درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: طهارت/آب راکد /تنجس آب قلیل با ملاقات

مرحوم صاحب عروه می فرمایند:

«فصل: الراكد بلا مادّة إن كان دون الكرّ ينجس بالملاقاة، من غير فرق بين النجاسات حتّى برأس إبرة من الدم الّذي لا يدركه الطرف سواء كان مجتمعاً أو متفرّقاً مع اتّصالها بالسواقي».[1]

بحث ما در این فرع بود که مرحوم سید در عروه فرمودند آب قلیل با ملاقات، نجس می شود، فرموده اند این مساله اجماعی است و روایات فراوانی هم بر این مطلب دلالت دارد، مخالف این مطلب فقط ابن ابی عقیل و فیض کاشانی و فتونی است، غیر از این فقها، شخص دیگری از فقها با این مطلب مخالف نیست.

بررسی ادله مخالفین نجس شدن آب قلیل با ملاقات

این عده از فقها ادله ای را برای اثبات قول خود مطرح نموده اند:

    1. استصحاب طهارت.

    2. قاعده طهارت.

جواب این دو دلیل را عرض کردیم، و گفتیم با وجود دلیل اجتهادی نوبت به اصل عملی نمی رسد.

تحلیل دلیل سوم مخالفین

به این دلیل رسیدیم که گفته اند اگر آب قلیل با ملاقات نجس می شود پس لازمه اش این است که نتوانیم با آب قلیل چیزی را پاک کنیم، و زمانی که آب قلیل را بر روی چیزی که نجس شده بریزیم به مجرد ملاقات نجس می

شود و نمی تواند آن را پاک کند.

اگر گفته شود بله بار اول نجس می شود، ولی اگر دوباره آب قلیل را بر روی آن بریزیم این بار دیگر پاک می شود، می گوییم آ ب دوم را هم اگر بریزیم باز هم با ملاقات با چیز نجس، نجس می شود، زیرا فرض این است که آب اول هم نجس شده است، لذا باز اشکال به حال خود باقی است.

پس راه حل این مشکل این است که ما بگوییم اصلا آب قلیل با صرف ملاقات با نجس، نجس نمی شود، مگر اینکه با ملاقات تغییر در آن ایجاد شود، این بیانی است که برای تقویت قول مخالفین فرموده اند. عرض کردیم در پاسخ این دلیل دو وجه گفته شده است:

وجه اول: این است که ما ملتزم می شویم که این آب قلیل که بر روی چیز نجس ریخته اند نجس می شود، اما نجس را هم باخودش می برد و چیزی از آن باقی نمی گذارد، و وقتی از آن چیز جدا شد دیگر رطوبت باقی مانده در آن چیز نجس نمی باشد، این را آقای خوئی فرموده، ایشان مثال می زنند به احجاری که برای استنجا به کار گرفته می شود، که محل را پاک می کنند ولی خودشان نجس می شوند. آب قلیل هم این چنین است، خودش نجس می شود ولی چیز نجس را پاک می کند.

وجه دوم: می فرمایند ممکن است ما اصلا ملتزم بشویم که غساله هم پاک است و آن در صورتی است که نجاست از شی خارج شده است، به چه دلیل پاک است؟ باید گوییم:

یا ادله غَسل آمده اند این مورد را از آن کبرا خارج کرده اند، آن کبرا که می گفت هر آب قلیلی با ملاقات نجس می شود و روایاتش را خواندیم، ادله غسل می گویند نه این مورد نجس نمی شود.

یا اینکه بگوییم اصلا ادله داله بر نجس شدن آب قلیل با ملاقات، قاصر از اثبات این مورد است، چون آن ادله: 1.یا با مفهوم خود دلالت بر نجس شدن آب قلیل با ملاقات داشتند، مثل مفهوم آن روایاتی که می گفتند «إِذَا كَانَ الْمَاءُ قَدْرَ كُرٍّ لَمْ يُنَجِّسْهُ شَيْ‌ءٌ»، که مفهومش این بود که آب اگر به اندازه کر نرسد نجس می شود، یعنی آب قلیل با ملاقات نجس می شود، این مفهوم هم کلی نبود، همه حالات را نمی گرفت بلکه اجمالا می گفت با ملاقات با نجس، نجس می شود، اما اینکه به چه کیفیتی نجس می شود، کجاها نجس می شود را دیگر دلالتی نداشت.

2.یا به افتادن خون و یا شی نجس دیگری در آب قلیل دلالت داشت، و اصلا ناظر به شستشو چیزی با آب قلیل نبود، لذا این روایات قاصر از اثبات نجس شدن آب قلیل در هنگام شستشو چیز نجس هستند. زیرا این ادله بیان می کردند اگر خون در آب قلیل بیفتد یا بول بیفتد یا موش مرده بیفتد، آب را نجس می کند و بیان نمی کردند که اگر آب قلیل بر نجس بیفتد و بر آن وارد می شود نجس می شود، این را بیان نمی کردند، ناظر به این مطلب نبودند، لذا اگر نجس وارد بر آب قلیل بشود آن را نجس می کند، ولی اگر آب قلیل بر نجس وارد بشود چی؟ نجس می شود و یا نمی شود؟ دیگر روایات ناظر بر این جهت نبودند.

بنابراین تمام ادله و ورایات نجس شدن آب قلیل با ملاقات، اصلا شامل شستشو نجس با آب قلیل نمی شوند، شامل آن موردی که آب قلیل وارد بر نجس می شوند نیستند، بلکه ناظر به مواردی اند که نجس بر آب قلیل وارد می شود.

اشکال مرحوم استاد تبریزی بر وجه دوم

ایشان می فرمایند چه نجس بر آب قلیل وارد شود و چه آب قلیل بر نجس وارد شود در مساله تاثیری ندارد، فرقی بین این دو نیست[2] ، دلیل ایشان روایتی است که به آن استدلال فرموده اند، این روایت در مسائل علی بن جعفر آمده:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ‌ الْبَيْتِ‌ يُبَالُ‌ عَلَى‌ ظَهْرِهِ‌ وَ يُغْتَسَلُ مِنَ الْجَنَابَةِ ثُمَّ يُصِيبُهُ الْمَطَرُ أَ يُؤْخَذُ مِنْ مَائِهِ فَيُتَوَضَّأُ بِهِ لِلصَّلَاةِ فَقَالَ إِذَا جَرَى فَلَا بَأْسَ بِهِ، قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَمُرُّ فِي مَاءِ الْمَطَرِ وَ قَدْ صُبَّ فِيهِ خَمْرٌ فَأَصَابَ ثَوْبَهُ هَلْ يُصَلِّي فِيهِ قَبْلَ أَنْ يَغْسِلَهُ فَقَالَ لَا يَغْسِلُ ثَوْبَهُ وَ لَا رِجْلَهُ وَ يُصَلِّي فِيهِ وَ لَا بَأْسَ بِهِ.[3]

وَ رَوَاهُ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْكَنِيفِ يَكُونُ فَوْقَ الْبَيْتِ فَيُصِيبُهُ الْمَطَرُ فَيَكِفُ‌ فَيُصِيبُ‌ الثِّيَابَ أَ يُصَلَّى فِيهَا قَبْلَ أَنْ تُغْسَلَ قَالَ إِذَا جَرَى مِنْ مَاءِ الْمَطَرِ فَلَا بَأْس‌.[4]

مرحوم استاد تبریزی به قسمت دوم این روایت استدلال کرده، در قسمت دوم از روایت آمده است که از امام سوال شده است که محل بول و غائط (توالت) بر بالای بام خانه است، وقتی باران می بارد، با آن نجس ها برخورد می کند و به صورت چکه و قطره آب، به لباس های افراد برخورد می کند، آیا بدون شستن لباس ها می توان با آنها نماز خواند؟ امام می فرماید اگر آب باران جاری شود و از آن بر لباس بچکد اشکال ندارد. مفهومش این می شود که اگر آب باران جاری نشود و آب قلیل راکد باشد، هنگام برخورد با نجسات بالای پشت بام، نجس می شود، و اگر به لباس بچکد آن را نجس می کند. مرحوم استاد تبریزی می فرماید که این روایت دلیل است بر اینکه فرقی ندارد که آب قلیل وارد یا مورود باشد در هر دو حالت هنگام ملاقات نجس می شود، زیرا در روایت مذکور آب باران است که بر نجس داخل می شود و طبق مفهوم روایت، نجس می شود.

به نظر ما این اشکال مرحوم استاد تبریزی وارد نمی باشد، این بیان ایشان مطلب را نمی تواند اثبات کند، زیرا قطرات باران که حالت غَسل ندارد، بحث ما در جایی است که آب قلیل وارد بر نجس شود و حالت غسلی داشته باشد نه اینکه مثل قطرات باران باشد، ما می گوییم آب قلیلی که ورودش غسلی هست نه ورود قطره ای، ولذا روایت مذکور شاملش نمی شود، چیزی که شما فرمودید ورود قطره ای بود. ما هم درجایی که ورود قطره ای باشد می گوییم آب قلیل نجس می شود، لذا این روایت نمی تواند دلیلی برای فرمایش ایشان باشد.

آب قلیل در برخورد با شی نجس دو جور است، یا هنگام برخوردش با آن، غَسل صدق می کند و یا غسل صدق نمی کند، اگر غسل صدق کند نجس نمی شود، ولی اگر غسل صدق نکند مثل اینکه چکه کند نجس می شود، در کجا چکه کردن را غسل می دانند؟ لذا روایت دارد حکم آب قلیلی را بیان می کند که چکه می کند درحالی که جایی که غسل صدق می کند محل بحث ماست.

لذا بیان ایشان را ما نتوانستیم بپذیریم و بگوییم آب قلیل چه وارد باشد و چه مورود باشد نجس می شود، یعنی رویات داله بر نجس شدن آب قلیل، مطلق نیست که شامل هر دو بشود، بلکه روایاتی که دلالت می کنند بر نجس شدن آب قلیل با نجاست، ناظر به جایی است که نجس وارد بر آب قلیل بشود، نه اینکه آب قلیل بر آن وارد بشود. والحمدلله ربّ العالمین.