدت نباشد، ما دائر مدار وحدتیم، اگر نبود طهارت هم نخواهد بود، فقط روایات ماء الحمام استثنا شده است.

این هم که می گوییم وحدت آب، این را می شود از صحیحه بزیع هم استفاده کرد، ولی چون وحدت آب هست وقتی از ته چاه آب می جوشد یک آب می شوند می گوییم پس با اینکه آب طاهر پایین است امام فرمودند اینجا طاهر است، یعنی هر جا وحدت آب بود می شود از این روایات استفاده کرد، که وقتی وحدت احراز شد این آب نجس با از بین روفتن تغیر و اتصال به آب معتصم طاهر می شود.

اما جایی که وحدت آب نبود مثل آن مخزنی که بالا قرار دارد و آب نجس پایین است اینجا طبق قواعد نمی توانیم بگوییم آب مخزن مطهر آب پایینی است، الا اینکه در اینجا روایات باب حمام می گوید تقوی سافل به عالی می شود، ما به خاطر روایات باب حمام می گوییم تقوي السافل بالعالي ممکن است، ولی برعکسش را دلیل ندارد یعنی تقوي العالي بالسافل را قائل نیستیم چون دلیل نداریم، لذا مطهریت حاصل نمی شود. پس ما ملاک را وحدت می گیریم الا ما خرج بالدلیل مثل روایات ماء الحمام.

مطلب بعدی این است که آیا آبی که در بالا قرار دارد باید به مقدار کر باشد و یا لازم نیست به مقدار کر باشد، بلکه همان آب با آن مجموع بمقدار کر باشد کافی است یا باید به تنهایی به مقدار کر باشد، در باب ماء الحمام در آنجا ما چهار قول نقل کردیم: یکی اینکه آب حوض های کوچک مطلقا معتصم است چه مخزن به مقدار کر باشد و چه کمتر باشد، چه مجموع بمقدار کر باشد و چه نباشد، شرطی در کار نیست. قول دوم منسوب به مشهور بود که آبی که در خزینه است باید به تنهایی به مقدار کر باشد، که باعث اعتصام آب حوضها بشود. قول سوم فرمود مجموع آنها باید به مقدار کر باشد، قول چهارم تفصیل بین دفع و رفع بود که در دفع مجموع باید کر باشد و در رفع باید مخزن به مقدار کر باشد به تنهایی.

ما در آنجا این قول چهارم را که صاحب عروه هم فرموده بود تقویت کردیم شاید به این جهت که وحدت آب صدق می کند، لذا کافی است که مجموع به مقدار کر باشد، اما راجع به رفع ما دلیل نداریم که مجموع باید کر باشد، لذا باید مخزن به تنهایی کر باشد، ولی می شود در آن مطلب تشکیک کرد و بگوییم همان قول مشهور درست و آن این است که مطلقا مخزن باید کر باشد، چون به این نتیجه رسیدیم که ملاک وحدت آب است و در اینجا دو آب هستند و وقتی دو آب شد باید ببینیم این مورد را روایات آب حمام می گیرد تا بگوییم ملحق به مورد وحدت است یا نه، اگر روایات ماء الحمام شاملش نشود از دایره وحدت خارج است لذا باید مخزن به تنهایی کر باشد نه در مجموع، روایت باب حمام منصرف است به آنجایی که مخزن به مقدار کر یا بیشتر از آن است، بیشتر از این دلیل نداریم و در اینجا که عالی و سافل است وحدت آب صدق نمی کند مگر در جایی که حالت انحدار داشته باشد نه تسنیم، بنابراین می خواهیم در اینجا بر خلاف فرمایش صاحب عروه این را تقویت کنیم که باید مخزن به تنهایی کر باشد، برای اینکه وحدت صدق نمی کند بین عالی و سافل، و روایات آب حمام هم شامل مورد نمی شود چون منصرف به جایی است که آب مخزن به تنهایی کر یا بیشتر از آن است، این تفصیل بین دفع و رفع را هم نمی توانیم بپذیریم و در هر دو صورت مخزن باید کر یا بیشتر از آن باشد. صاحب حمام مواظب بوده که آب حمام از کر کمتر نشود، تا کفاف مراجعین را بکند و معمولا همیشه آب مخزن چندین برابر کر بوده است. همچنین در عالی به سافل هم ما شرط می دانیم که عالی باید به اندازه کر یا بیشتر باشد تا سافلی که به آن متصل است طهارت پیدا بکند. این نظر ماست.

خلاصه فرض ما این است که که آب عالی با اتصال به آب سافل یک آب نیست و وحدت ندارند و اگر روایات ماء الحمام نبود ما قائل به وحدت عالی به سافل نبودیم، اما چون روایات را داریم می گوییم آب عالی به سافل یک آب است به شرطی که آب عالی در مخزن باید کمتر از کر نباشد زیرا روایات ماء الحمام منصرف به مواردی است که آب مخزن در آنها کر یا بیشتر از کر باشد.

در مساله بعدی سید می فرماید:

مسألة 4: الكوز المملوّ من الماء النجس إذا غمس في الحوض يطهر، و لا يلزم صبّ‌ مائه و غسله.[2]

حوضی هست که آب آن پاک است و یک کوزه مملو از آب نجس را در آن فرو می برند، در اینجا این کوزه و آب درون آن پاک می شود، و برای پاک شدن نیاز نیست آبش را بریزند در حوض و کوزه را بشویند، بلکه کوزه با آبش پا می گردند.

در ظرف هست که باید سه بار شسته بشود ولی در این مورد چون آب کر است و معتصم در صورت اتصال پاک می شود، صاحب عروه می خواهند بفرمایند که پاک شدن کوزه و آب درونش، نیاز ندارد که امتزاج در اینجا حاصل بشود، همین که آب درونش متصل به آب حوض شد پاک می شود، و همچنین چون آب حوض معتصم است نیازی به تعدد ندارد که کوزه را چند بار درون آن بشویند، یا غساله اش جدا بشود، هیچکدام از اینها نیاز نیست.

حدوث غَسل هم نیاز نیست بلکه همینکه داخل آب است هر دو با هم پاک می شوند، غسل کوزه حدوثی نیست ادامه ای است، مثالش این است که در غُسل جنابت آیا حدوثی لازم است یا اینکه همین که زیر آب باشد و همان موقع نیت کند کافی است؟ برخی گفته اند باید حدوثی باشد یعنی اول سرش را از زیر آب بیرون بیاورد و بعد نیت کند و بعد زیر آب برود، اما برخی گفته اند همین که داخل آب است یا زیر آب است در همان موقع اگر نیت کند غسلش صحیح است یعنی حدوثی بودن نیاز نیست. پس نسبت به کوزه و آب درون آن نه تعدد نیاز است و نه غَسل و نه حالت حدوثی بودن، هیچکدام نیاز نیست، سه بار شستن مربوط به آب قلیل است. الحمدلله رب العالمین.