موضوع: آناتومی بدن/دهان /جلسه شانزدهم، ادامه بحث دهان، دندان ها، بدبویی دهان، ترکیب دندان، لهات، حلق، لثه، درمان از راه دهان، مسواک زدن، خلال

صحبت درباره دهان که شامل اعضای مختلفی از جمله دندان است، می باشد. در مورد دندان، روایاتی باقی مانده است که خواهیم خواند.

دندان ها یک شکل و همسان نیستند

هر کدام از دندان ها حالت خاص و وظیفه‌ی خاص به خود دارد. دندان های پیشین، تیز است، دندان های نیش، نوک دار هستند و دندان های کرسی (آسیاب) پهن است.

در روایتی امام صادق علیه السلام از طبیب هندی که ادعای دانایی کره است، سوال می کند:

قَالَ فَلِمَ احْتَدَّ السِّنُّ وَ عَرُضَ الضِّرْسُ وَ طَالَ النَّابُ قَالَ لَا أَعْلَمُ ... وَ جُعِلَ السِّنُّ حَادّاً لِأَنَّ بِهِ يَقَعُ الْمَضْغُ وَ جُعِلَ الضِّرْسُ عَرِيضاً لِأَنَّ بِهِ يَقَعُ الطَّحْنُ وَ الْمَضْغُ وَ كَانَ النَّابُ طَوِيلًا لِيَسْنِدَ الْأَضْرَاسُ‌ وَ الْأَسْنَانُ كَالْأُسْطُوَانَةِ فِي الْبِنَاءِ [1]

چرا دندان پیشین تیز و آسیاب پهن و نیش بلند تر از باقی دندان ها است؟ جواب داد نمی دانم ... امام ع می فرماید دندان های پیشین تیز است زیرا برای گاز گرفتن است اما آسیاب ها پهن قرار داده شده اند چون غذا را آسیاب می کنند و می جوند و نیش بلند است تا مانند ستون در خانه، پشتوانه ای برای دندان های دیگر باشد.

دندان های پیشین در عربی «سن» و جمع آن «اسنان» است و به دندان های آسیاب «ضرس» و در حالت جمع «اضراس» می گویند.

دندان نیش علاوه بر اینکه یک تکیه گاهی برای دیگر دندان ها است، تیز است و برای پاره کردن غذاها کاربرد دارد.

در روایت دیگر آمده است:

أن السواك نبات لطيف نظيف و غصن شجر عذب مبارك و الأسنان خلق خلقه اللّه تعالى في الحلق آلة للأكل و أداة للمضغ و سببا لاشتهاء الطعام و إصلاح المعدة و هي جوهرة صافية تتلوث بصحبة تمضيغ الطعام فتتغير بها رائحة الفم و يتولد منها الفساد في الدماغ فإذا استاك المؤمن الفطن بالنبات اللطيف و مسحها على الجوهرة الصافية زال عنها الفساد و التغيير و عادت إلى أصلها[2]

مسواک یک گیاهی لطیف (نرم) و پاک است و شاخه درختی است که شیرین و گوارا است (تلخ و ترش و شور نیست تا اذیت کند) و مبارک است و دندان، مخلوقی است که خداوند آن را در دهان، وسیله ای برای خوردن و جویدن و باعث اشتهاء قرار داده است و وسیله ای برای سلامتی معده است؛ دندان، نگینی صاف است که با جویدن غذا، آلوده می شود و بوی دهان را متغیر می کند و موجب فساد مغز می شود. اگر مومن آگاه با این گیاه لطیف روی دندان ها بمالد، فساد و آلودگی از دندان ها برطرف می شود.

اگر دندان ها با چوب اراک شسته شود زخم نمی شود و خود مسواک نیز کثیف نمی شوند و موادی دارد که آنتی میکروب است و میکروب ها را از بین می برد که روایات آن را خواهیم خواند. اگر چه بهتر است مسواک بعد از استفاده شسته شود. مسواک های پلاستیکی اگر هم برای مسواک استفاده نشود، کثیف می شوند و میکروب جمع می کنند.

خوب است توجه داشته باشید بعضی چیزها مبارک نامیده شده اند یعنی اصل بودن آن در خانه و همراه انسان، برکت می آورد. از جمله چیزهایی که مبارک هستند مسواک و درخت زیتون ﴿زیتونة مبارکة﴾[3] است. اگر قصد دارید گیاهی بکارید درخت زیتون را بخاطر برکت آن بکارید، حتی در مناطق سردسیر که عمل نمی آید، خوب است در گلدان کاشته شود.

آب باران هم باید در خانه باشد زیرا مبارک است:

﴿انزلنا علیکم من السماء ماء مبارکا﴾[4]

خداوند آب مبارکی از آسمان نازل کرده است.

بودن گوسفند ماده که شیردهی کند و گوسفند نر، در خانه مبارک است. خداوند در گوسفند برکت قرار داده است. اسب هم مبارک است. معقود فی نواصیه الخیر[5] در پیشانی اسب خیر بسته شده است.

از این کلمات به راحتی نگذریم. زمانیکه اهل بیت علیهم السلام و قرآن می فرماید چیزی مبارک است، حقیقتا مبارک است و برکت آن بی حد و حصر و بی نهایت است. ما اهل این زمان زیاد ضربه می خوریم و در فشار هستیم و اذیت می شویم چون به این مطالب توجه نکردیم و این برکت ها را از خود دور کرده ایم. این برکت ها باید جذب کنیم تا برکت جذب شود.

دندان غذا را پاره می کند، می جود و آسیاب می کند و غذا له می شود و با آب دهان مخلوط می شود که داخل معده زود هضم می شود. بعد از هضم غذا، اشتهاء باز می شود. اگر دندان نباشد و غذا بدون جویدن بلعیده شود، اشتهاء پیدا نمی شود زیرا غذا در بدن می ماند و هضم نمی شود.

دندان ها، غذا را تقریبا آماده هضم به معده می فرستد و کار زیادی برای معده باقی نمی ماند؛ اما اگر انسان دندان نداشته باشد و غذا بدون جویدن بلعیده شود، معده، مدت زیادی را برای آسیاب کردن غذا صرف می کند و آسیب می بیند.

در اصل، دندان یک نگین سفید پاک و تمییز است که با خوردن غذا آلوده می شود. مقداری از غذا روی دندان و مقداری از غذا لای دندان باقی می ماند که مسواک زدن غذای روی دندان را برطرف می کند.

عواقب بدبویی دهان

بد بویی دهان عللی دارد که انشاءالله به آن ها اشاره خواهیم کرد. بدبویی دهان چیز بدی است که مردم از آن ناخوش هستند و باعث آزار و اذیت دیگران می شود. علاوه بر این، مغز انسان را فاسد می کند. اگر انسان مواظبت نکند و دهان خود را خوشبو نکند، مغزش فاسد می شود و قدرت درک و فهم کم می شود، فراموشی به وجود می آید و شعور از بین می رود.

ترکیب دندان

هر کدام از دندان ها چه ترکیبی دارد؟

ترکیب دندان ها از مینا (لایه‌ی سفید و بیرونی دندان)،عاج، پالپ، سمنتوم، استخوان، رگ و عصب تشکیل شده است.

سمنتوم چیزی است که ریشه را می پوشاند. دندان دو قسمت بیرونی (دیده می شود) و درونی دارد. به قسمت بیرونی تاج گفته می شود، بنابراین دندان تاج و ریشه دارد.

روایت هم از دندان به عنوان نگین سفید یاد کرده است.

لهات (قسمت نرم در سقف و انتهای دهان)

سقف دهان (کام) یک قسمت استخوانی به نام سخت کام دارد و یک قسمت نرم به نام نرم کام دارد. نرم کام از اواخر سقف دهان تا گلو ادامه دارد که زبان کوچک هم بخشی از آن است.

زبان کوچک

زبان کوچک مقداری از مزه غذا را احساس می کند. گاهی بدون اینکه زبان تلخ باشد، در گلو احساس تلخی هست که این تلخی توسط زبان کوچک احساس می شود. بنابراین زبان کوچک سهم کمی در چشیدن طعم دارد.

حالت استفراغ از طریق زبان کوچک به وجود می آید. استفراغ عمدی یکی از درمان های اساسی می باشد.

همچنین زبان کوچک در ایجاد بعضی حروف مانند حرف عین و حروف حلقی و حرف ساکن نقش دارد.

زبان کوچک گاهی بلند می شود و گاهی زبان کوچک یا قسمت نرم کام می افتد و سبب خر و پف می شود. یکی از علل خر و پف، افتادن یا بزرگ شدن زبان کوچک است و گاهی سبب قطع تنفس می شود یا سخت می کند و گاهی نیز بر اثر التهاب مکرر لوزه ها، ملتهب می شود.

درمان بزرگ شدن و افتادن زبان کوچک سرکه است:

ومن أراد أن لا يسقط أذناه ولهاته فلا يأكل حلوا حتى يتغرغر بعده بخل [6]

کسی که می خواهد گوش (گوش داخلی، افتاد گوش داخلی شاید منجر به سنگینی گوش می شود) و زبان کوچک (نرم کام) او نیفتد، چیز شیرین نخورد مگر اینکه بعد از آن با سرکه غرغره کند.

یکی از راه های درمان، غرغره کردن است؛ که حتی برای کل دهان و درمان بیماری های دهان مفید است که در قسمت راه های درمان به وسیله دهان، عرض خواهیم کرد.

زبان کوچک مانع داخل شدن غذا در بینی است. دهان و بینی در انتهای حلق یکی می شوند و ممکن است غذا یا آب از دهان وارد بینی بشود.

زبان کوچک موادی ترشح می کند تا عمل بلعیدن در پشت زبان کوچک به آسانی محقق بشود. آنزیم های دهان تا زبان کوچک است و بعد از آن تسهیل بلعیدن به وسیله ترشحات زبان کوچک است.

حلق

گلو شامل چند چیز است که یکی از آن ها لوزتین (لوزه های کوچک کامی، دو غده کوچک یکی سمت راست و دیگری سمت چپ از حلق) و لوزه سوم که در راه تنفسی قرار دارد، می باشد.

کار لوزه ها جلوگیری از ورود میکروب است. این غده ها حالت لَنف دارند و با میکروب ها درگیر می شوند و از دستگاه دفاعی بدن محسوب می شوند. در کودکان گاهی لوزه ها بزرگ می شود یا از ابتدا بزرگ می باشد، و گاهی نیز ملتهب و دردناک می شود و موجب سخت بلعیده شدن غذا می شود که در حالت التهاب در عربی به آن «عذره» گفته می شود.

حلق، در حقیقت یک چهار راه است که در آخر دهان قرار داد. از یک طرف به حنجره وصل است و دستگاه تنفسی است و از طرف دیگر به مری متصل است که دستگاه گوارش محسوب می شود و از یک طرف به دهان و از طرف دیگر به بینی وصل است.

گاهی خود حلق بر اثر سرماخوردگی ملتهب می شود و گاهی سبب درد گوش می شود. افرادی هنگام سرماخوردگی، مبتلا به گلو درد، برخی به گوش درد، برخی دندان درد و برخی به مشکلات ریه مبتلا می شوند و مختلف است.

در روایت آمده است:

من جعل في الحلق منفذين؟ أحدهما لمخرج الصوت وهو الحلقوم المتصل بالرية ، والآخر بمنفذ الغذاء وهو المرئ المتصل بالمعدة الموصل الغذاء إليها ، وجعل على الحلقوم طبقا يمنع الطعام أن يصل إلى الرية فيقتل [7]

چه کسی در گلو دو راه قرار داده است؟ یکی از آن ها برای صدا است که حلقوم نام دارد و متصل به شش ها است. دیگری راه غذا است که مری می باشد که به معده می رسد و غذا را به آن می رساند و یک طبقی روی حلقوم (مجرای تنفسی) قرار داده است که از ورود غذا به نای جلوگیری می کند تا انسان کشته نشود.

حلقوم، قسمت تنفسی حلق است که شاید شامل حنجره و نای هم باشد.

لثه

گوشتی که دور دندان را گرفته است «هی اللحم المحیط بالاسنان» و بالای فک قرار دارد، لثه نام دارد. رنگ معمولی آن صورتی است اما گاهی مریض می شود و به سرخ یا بنفش و یا آبی تغییر رنگ می دهد. نباید رنگ های مختلف داشته باشد. لثه و همچنین تمام دهان باید محکم باشد. هنگام غذا خوردن، تمام دهان از جمله لثه ها درگیر هستند و باعث می شوند که غذا نرم باشد.

درمان از راه دهان

درمان دهان و اعضای آن و درمان دیگر اعضاء از راه دهان انجام می شود. دهان برای دنیا و آخرت و برای زنده ماندن و ارتباط برقرار کردن و برای اصل درمان که مصرف دارو و دعا است مهم است.

خداوند راه های مختلفی برای درمان ذکر کرده است و عمده‌ی از راه های درمان عسل است: ﴿یخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فیه شفاء للناس﴾[8] شرابی از شکم زنبور خارج می شود و رنگ های مختلفی دارد و برای مردم شفاء است که مصرف آن از راه دهان است. در مورد درمان دیگر می فرماید ﴿و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمومنین﴾[9] آیاتی از قرآن نازل می کنیم که برای مومنان شفاء است، یا می فرماید ﴿شفاء لما فی الصدور﴾[10] درمان آنچه در سینه ها است که این ها نیز از راه دهان میسر است زیرا آیات را باید از راه دهان قرائت کرد. روایات متعدد داریم که می فرماید دهان راه قرآن است و باید تمییز باشد.

شستن دهان با مزمزه کردن یا به وسیله سُعد و یا با غرغره کردن (برای درمان زبان کوچک و نرم کام) نیز راه های دیگر درمان با دهان است. جویدن آدامس نیز فوائدی دارد که با دهان انجام می شود. لدود به معنای چکاندن دارو در یک طرف دهان (قسمت داخلی گونه)، راست یا چپ و یا هر دو طرف است که یکی دیگر از راه های درمان با دهان است. مسواک زدن نیز برای درمان بیماری های دهان و دیگر اعضاء است که از راه دهان است. خلال کردن که فوائد زیادی برای دهان و سایر بدن دارد، مکیدن (در گذشته حجامت از طریق مکیدن انجام می شده است و برخی دارو ها نیز باید مکیده شود)، آب دهان انداختن نیز برای درمان بیماری چشم زخم باید سمت چپ انداخته شود که همه از طریق دهان انجام می شود.

تمییز کردن دهان

وظیفه انسان تمییزی همواره دهان است. بدبویی، کثیفی، باقیماندن غذا و گندیدن آن در دهان ممنوع است. یکی از راه های مختلفی تمییزی دهان، مزمزه کردن آب است که ضروری است و دهان را تمییز می کند و باقیمانده غذا را از دهان خارج می کند.

دهان طوری خلق شده است که غذا به آن نچسبد، به همین جهت لازم نیست دهان با صابون یا دیگر شوینده ها شسته شود، بلکه سفارش شده است بیرون دهان با اشنان شسته شود و داخل دهان نباید با شوینده شسته شود زیرا غذا به دهان نمی چسبد. البته روغن و چربی از این امر استثناء شده است زیرا روایت داریم حضرت امیر علیه السلام بعد از خوردن شیر، دهان خود را خوب شستشو می دادند، می فرمودند: «ان له دسم»[11] شیر یک چربی دارد که باید شسته شود. یکی از علل و اسباب التهاب لوزتین، شیر خوردن است. شیر از آن جهت که چربی دارد و امکان دارد بچسبد، امکان دارد باعث گلودرد شود. به همین جهت بعد از مصرف شیر، باید دهان با آب خوب شسته شود.

در مقابل مزمزه دهان، برای بینی استنشاق وجود دارد. مطلبی را که در بحث بینی متعرض نشدیم، کشیدن آب در بینی است که به آن استنشاق می گویند. تمییز کردن کیثیفی و غبار از داخل بینی، شستن بینی از آب بینی که یک بیماری است که از مغز خارج می شود، برطرف کردن چیزهایی که به موی بینی می چسبد و خشک می شوند و تمییز کردن بینی از میکروب و ویروس با استنشاق صورت می گیرد. استنشاق با آب سرد، سبب سرد شدن مغز است. مغز بخاطر فعالیت های زیاد، محل تمرکز و جریان شدید خون است که باعث گرم شدن مغز می شود، از طرفی، مغز، کره‌ی خون است و گرما آن را آب می کند، بنابراین همیشه باید خنک شود، با تنفس مقداری خنک می شود و استنشاق با آب سرد، به خنک شدن مغز کمک می کند. علاوه بر این، انگل داخل سینوس ها و مغز را می کشد. اگر کسی می خواهد از انگل های احتمالی داخل سینوس ها و مغز جلوگیری کند، باید با آب سرد استنشاق کند.

مسواک زدن

وسیله‌ی دیگر برای تمییز کردن و طاهر کردن دهان، مسواک زدن است. در روایات متعدد در مورد مسواک صحبت شده است:

في السواك اثنتا عشرة خصلة : مطهرة للفم ومرضاة للرب ويبيض الاسنان ويذهب بالحفر ويقلل البلغم ويشهي الطعام ، ويضاعف الحسنات ، وتصاب به السنة وتحضره الملائكة ، ويشد اللثة وهو يمر بطريقة القرآن وركعتين بسواك أحب إلى الله عزوجل من سبعين ركعة بغير سواك[12]

در مسواک زدن دوازده فائده وجود دارد:

پاک کننده دهان است و غذای داخل دهان را برطرف می کند، بلغم را کم می کند، سبب اشتهاء به غذا می شود، ثواب ها را مضاعف می کند، به سنت پیامبران عمل می شود، ملائکه حاضر می شوند (چون از بوی بد دهان فراری هستند)، لثه را محکم می کند، قرآن از راه دهان عبور می کند، دو رکعت نماز با دهان مسواک زده شده، نزد خداوند متعال محبوب تر از هفتاد رکعب با دهان مسواک نزده است.

از این روایت شاید این معنا استفاده شود که مسواک تنها برای دندان نیست. به نظر می رسد کل دهان را باید با مسواک تمییز کرد. کشیدن مسواک بر زبان، بالا و پایین زبان، روی دیواره های کام، دیواره های دهان و زیر زبان خوب است زیرا روایت می فرماید پاک کننده دهان است.

در روایت دیگر می فرماید:

في السواك اثنتا عشرة خصلة : هو من السنة : وهو مطهرة للفم ومجلاة للبصر ، ويرضي الرحمن ، ويبيض الاسنان ، ويذهب بالحفر ، ويشد اللثة ويشهي الطعام ، ويذهب بالبلغم ، ويزيد في الحفظ ، ويضاعف الحسنات ويفرح الملائكة [13]

مسواک دهان را تمییز و پاک می کند و بینایی را تقویت می کند و لثه را محکم می کند و حافظه را تقویت می کند و فراموشی را درمان می کند.

در روایت دیگر می فرماید:

ویذهب بالبخر[14]

بد بویی دهان را برطرف می کند

تمام مشکل دهان، باقیماندن غذا در دهان و دندان است. دهان را بدبو می کند، دندان ها را خراب می کند و به نظر می رسد که باعث گلودرد می شود که مقدار بیشتر غذا با مسواک خارج می شود و غذای لای دندان باقی می ماند که باید به وسیله خلال خارج کرد.

در روایتی می فرماید:

واعلم يا أمير المؤمنين أن أجود ما استكت به ليف الأراك فإنه يجلو الأسنان ويطيب النكهة ويشد اللثة ويسننها وهو نافع من الحفر إذا كان باعتدال والإكثار منه يرق الأسنان ويزعزعها ويضعف أصولها [15]

بهترین چیزی که با آن مسواک زده می شود لیف اراک (چوب ریش ریش شده اراک) زیرا دندان ها را جلا می دهد و دهان را خشبو می کند و لثه ها را محکم و چاق می کند و برای جرم و خوردگی دندان مفید است اگر مسواک زدن به اندازه باشد و زیاده روی در مسواک زدن دندان ها را نازک و سست و ریشه هایش را ضعیف می کند.

لثه‌ی برخی افراد خورده می شود، تنها چیزی که باعث رشد و چاقی و بالا آمدن لثه ها می شود چوب اراک است. لثه خورده می شود و پایین می رود و دندان بیرون می آید و درمان آن مسواک زدن با چوب اراک است.

در روایت آمده است:

كل ممّا في اللهوات و الأشداق و لا تأكل ما بين أضعاف الأسنان [16]

باقیمانده‌ی غذا را اگر روی کام دهان، زبان کوچک باشد، دو طرف گونه ها باشد، بخور اما غذای باقیمانده در لای دندان ها را نخور (سبب آپاندیس می شود)

در روایت دیگر آمده است:

أما ما يكون على اللثة فكله و ازدرده، و ما كان بين الأسنان فارم به [17]

غذایی که روی لثه است را بخور و آنچه بین دندان است را نخور و جلوی دهان است را بخور

خلال

در روایت آمده است:

إن رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) كان يتخلل و هو يطيب الفم [18]

پیامبر ص خلال می کردند و آن دهان را خوشبو می کند.

در روایت دیگر آمده است:

تخللوا فإنه ليس شيء أبغض إلى الملائكة من أن يروا في أسنان العبد طعاما [19]

خلال کنید زیرا چیزی برای ملائکه بد تر از دیدن غذا لای دندان ها نیست

پیامبر ص فرمود:

قال رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله: رحم اللّه المتخلّلين، قيل: يا رسول اللّه و ما المتخلّلون؟ قال: يتخلّلون من الطعام، فانّه إذا بقي في الفمّ تغيّر فآذى الملك ريحه[20]

خداوند رحمت کنند افرادی را که خلال می کنند گفته شد این افراد چه کسانی هستند؟ فرمود افرادی که بعد از غذا خوردن خلال می کند زیرا اگر غذا در دهان باقی بماند فاسد می شود و بوی آن ملائکه را اذیت می کند

در روایت دیگر آمده است:

نظفوا طريق القرآن ، قيل : يا رسول الله وما طريق القرآن؟ قال : أفواهكم ، قيل : بماذا؟ قال : بالسواك[21]

راه قرآن (دهان) را تمییز کنید.

در روایت دیگر آمده است:

أفواهكم طريق من طرق ربكم فأحبها إلى الله أطيبها ريحا فطيبوها بما قدرتم عليه[22]

دهان های شما یکی از راه های خداوند است و محبوب ترین آن خوشبوترین آن ها است.