درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: كتاب الطهارة/أحكام المياه / ماء البئر

مرحوم سید می فرمایند:

(المسألة 3): لا فرق بين أنحاء الاتّصال في حصول التطهير، فيطهّر بمجرّده، و إن كان الكرّ المطهّر مثلا أعلى و النجس أسفل، و على هذا، فإذا القي الكرّ لا يلزم نزول جميعه، فلو اتّصل ثمّ‌ انقطع كفى. نعم، إذا كان الكرّ الطاهر أسفل، و الماء النجس يجري عليه من فوق لا يطهر الفوقاني بهذا الاتّصال.[1]

در ذیل مساله ماء البئر این مساله آمده اگرچه مربوط به آن نیست، می فرمایند که یک کری داریم کنارش هم یک آب نجسی داریم، اگر بخواهد بعد از زوال تغیر تطهیر بشود باید به آب کر متصل بشود و این اتصال انحا مختلفی ممکن است داشته باشد که فرقی بین آنها در حصول تطهیر نیست. به مجرد اتصال آن آب نجس پاک می شود، مثلا با یک شلنگی به هم وصل بشوند به مجرد اتصال پاک می شوند، و لو اینکه کر مطهر در یک جایگاهی است که بالاتر از آب نجس است مثلا بر روی بام است، پس چه کر بالا باشد یا هم سطح باشند، یک دفعه متصل بشوند یا با شلنگ متصل بشود یا مثل آن با هم متصل بشوند در همه این صور اتصال آب نجس پاک می شود، زمانی که کر را به آن نجس می خواهیم القا کنیم لازم نیست همه اش را به روی آب نجس بریزیم، بلکه همان اتصال کافی است و لو اینکه بعدا اتصال هم قطع بشود، البته تغیر نباید وجود داشته باشد بلکه بعد از بین رفتن تغیر باید اتصال بر قرار شود.

بله یک صورت اتصال استثنا می شود و آن در جایی است که آب کر طاهر پایین است و آب نجس از بالا بر آن می ریزد، آن فوقانی بواسطه اتصال پاک نمی شود، مثلا آب آفتابه نجس با اتصال با کر پاک نمی شود در صورتی که آب آفتابه از بالا بریزد. البته یک صورت این مورد را از همین چیزی که بیان کرده اند می پذیرند مثل آب چاه که نجس است و با اتصال به پایین پاک می شود زیرا آب چاه از پایین می جوشد، اینجا را اشکال نکرده اند. بحث ما در راکدی است که کر در پایین است و حالت جوشش را ندارد در اینجا باعث مطهریت فوق نمی شود ولی در جایی که طاهر در پایین است ولی دارای جوشش است باعث طهارت فوقانی می شود. پس جمیع صور اتصال باعث تطهیر می شود الا جایی که کر در پایین است و نجس در فوق است که فوقانی با پایینی پاک نمیشود.

مرحوم صاحب عروه با اطلاق کلامشان خیلی از صور را روشن فرموده اند ولی بعضی از نکات در کلام ایشان نیامده است مثلا فرض بفرمایید که یک آب کری در بالا است ولی وقتی به پایین حرکت می کند طبعا از مخزن کم می شود و از کر کاسته می شود اینجا چطور؟ اینجا هم پاک کننده است؟ حال آنکه مجموع آنچه در مخزن و لوله است با هم کر هستند، اینجا محل بحث است که ببینیم اینجا هم پاک کننده است، کلام ایشان جایی را که مخزن بیشتر از کر است را می گیرد ولی جایی که مخزن به اندازه کر است و وقتی پایین می آید مخزن کمتر از کر می شود آیا در اینجا هم مطهر است؟ آب مخزن با آب درون لوله ها مجموعا کر است ولی آب مخزن چون آب از آن پایین آمده کم شده و از کر بودن خارج شده است حکم اینجا چیست؟ این نقطه در کلامشان باید روشن بشود.

نقطه بعدی که باید روشن بشود آن جایی که است که آب مطهر و نجس هم سطح اند ولی با یک وسیله یا لوله ای با قطر کم وصل شده اند اینجا چطور؟ اینجا طهارت حاصل می شود؟ این هم باید روشن بشود.

نقطه بعدی که ایشان البته آن را روشن فرموده اند این است که برخی از فقها فرموده اند که آب کر باید یکدفعه وارد آب نجس بشود و اتصال کافی نیست، البته ایشان فرمودند که اتصال کافی است و ملاقات دفعتا لازم نیست. ظاهرا ملاقات دفعی با قول کسانی که امتزاج را شرط می دانند سازگار است ولی چون ایشان امتزاج را شرط نمی دانند ملاقات و نزول دفعی را هم شرط نمی دانند.

صاحب حدائق هم در کلماتشان است که برخی از بزرگان ما برای تطهیر چاه، آب کر در آن می ریختند وما به آنها گفتیم که کر را باید یکدفعه بریزید، ظاهرا مراد از کلام ایشان جایی است که اشخاص با دلو به صورت دلو دلو در آب چاه آب می ریخته اند، بله در این صورت آب چاه پاک نمی شود همه این را قبول دارند، چاه هایی در بحرین بوده که به آنها ثمد می گفته اند و گاهی از دیواره آن ترشحی می آمده است و مردم برای تطهیر آن با دلو در آن آب می ریخته اند. اما بحث در جایی که کر را متصل به آب نجس کنند یا باید دفعتا متصل بشود تا آب نجس را پاک کند؟

برای اینکه این بحث یک جهتش مشخص بشود عرض می کنیم ملاک ما در مطهریت یا مساله وحدت آب است یعنی بگوییم آب باید واحد باشد یا تساوی سطوح داشته باشد، در طهارت آب وحدت آب ملاک است یا تساوی سطوح ملاک است؟ کدام ملاک است؟

بین این دو تا عنوان عموم و خصوص من وجه است، یعنی ممکن است در یک جایی هر دو باشند، هم تساوی سطوح است و هم وحدت آب صدق می کند، گاهی وحدت آب وجود دارد ولی تساوی سطوح نیست، در آنجایی که یک تمایل کمی دارد و آب حالت تسنیم نیست حالت انحدار دارد، وحدت آب صدق می کند ولی تساوی سطوح را ندارد، میل دارد به پایین، و ارتفاع حالت انحداری دارد. گاهی هم تساوی وجود دارد ولی وحدت آب وجود ندارد، مثلا دوتا حوض در کنار هم در یک سطح اند ولی با یک لوله خیلی نازک اینها را با هم وصل کره اند.

حالا ملاک در تطهیر کدام است وحدت است یا تساوی سطوح؟ ما عرض می کنیم ملاک وحدت آب است نه غیر آن، همین که وحدت آب صدق کرد این آب کر آن نجس را مطهر خواهد بود، پس ملاک را بر میگردانیم به وحدت آب. عرف می گوید این دو آب یکی شده اند، و لو مقدار هم میل و انحدار داشته باشد، هر جا که وحدت ملاک نباشد و صدق نکند در آنجا مطهر نخواهد بود ولو اینکه تساوی سطوح باشد. البته بحث در مطهریت است که ملاک آن وحدت است ولی بحث در نجاست ملاک آن سرایت است که بحثش گذشت.

بله ما یکجا را که وحدت آب در آن وجود ندارد ملحق به وحدت آب می کنیم، و آن موردی است که آب کر بالا باشد و آب نجس پایین باشد به دلیل روایت حمام، پس ما ملاک را در مطهریت وحدت آب گرفتیم و اگر وحدت آب نبود می گوییم خارج است مطهریت است فقط یک جا را به وحدت آب ملحق کردیم به خاطر روایات حمام و آن در جایی است که آب کر در بالا است و آب نجس در پایین است و با یک لوله ای کر به آن وصل می شود، اینجا واقعا وحدت نیست ولی به خاطر روایات حمام این را به وحدت آب ملحق می کنیم.