درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: طهارت/آب راکد /تنجس آب قلیل با ملاقات

مرحوم صاحب عروه می فرمایند:

«فصل: الراكد بلا مادّة إن كان دون الكرّ ينجس بالملاقاة، من غير فرق بين النجاسات حتّى برأس إبرة من الدم الّذي لا يدركه الطرف سواء كان مجتمعاً أو متفرّقاً مع اتّصالها بالسواقي».[1]

بحث در این فرع بود که مرحوم آخوند فرمودند که آب قلیل با ملاقات با نجس، نجس می شود ولی با ملاقات با متنجس نجس نمی شود، اگر من دستم یا لباسم را که نجس شده به آب قلیل بزنم نجس نمی شود، این فرمایش ایشان است و عبارتشان را هم خواندیم. امروز باید این نظر را بررسی کنیم.

ما عرض می کنیم در اینجا سه فرع وجود دارد:

    1. فرع اول این است که آیا آب قلیل با ملاقات با متنجس نجس می شود یا نه؟

    2. فرع بعدی این است که آیا شئ جامد با ملاقات با متنجس نجس می شود یانه؟

    3. فرع آخر این است که اگر متنجس با واسطه با آب قلیل برخود کند نجس می کند یا نه؟

ما فعلا فرع اول را داریم بحث می کنیم و دو فرع دیگر را به جای خودش موکول می کنیم. در فرع اول مرحوم آخوند فرمودند ما نه اجماع داریم و نه روایت داریم، هیچ دلیلی نداریم که بگوید آب قلیل با ملاقات با متنجس نجس می شود.

ما عرض می کنیم این فرمایش ایشان قابل پذیرش نیست چنانکه مرحوم حکیم هم فرموده قابل پذیرش نیست، زیرا هم اجماع داریم و هم روایت داریم، ایشان در مستمسک این چنین فرموده اند:

بل عن جماعة نقل الإجماع عليه، منهم القاضي في الجواهر، و المحقق في المعتبر، و الفاضل الهندي في كشف اللثام و الوحيد البهبهاني، و العلامة بحر العلوم، و السيد المقدس الكاظمي و المحدث البحراني، و المحقق القمي، و الشيخ الأكبر، و نجله الحسن في أنوار الفقاهة، و الشيخ محسن الأعسم في كشف الظلام، و شيخنا المعظم في الجواهر و السيد المتبحر القزويني في البصائر، و شيخنا الأعظم في طهارته - قدس اللّٰه تعالى أرواحهم - على ما حكي عن جملة منهم. بل صريح المحكي من كلام جماعة منهم دعوى الضرورة عليه كما سيأتي إن شاء اللّٰه.[2]

اما روایات درباره فرع مذکور: مرحوم فرموده ما روایتی نداریم، عرض می کنیم روایات بسیاری داریم:

1. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ يَجِدُ فِي إِنَائِهِ فَأْرَةً وَ قَدْ تَوَضَّأَ مِنْ ذَلِكَ الْإِنَاءِ مِرَاراً أَوِ اغْتَسَلَ مِنْهُ أَوْ غَسَلَ ثِيَابَهُ وَ قَدْ كَانَتِ الْفَأْرَةُ مُتَسَلِّخَةً فَقَالَ إِنْ كَانَ رَآهَا فِي الْإِنَاءِ قَبْلَ أَنْ يَغْتَسِلَ أَوْ يَتَوَضَّأَ أَوْ يَغْسِلَ ثِيَابَهُ ثُمَّ فَعَلَ ذَلِكَ بَعْدَ مَا رَآهَا فِي الْإِنَاءِ فَعَلَيْهِ أَنْ يَغْسِلَ ثِيَابَهُ وَ يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ وَ يُعِيدَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ وَ إِنْ كَانَ إِنَّمَا رَآهَا بَعْدَ مَا فَرَغَ مِنْ ذَلِكَ وَ فَعَلَهُ فَلَا يَمَسَّ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ شَيْئاً وَ لَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ لِأَنَّهُ لَا يَعْلَمُ مَتَى سَقَطَتْ فِيهِ ثُمَّ قَالَ لَعَلَّهُ أَنْ يَكُونَ إِنَّمَا سَقَطَتْ فِيهِ تِلْكَ السَّاعَةَ الَّتِي رَآهَا. [3]

از عبارت «يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ وَ يُعِيدَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ» کنایه است از اینکه این آب به هر چیزی که برسد آن را نجس می کند، و دلالت دارد بر اینکه متنجس هم نجس است ولو آب قلیل باشد. زیرا آب قلیلی که با آن لباس شسته و و ضو گرفته و غسل کرده متنجس بود، و امام فرموده هرآنچه را که با آن برخورد کرده باید بشوید. این یعنی متنجس هم مثل عین نجاست می تواند نجس کند.

2.کلینی نقل کرده: وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ الْجُنُبِ يَسْهُو فَيَغْمِسُ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ قَبْلَ أَنْ يَغْسِلَهَا أَنَّهُ لَا بَأْسَ إِذَا لَمْ يَكُنْ أَصَابَ يَدَهُ شَيْ‌ءٌ. [4]

امام فرمود اگر دستش نجس نیست اشکال ندارد و اگر دستش متنجس باشد اشکال دارد، زیرا آب را متنجس می کند.

3.بصائر: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: أَتَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْأَلُهُ فَابْتَدَأَنِي فَقَالَ إِنْ شِئْتَ فَاسْأَلْ يَا شِهَابُ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْنَاكَ بِمَا جِئْتَ لَهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِي جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ جِئْتَ لِتَسْأَلَنِي عَنِ الْجُنُبِ يَغْرِفُ الْمَاءَ مِنَ الْحُبِّ بِالْكُوزِ فَيُصِيبُ يَدُهُ الْمَاءَ قَالَ نَعَمْ قَالَ لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ قَالَ وَ إِنْ شِئْتَ سَلْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُكَ قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِي قَالَ جِئْتَ تَسْأَلُ عَنِ الْجُنُبِ يَسْهُو وَ يَغْمُرُ يَدَهُ فِي الْمَاءِ قَبْلَ أَنْ يَغْسِلَهَا قُلْتُ وَ ذَاكَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ إِذَا لَمْ يَكُنْ أَصَابَ يَدَهُ شَيْ‌ءٌ فَلَا بَأْسَ بِذَاك‌.[5]

4. مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُدْخِلُ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ وَ هِيَ قَذِرَةٌ قَالَ يُكْفِئُ الْإِنَاءَ. [6]

5. وَ عَنْهُ عَنْ أَخِيهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنْ أَصَابَ الرَّجُلَ جَنَابَةٌ فَأَدْخَلَ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ فَلَا بَأْسَ إِذَا لَمْ يَكُنْ أَصَابَ يَدَهُ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْمَنِيِّ.[7]

بنابراین این روایات با اطلاق خود دلالت می کنند بر این که دست انسان یا چیز دیگری که با ملاقات نجس متنجس شده است اگر با آب قلیل برخورد کند آن را هم نجس می کند. چه در دست نجاست وجود داشته باشد و چه نداشته باشد. لذا این قول مرحوم آخوند مورد قبول نیست که فرمودند ما نه اجماع داریم و نه روایت. زیرا ما هم اجماع داریم و هم روایت. مرحوم آخوند به اطلاق این روایات توجه نکرده و گفته این روایات ناظر به جایی است که در دست مثلا نجاست وجود داشته باشد، لکن این روایات اطلاق دارد و ناظر است هم به دستی که نجاست درآن است و هم دستی که نجس در آن نیست فقط متنجس است.

مرحوم حکیم هم به همین روایات استدلال کرده است. بعد می فرمایند مرحوم آخوند یک جمله داشتند، و آن اینکه مفهوم برخی از روایت که می فرمود «الماء إذا بلغ قدر کر لم ینجسه شئ» جزئی است یعنی برخی چیزها نجس می کند نه همه چیز، یعنی مفهوم سالبه کلیه موجبه جزئیه است.

مرحوم حکیم در ردّ این نظر آحوند می فرمایند که نه!، چون روایت در مقام بیان تعداد نجاسات است این بیان آمده است، و بعد از شمردن نجاسات این بیان را فرموده که آب را چیزی نجس نمی کند. سائل یکی یکی پرسیده بعد امام جواب داده. لذا روایت ناظر به افراد است پس مفهوم آن هم ناظر به همه این افراد است. عرف همین را می فهمد. نه اینکه بگوییم مفهوم جزئی است بلکه مفهوم سالبه کلیه در اینجا عرفا موجبه کلیه است، یعنی آب اگر به مقدار کر باشد در صورت ملاقات با نجاسات هیچکدام آن را نجس نمی کند مگر بواسطه ملاقات در آن تغیر حاصل بشود، ولی اگر آب به مقدار کر نبود با ملاقات با هر کدام از نجاسات نجس می شود. این مفهوم روایت است. والحمدلله رب العالمین