درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: کتاب الخمس/خمس ارباح مکاسب و فوائد /بررسی اقوال در نحوه تعلق خمس

بحث در متعلق خمس بود که آیا خمس به عین تعلق می گیرد یا به ذمه ؟ و اگر به عین تعلق می گیرد نحو تعلقش علی نحو الملکیه است یا علی نحو الحقیه است . احتمالات پنجگانه ای را بنا بر تعلق خمس به عین ذکر کردیم . اما این که متعلق خمس ذمه باشد ، آن را ردّ کردیم و گفتیم که باطل است . در این که متعلق خمس عین باشد ، دو احتمال اصلی وجود دارد که علی نحو الملکیة است یا علی نحو الحقیة . علی نحو الملکیه سه احتمال داست : 1- علی نحو الاشاعه ،2- علی نحو الشراکه فی المالیة ، 3-علی نحو کلی فی المعین . دو تا احتمال دیگر هم گفته شود که متعلق خمس عین است ولی به نحو الحق : 4- علی نحو حق الرهانة 5- علی نحو حق الجنایة .

از این 5 احتمال ، ما فعلاً احتمال اول را بررسی می کردیم .اجالتاً عرض شود که مختار ما در این مسئله یا احتمال اول است (علی نحو الاشاعه) یا به احتمال دوم (شراکت مالی) .

بر احتمال اول(اشاعه) که قول مشهور است، به وجوهی استدلال شده است : یکی از آن وجوه روایاتی بود که در آن جا فی ظرفیت ذکر شده است .مثلاً فیه الخمس که در آن مال خمس هست، ظاهرش در این است که درون آن مال خمس قرار دارد و این با اشاعه سازگار است .

مرحوم حکیم ره در این اشکال کردند . این روایت ظاهر در اشاعه نمی باشد چون ظاهر ظرفیت این است که ظرف غیر از مظروف است . در این جا ظرف مال است و مظروف خمس است ، اگر شما بگوئید اشاعه دارد ، مظروف با ظرف یکی می شود چون ملکیت در اشاعه بر جزء جزءاش سریان دارد و اجزائش می شود و این اجزاء به مقدار خمسش ، متعلق خمس قرار می گیرد و در این جا جزء با کل عینت دارند نه این که تغایر داشته باشند . حال اینکه مقتضای ظرفیت تغایر است پس نباید در این جا اشاعه گفته شود ، باید گفته شود که در این جا حق است . فیه الخمس یعنی در این جا حقی برای صاحب خمس هست . بنا به حق که شد ، همه آن مال ، ملک صاحبش هست ولی حقی در این جا تعلق گرفته است .

جواب : «فی» در مواردی که ظرف با مظروف یکی هم هستند ، در آن جا ها استعمال می شود مانند الید فی البدن ، العین فی الرأس و... در این جا ید جزء بدن هست و تغایری هم ندارند . استعمال فی در جایی که تغایر کل و جزء به صورت اعتباری هست ، کافی هست و نیازی به تغایر واقعی داشته باشند. مانند این آیه کریمه ﴿وَ فِي الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِرات‌﴾ ... الرعد : 4 . در آیه با این که قطعه ها جزء زمین هستند ولی باز فرموده است که فی الارض . لازم نیست که بگوئیم که قطعه ها جزء زمین نباشند . استعمال فی ظرفیت در جایی که ظرف و مظروف یکی هستند ، جایز است و اشکالی ندارد .

اشکال دوم : در الخمسُ فی کل ما افاد ، یا هَذَا الْمَعْدِنُ فِيهِ ، این فیه که جار و مجرور هست ، متعلق چیست؟ متعلق آن یجب است . اگر متعلق آن کائنٌ ،یا ثابتٌیا موجودٌ بود فرمایش شما درست بود یعنی ظرف در این جا مستقر باشد . طبق این ، گفته می شود که خمس در آن مال ثابت است و ظاهر در اشاعه می شد . اما در این جا متعلقش یجب است یجب الخمس فی کل ما افاد ، خمس واجب است در آن مال نه اینکه در آن ثابت باشد . وجوب خمس در این جا هست غیر از این هست که خودش در این جا هست . پس این ظرف لغو هست و دال بر اشاعه نخواهد داشت .

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْخُمُسِ فَقَالَ فِي كُلِّ مَا أَفَادَ النَّاسُ مِنْ قَلِيلٍ أَوْ كَثِيرٍ. [1]

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمَلَّاحَةِ فَقَالَ وَ مَا الْمَلَّاحَةُ فَقَالَ أَرْضٌ سَبِخَةٌ مَالِحَةٌ يَجْتَمِعُ فِيهَا الْمَاءُ فَيَصِيرُ مِلْحاً فَقَالَ هَذَا الْمَعْدِنُ فِيهِ الْخُمُسُ فَقُلْتُ وَ الْكِبْرِيتُ وَ النِّفْطُ يُخْرَجُ مِنَ الْأَرْضِ قَالَ فَقَالَ هَذَا وَ أَشْبَاهُهُ فِيهِ الْخُمُسُ. [2]

جواب : این یک ادعا هست که ظرف در این جا ظرف لغو است. در این جا ظرف ، ظرف مستقر است . شاهد آن ظهور آیه کریمه هست.﴿وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَه‌﴾ الأنفال : 41 . در این آیه کائن یا ثابتٌ در تقدیر است . یا روایتی که خوانده شد ، ظهور در یجب ندارد . بله در باب زکات این ظهور در یجب دارد ولی بحث ما در خمس است . بیان روایت زکات : عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَخَوَيْهِ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: فِي زَكَاةِ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِيرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِيبِ لَيْسَ فِيمَا دُونَ الْخَمْسَةِ أَوْسَاقٍ زَكَاةٌ فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسَةَ أَوْسَاقٍ وَجَبَتْ فِيهِ الزَّكَاةُ وَ الْوَسْقُ سِتُّونَ صَاعاً فَذَلِكَ ثَلَاثُمِائَةِ صَاعٍ بِصَاعِ النَّبِيِّ ص وَ الزَّكَاةُ فِيهَا الْعُشْرُ فِيمَا سَقَتِ السَّمَاءُ أَوْ كَانَ سَيْحاً أَوْ نِصْفُ الْعُشْرِ فِيمَا سُقِيَ بِالْغَرْبِ وَ النَّوَاضِحِ .[3]

آن که با آب باران سیراب می شود یک دهم باید زکات بدهد و آن که با حیوانات و دلو آبیاری می کنند ، یک بیستم است . در این موارد متعلق به یجب است که فِيمَا سَقَتِ السَّمَاءُ یعنی یجب العشر . اما در مثل آیه کریمه خمس که ﴿فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَه﴾ ظهور در ثبات و استقرار دارد و بالاتر از وجوب را می خواهد بفرماید. پس ظهور در ظرف لغو ندارد و اگر متعلق به یجب بشود، خلاف ظاهر می شود .

وجه دوم : روایات : ظهور «من» در اشاعه

وجه دیگر روایاتی هست که در آن « من » استعمال شده است و ظهور در اشاعه دارد . مرحوم حکیم ره این دسته روایات را می فرماید که دال بر اشاعه هست .

روایت : 12555- 10- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْغَنِيمَةِ قَالَ يُخْرَجُ مِنْهُ الْخُمُسُ وَ يُقْسَمُ مَا بَقِيَ بَيْنَ مَنْ قَاتَلَ عَلَيْهِ وَ وَلِيَ ذَلِكَ . [4] منه الخمس ظهور در اشاعه دارد.

روایت : مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا بَعْضُ أَصْحَابِنَا رَفَعَ الْحَدِيثَ قَالَ: الْخُمُسُ مِنْ خَمْسَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الْكُنُوزِ وَ الْمَعَادِنِ وَ الْغَوْصِ وَ الْمَغْنَمِ الَّذِي يُقَاتَلُ عَلَيْهِ وَ لَمْ يَحْفَظِ الْخَامِس‌ ... [5] .

روایت : وَ الْمُتَشَابِهِ نَقْلًا مِنْ تَفْسِيرِ النُّعْمَانِيِّ بِإِسْنَادِهِ الْآتِي عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ: وَأَمَّا مَا جَاءَ فِي الْقُرْآنِ- مِنْ ذِكْرِ مَعَايِشِ الْخَلْقِ وَ أَسْبَابِهَا فَقَدْ أَعْلَمَنَا سُبْحَانَهُ ذَلِكَ مِنْ خَمْسَةِ أَوْجُهٍ وَجْهِ الْإِمَارَةِ وَ وَجْهِ الْعِمَارَةِ وَ وَجْهِ الْإِجَارَةِ وَ وَجْهِ التِّجَارَةِ وَ وَجْهِ الصَّدَقَاتِ فَأَمَّا وَجْهُ الْإِمَارَةِ فَقَوْلُهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ- وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ- فَجُعِلَ لِلَّهِ خُمُسُ الْغَنَائِمِ وَ الْخُمُسُ يُخْرَجُ مِنْ أَرْبَعَةِ وُجُوهٍ مِنَ الْغَنَائِمِ الَّتِي يُصِيبُهَا الْمُسْلِمُونَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَ مِنَ الْمَعَادِنِ وَ مِنَ الْكُنُوزِ وَ مِنَ الْغَوْصِ . [6]

روایت: (مرسله) رُوِيَ أَنَّ الْمَأْمُونَ بَعَثَ الْفَضْلَ بْنَ سَهْلٍ ذَا الرِّئَاسَتَيْنِ إِلَى الرِّضَا ع فَقَالَ لَهُ إِنِّي أُحِبُّ أَنْ تَجْمَعَ لِي مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ فَإِنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ مَعْدِنُ الْعِلْمِ فَدَعَا الرِّضَا ع بِدَوَاةٍ وَ قِرْطَاسٍ وَ قَالَ ع لِلْفَضْلِ اكْتُبْ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم‌.... وَ الْخُمُسُ مِنْ جَمِيعِ الْمَالِ مَرَّةً وَاحِدَةً ....[7] - .

روایت : توقیع امام هادی علیه السلام : سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ شُجَاعٍ النَّيْسَابُورِيُّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ ع عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مِنْ ضَيْعَتِهِ مِنَ الْحِنْطَةِ مِائَةَ كُرٍّ مَا يُزَكَّى فَأُخِذَ مِنْهُ الْعُشْرُ عَشَرَةُ أَكْرَارٍ وَ ذَهَبَ مِنْهُ بِسَبَبِ عِمَارَةِ الضَّيْعَةِ ثَلَاثُونَ كُرّاً وَ بَقِيَ فِي يَدِهِ سِتُّونَ كُرّاً مَا الَّذِي يَجِبُ لَكَ مِنْ ذَلِكَ وَ هَلْ يَجِبُ لِأَصْحَابِهِ مِنْ ذَلِكَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ فَوَقَّعَ ع لِي مِنْهُ الْخُمُسُ مِمَّا يَفْضُلُ مِنْ مَئُونَتِهِ.[8]

روایت :(مضمره) : عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ يَزِيدَ قَالَ: كَتَبْتُ جُعِلْتُ لَكَ الْفِدَاءَ تُعَلِّمُنِي مَا الْفَائِدَةُ وَ مَا حَدُّهَا رَأْيَكَ أَبْقَاكَ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ تَمُنَّ عَلَيَّ بِبَيَانِ ذَلِكَ لِكَيْلَا أَكُونَ مُقِيماً عَلَى حَرَامٍ لَا صَلَاةَ لِي وَ لَا صَوْمَ فَكَتَبَ الْفَائِدَةُ مِمَّا يُفِيدُ إِلَيْكَ فِي تِجَارَةٍ مِنْ رِبْحِهَا وَ حَرْثٍ بَعْدَ الْغَرَامِ أَوْ جَائِزَةٍ. [9]

وجه سوم : روایاتی که صراحت در اشاعه دارد.

روایت : أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: كُلُّ شَيْ‌ءٍ قُوتِلَ عَلَيْهِ عَلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فَإِنَّ لَنَا خُمُسَهُ وَ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَشْتَرِيَ مِنَ الْخُمُسِ شَيْئاً حَتَّى يَصِلَ إِلَيْنَا حَقُّنَا. [10] . از پایان حدیث (وَ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَشْتَرِيَ مِنَ الْخُمُسِ شَيْئاً حَتَّى يَصِلَ إِلَيْنَا حَقُّنَا) استفاده می شود که کسی حق ندارد که از آن مالی که درش خمس هست ، چیزی بخرد و معلوم می شود که در آن مال ،خمس هست و الا اگر در آن مال ، خمس نبود ، نمی فرمود که با خمس یا از خمس چیزی بخرد . پس خود خمس در آن قرار دارد . این روایت ظهور بلکه صراحت دارد که خمس در خود مال است .

روایت : حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَرَأْتُ عَلَيْهِ آيَةَ الْخُمُسِ فَقَالَ مَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ وَ مَا كَانَ لِرَسُولِهِ فَهُوَ لَنَا ثُمَّ قَالَ لَقَدْ يَسَّرَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَنَّهُ رَزَقَهُمْ خَمْسَةَ دَرَاهِمَ وَ جَعَلُوا لِرَبِّهِمْ وَاحِداً وَ أَكَلُوا أَرْبَعَةً حَلَالًا ثُمَّ قَالَ هَذَا مِنْ حَدِيثِنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَعْمَلُ بِهِ وَ لَا يَصْبِرُ عَلَيْهِ إِلَّا مُمْتَحَنٌ قَلْبُهُ لِلْإِيمَانِ.[11] . از عبارت « أَنَّهُ رَزَقَهُمْ خَمْسَةَ دَرَاهِمَ وَ جَعَلُوا لِرَبِّهِمْ وَاحِداً وَ أَكَلُوا أَرْبَعَةً حَلَالًا » استفاده می شود که یک درهمی که مربوط به خمس هست ، اشاعه می شود .

روایت : وَ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ مِنْ أَصْحَابِنَا يَكُونُ فِي لِوَائِهِمْ فَيَكُونُ مَعَهُمْ فَيُصِيبُ غَنِيمَةً قَالَ يُؤَدِّي خُمُسَهَا وَ يَطِيبُ لَهُ.[12]

روایت :- 5- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَلَى كُلِّ امْرِئٍ غَنِمَ أَوِ اكْتَسَبَ الْخُمُسُ مِمَّا أَصَابَ لِفَاطِمَةَ ع- وَ لِمَنْ يَلِي أَمْرَهَا مِنْ بَعْدِهَا مِنْ ذُرِّيَّتِهَا الْحُجَجِ عَلَى النَّاسِ فَذَاكَ لَهُمْ خَاصَّةً يَضَعُونَهُ حَيْثُ شَاءُوا إِذْ حَرُمَ عَلَيْهِمُ الصَّدَقَةُ حَتَّى الْخَيَّاطُ لَيَخِيطُ قَمِيصاً بِخَمْسَةِ دَوَانِيقَ فَلَنَا مِنْهَا دَانِقٌ إِلَّا مَنْ أَحْلَلْنَا مِنْ شِيعَتِنَا لِتَطِيبَ لَهُمْ بِهِ الْوِلَادَةُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ شَيْ‌ءٍ عِنْدَ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْظَمَ مِنَ الزِّنَا إِنَّهُ لَيَقُومُ صَاحِبُ الْخُمُسِ فَيَقُولُ يَا رَبِّ سَلْ هَؤُلَاءِ بِمَا أُبِيحُوا. [13] . این روایت هم ظهور خوبی دارد که از هر آن چه به دست آورده است ، خمسش مال حضرت فاطمه سلام الله علیها و ائمه اطهار علیهم السلام است .

سه دسته روایت ذکر کرده ایم : دسته ای که فی داشت ، دسته ای هم من داشت و دسته آخر هم روایاتی که ظهور بالایی داشت که خمس در خود آن مال هست که دال بر اشاعه می باشد . علاوه بر اینها آیه کریمه خمس هم دلالت بر تعلق خمس به نحو اشاعه دارد .

وجه چهارم : خمس نازل منزله زکات است و در زکات علماء قائل به اشاعه هستند و خمس هم که نازل منزله هست ، نحو تعلقش به عین به نحو اشاعه هست.

بیان روایاتی که خمس نازل منزله زکات است :

روایت :12607- 8- وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: الْخُمُسُ مِنْ خَمْسَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الْغَنَائِمِ وَ الْغَوْصِ وَ مِنَ الْكُنُوزِ وَ مِنَ الْمَعَادِنِ وَ الْمَلَّاحَةِ ..... إِلَى أَنْ قَالَ وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ هَذَا الْخُمُسَ خَاصَّةً لَهُمْ دُونَ مَسَاكِينِ النَّاسِ وَ أَبْنَاءِ سَبِيلِهِمْ عِوَضاً لَهُمْ مِنْ صَدَقَاتِ النَّاسِ تَنْزِيهاً مِنَ اللَّهِ لَهُمْ لِقَرَابَتِهِمْ بِرَسُولِ اللَّهِ ص- وَ كَرَامَةً مِنَ اللَّهِ لَهُمْ عَنْ أَوْسَاخِ النَّاسِ فَجَعَلَ لَهُمْ خَاصَّةً مِنْ عِنْدِهِ مَا يُغْنِيهِمْ بِهِ عَنْ أَنْ يُصَيِّرَهُمْ فِي مَوْضِعِ الذُّلِّ وَ الْمَسْكَنَةِ وَ لَا بَأْسَ بِصَدَقَاتِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ وَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُمُ الْخُمُسَ هُمْ قَرَابَةُ النَّبِيِّ ص الَّذِينَ ذَكَرَهُمُ اللَّهُ فَقَالَ وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ- وَ هُمْ بَنُو عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَنْفُسُهُمْ الذَّكَرُ مِنْهُمْ وَ الْأُنْثَى لَيْسَ فِيهِمْ . [14]

روایت : خطبه امیرالمومنین علیه السلام : فَقَالَ تَعَالَى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ فِينَا خَاصَّةً- كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِياءِ مِنْكُمْ وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ فِي ظُلْمِ آلِ مُحَمَّدٍ- إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ لِمَنْ ظَلَمَهُمْ رَحْمَةً مِنْهُ لَنَا وَ غِنًى أَغْنَانَا اللَّهُ بِهِ وَ وَصَّى بِهِ نَبِيَّهُ ص وَ لَمْ يَجْعَلْ لَنَا فِي سَهْمِ الصَّدَقَةِ نَصِيباً أَكْرَمَ اللَّهُ رَسُولَهُ ص وَ أَكْرَمَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ أَنْ يُطْعِمَنَا مِنْ أَوْسَاخِ النَّاسِ فَكَذَّبُوا اللَّهَ وَ كَذَّبُوا رَسُولَهُ وَ جَحَدُوا كِتَابَ اللَّهِ النَّاطِقَ بِحَقِّنَا وَ مَنَعُونَا فَرْضاً فَرَضَهُ اللَّهُ لَنَا مَا لَقِيَ أَهْلُ بَيْتِ نَبِيٍّ مِنْ أُمَّتِهِ مَا لَقِينَا بَعْدَ نَبِيِّنَا ص وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلَى مَنْ ظَلَمَنَا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ. [15]

اشکال به وجه چهارم :

این دلیل چهارم قابل اشکال است؛ چون در باب زکات هم برخی ها قائل نشده اند که به نحو اشاعه است . آقای خوئی در باب زکات قائل به شراکت مالی است و در این باب خمس قائل به اشاعه است .

اشکالات باب زکات به نحو اشاعه :

پس در باب زکات اشکالات مختلفی مطرح است بر این که کسی قائل به اشاعه بشود مانند اینکه بر فرض اشاعه در زکات، باید گفته شود که نماء زکات هم مال فقراء هست در حالی که کسی این را نگفته است و نماء زکات مال صاحب مال است .و ثانیا زکات در مستحباب هم هست یعنی زکات مستحب هم می باشد و بعید است که در مستحبات کسی قائل به اشاعه بشود و ثالثا آقای خوئی ره اشکال محکمی در این جا در باب زکات بر فرض اشاعه مطرح کرده است . فرموده است که در باب زکات این روایت هست : في كل خَمس من الابل السائمة شاة، در هر 5تا شتر یک گوسفند زکات هست، آیا در شتر مگر گوسفند است؟ پس معلوم می شود که در این جا اشاعه معنا نمی شود . اگر می فرمود که در نصف یکی از ابل ها زکات هست ، اشاعه می شد معنا کرد ولی این طور که روایت نفرموده است . در این جا باید قیمت آن گوسفند را بدهند فلذا شراکت مالی می شود نه اشاعه . پس نمی توان از باب زکات استفاده کرد و قیاس به باب خمس کرد ، از این حیث صحیح نخواهد بود. پس در این که در زکات هم اشاعه باشد درست نیست و با استفاده از همین حدیث ، که فرمود در هر 5تا شتر یک گوسفند زکات هست یعنی مقدار شات در این جا هست .

فتلخّص : پس ما فعلاً تا این جای بحث در باب خمس طبق ظاهر ادله ، قائل به اشاعه می شویم . اما قول به شراکت مالی هم ادله هایی دارد که باید آنها را هم بررسی کنیم .