موضوع: آناتومی بدن/دهان /جلسه پانزدهم، دامه بحث دهان؛ آناتومی، عملکرد و فوائد آن، دستگاه تکلم، جذب دارو از طریق دهان، غده های بزاقی، دندان ها

بحث فعلی در مورد دهان، ترکیب دهان و وظایف آن است.

دستگاه تکلم

یکی از وظائف دهان صحبت کردن است. دستگاه های متعدد و پیچیده ای هنگام صحبت کردن نقش دارند و نسبت به اینکه در این هنگام چه اتفاقی می افتد غافل هستیم.

در روایتی آمده است:

أطل الفكر يا مفضل في الصوت والكلام وتهيئة آلاته في الأسنان فالحنجرة كالأنبوبة لخروج الصوت واللسان والشفتان والأسنان لصياغة الحروف والنغم ألا ترى أن من سقطت أسنانه لم يقم السين ومن سقطت شفته لم يصحح الفاء ومن ثقل لسانه لم يفصح الراء وأشبه شيء بذلك المزمار الأعظم فالحنجرة يشبه قصبة المزمار والرئة يشبه الزق الذي ينفخ فيه لتدخل الريح والعضلات التي تقبض على الرئة ليخرج الصوت كالأصابع التي تقبض على الزق حتى تجري الريح في المزمار والشفتان والأسنان التي تصوغ الصوت حروفا ونغما كالأصابع التي تختلف في فم المزمار فتصوغ صفيره ألحانا غير أنه وإن كان مخرج الصوت يشبه المزمار بالدلالة والتعريف فإن المزمار بالحقيقة هو المشبه بمخرج الصوت قد أنبأتك بما في الأعضاء من الغناء في صنعة الكلام وإقامة الحروف[1]

طولانی فکر کن در مورد صدا و صحبت کردن و آماده کردن دستگاه های تکلم در دندان ها؛ حنجره مانند لوله ای است تا صدا از آن خارج شود و زبان و دو لب و دندان برای درست کردن حرف ها و کلمه ها و لحن ها است. آیا نمی بینی کسی که دندان های او افتاده است نمی تواند حرف سین را تلفظ کند؟ و کسی که لب های او از بین رفته باشد نمی تواند حرف «ف» را اداء کند و اگر زبان سنگین شود (مشکلی پیدا کند و درست حرکت نکند) نمی تواند حرف «ر» را اداء کند. مشابه دستگاه تکلم، مزمار اعظم (ویالون یا نی بزرگ) است. حنجره شباهت به لوله‌ی نی دارد و ریه شبیه به زق (ویالون یا مشک بزرگی که فشار می دهند و هوا از آن خارج می شود) است تا در آن باد می کنند تا در آن هوا وارد شود و عضلاتی که روی ریه فشار می آورند تا باد خارج شود، مانند انگشتانی است که روی زق (مشک بزرگ) فشار می دهند تا اینکه باد در مزمار (حنجره) جریان پیدا کند. و دو لب و دندان ها صدا را تبدیل به حروف می کنند مانند انگشتانی که روی سوراخ های نی حرکت می کنند و نغمات را به وجود می آورند، اگر چه محل خروج صدا در انسان را به مزمار تشبیه کردیم، اما در حقیقت مزمار شبیه به دستگاه صداسازی انسان است و از روی آن ساخته شده است. برای شما اعضای نقش آفرین در ساختن الحان و حروف هستند را توضیح دادم.

اصل صدا از حنجره است. صدایی که از حنجره خارج می شود کلام نیست و تقسیمات ندارد و پیچ و خم ندارد و آن چیزی که این صدا را به کلمات تبدیل می کند زبان و دندان و لب ها است.

می بینید بعضی افراد نمی توانند حرف «ر» را تلفظ کنند. در عربی به این افراد «افلغ» می گویند.

در عمل صدا و صحبت کردن، عضلات ریه، فشار می آورند و هوا از ریه خارج می شود و روی حنجره می آید و تبدیل به صدا می شود.

هوا از ریه خارج می شود و به صدای ممتد تبدیل می شود، زبان و دندان و لب آن را به حروف و الحان تبدیل می کنند.

دهان، یکی از محل های تجمع و تراکم خون است. در دهان و بخصوص در زیر زبان، رگ های خونی زیادی وجود دارد.

در روایت آمده است:

واعلم يا أمير المؤمنين أن الرأس والأذنين والعينين والمنخرين والفم والأنف من الدم[2]

بدان که سر و گوش ها و چشم ها و سوراخ های بینی و دهان و بینی از خون است.

مراد از اینکه این اعضاء از خون هستند، ماده‌ی اصلی آن ها و ترکیب اصلی آن ها از خاک و خون می باشد یا اینکه محل تمرکز خون است و یا هر دو احتمال مراد است.

جذب دارو از طریق دهان

درمان هایی مانند سعوط (ریختن دارو در بینی) از طریق مراکز، محل تمرکز و تجمع خون انجام می شود. دهان، بخاطر اینکه محل تمرکز و تجمع خون است، در درمان نقش دارد و اولین تاثیر دارو از جذب دهان آغاز می شود. به همین جهت اعتقاد داریم تبدیل دارو به کپسول یا قرص، اثر آن را کم می کند و سفارش می کنیم داروها را اگرچه سخت باشد، اما ابتدا داخل دهان بگذارید، داخل دهان بگردانید و از زیر زبان عبور دهید و قدری مکث کنید و بعد دارو را ببلعید.

دارو باید داخل دهان بیاید زیرا دهان به جهت وجود رگ های خونی زیاد، قدرت جذب دارد. به همین جهت افرادی که مشکلات قلبی عروقی یا فشار خون دارند، از قرص هایی استفاده می کنند که باید زیر زبان گذاشته شود. زیرا بعد از چند دقیقه جذب خون می شود.

چشیدن دارو درمان است. تلخی دارو درمان است زیرا عصب های موجود در دهان، پیغام هایی مبنی بر ورود دارو برای بیماری به مغز صادر می کند که سبب فعال شدن مغز برای درمان بیماری می شود. طعم تلخ دارو، محرک مغز برای درمان است.

در روایت آمده است:

من لم یتحمل مرارة الدواء طال سقمه[3]

کسی که تلخی دارو را تحمل نکند، بیماری او پیدا خواهد کرد.

بنابراین استفاده از کپسول و قرص، موجب طولانی شدن بیماری می شود چون تلخی دارو را نمی چشند.

در این روایت احتمالاتی وجود دارد. شاید خود تلخی، در درمان نقش نداشته باشد و مراد مصرف دارو است و نیازی به تحمل تلخی دارو به نحوی که گفتیم نیست، بلکه عدم مصرف دارو موجب طولانی شدن بیماری است. این احتمال را نفی نمی کنیم، اما بیشتر استفاده می شود که تحمل تلخی دارو در دهان در درمان نقش دارد.

غده های بزاقی

غده هایی که آب به همراه آنزیم، برای هضم و له کردن غذا، ترشح می کنند. این آب، غذای سفت را نرم می کند. اگر انگشت جایی گیر کند، سعی می شود که به وسیله آب دهان، موجب خروج آن بشوند چون سفتی را نرم و له می کند.

غده های بزاقی سه قسم هستند:
غده های زیر فکی، غده های زیر زبانی و غده های بزاقی که ظاهرا در دیواره های گونه ها قرار دارند.

بخاطر وجود آنزیم در این ترشحات، باعث هضم غذا و نرم شدن سفتی ها می شوند. به عنوان مثال، لقمه‌ی غذایی اگر به وسیله دست فشار داده شود، نرم و له نمی شود، اما داخل دهان، بخاطر خصوصیتی که در بزاق دهان وجود دارد، فورا نرم و له می شود.

وجود بزاق، بلعیدن را راحت می کند. اگر آب دهان خشک شود، بلعیدن غذا با مشکل مواجه می شود و نیاز به خوردن آب پیدا می شود.

بزاق دهان شیرین است

آب دهان شیرین و گوارا است. مایعاتی که از بدن به وجود می آیند، هر کدام یک طعمی دارند. اشک چشم شور است، مایع گوش تلخ است، مایع بینی کثیف و بد مزه است، اما آب دهان گوارا و شیرین است.

در روایت آمده است:

فَهَلْ عَرَفْتَ الْمُلُوحَةَ فِي الْعَيْنَيْنِ وَ الْمَرَارَةَ فِي الْأُذُنَيْنِ وَ الْبُرُودَةَ فِي الْمَنْخِرَيْنِ وَ الْعُذُوبَةَ فِي الْفَمِ؟... وَ جَعَلَ الْعُذُوبَةَ فِي الْفَمِ مَنّاً مِنَ اللَّهِ تَعَالَى عَلَى ابْنِ آدَمَ لِيَجِدَ لَذَّةَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ[4]

امام ع از یکی از اصحاب می پرسد دلیل شوری اشک، تلخی مایعات گوش و سردی آب بینی، و شیرینی آب دهان را می دانی؟ .... شیرینی آب دهان منتی از خداوند بر آدمیزاد است تا لذت غذا و نوشیدنی را درک کند.

اگر آب دهان تلخ یا شور باشد، هنگام خوردن غذا ها و نوشیدنی ها باعث ناراحتی انسان می شود. اما خداوند بزاق را شیرین و گوارا قرار داد تا انسان از خوردن و آشامیدن لذت ببرد.

در روایت دیگر آمده است:

تأمل الريق وما فيه من المنفعة فإنه جعل يجري جريانا دائما إلى الفم ليبل الحلق واللهوات فلا يجف، فإن هذه المواضع لو جعلت كذلك كان فيه هلاك الإنسان. ثم كان لا يستطيع أن يسيغ طعاما إذا لم يكن في الفم بلة تنفذه، تشهد بذلك المشاهدة. واعلم أن الرطوبة مطية الغذاء وقد تجري من هذه البلة إلى موضع آخر من المرة فيكون في ذلك صلاح تام للإنسان. ولو يبست المرة لهلك الإنسان [5]

در مورد آب دهان و منافع آن فکر کن، آب دهان دائما در حال جریان است تا گلو و زبان کوچک و قسمت نرم دهان (و حتی قسمت باطن گونه) را خیس کند، اگر این مواضع همیشه خشک باشد، انسان می میرد. اگر آب دهانی نباشد تا بلع را آسان کند، نغذایی بلعیده نمی شود. انسان با مشاهده متوجه این مسئله می شود. بدان رطوبت مرکب غذا است و گاهی آب دهان به مکان هایی که صفراء و سوداء وجود دارد منتقل می شود که نفع زیادی برای انسان دارد اگر تلخی (صفراء یا سوداء) خشک شوند، انسان هلاک می شود.

امام ع از ما می خواهد از کنار اشیاء و اتفاقاتی که می افتد نگذریم. ما باید در مورد این مسائل فکر و تامل و بررسی کنیم. باید در مورد اعمال و کارکردهای اعضای انسان مانند آب دهان، آب بینی، اشک چشم فکر کنیم. اکتفاء به آنچه می دانیم نکنیم، شاید خصوصیات دیگری وجود داشته باشد برای اعضای انسان که ما نمی دانیم. به عنوان مثال شاید یک قطره اشک مشکلات زیادی را از انسان حل کند. اشک هنگام غصه و غم باعث می شوند مردم متوجه رنج او شوند و به دنبال رفع مشکل او می روند. یا اینکه در روایت آمده است اگر از ترس خداوند متعال، اندازه سر مگس، اشک از چشم جاری شود، دریایی از آتش جهنم را خاموش می کند. باید همه این مطالب را در تفکر خود لحاظ کنیم.

آب دهان وظائف متعددی دارد که باید در مورد آن ها تفکر کنیم. اگر دهان خشک باشد، انسان نمی تواند لقمه ای بخورد.

«مطیه» چیزی است که انسان بر آن سوار می شود و در عربی به معنای الاغ و قاطر و امثال آن است. آب دهان مرکب برای غذا انتقال آن از دهان به مری و معده و روده می باشد.

آب دهان فقط در دهان و مری کارآیی ندارد، بلکه جذب بدن می شود و به مکان هایی می رود که بدن به آن احتیاج دارد. یک خشکی هایی در بدن وجود دارد که بزاق آن ها را مرطوب و نرم می کند.

صفراء و سوداء خشک هستند یکی گرم و خشک (صفراء) و یکی سرد و خشک (سوداء) است. اگر خشکی آن ها درمان نشود، انسان را تلف می کنند. بزاق برای درمان این خشکی تا کیسه صفراء و طحال می رود.

این آب دهان، انسان را زنده نگه داشته است. بشر باید در این زمینه ها کار کند و نقش نعمت های خدادادی را درک کند.

آب دهان برای کارهای دیگری همچون پاک کردن، نرم کردن چیزهای سفت، تحقیر انسان با انداختن آب دهان به روی او، و شفاء (اگر آب دهان پیامبر ص باشد) استفاده می شود.

دندان ها

یکی از اعضای دهان، دندان است. دندان ها شناخته شده و معروف هستند. در شکم مادر، دندان ها برای فرزند وجود دارد اما داخل لثه ها قرار دارند.

در روایت آمده است:

خَلَقَ فِي الرَّحِمِ جَنِيناً مِنْ مَاءٍ صَافٍ وَ رَكَّبَ فِيهِ ضُرُوباً مُخْتَلِفَةً مِنْ عُرُوقٍ وَ عَصَبٍ وَ أَسْنَانٍ وَ شَعْرٍ وَ عِظَامٍ وَ غَيْرِ ذَلِكَ [6]

خداوند در رحم مادر بچه ای از آب صاف خلق می کند و اعضاء مختلفی از رگ ها، گوشت و عصب و دندان در آن به وجود می آورد

بنابراین جنین در شکم مادر دندان دارد اما ظاهر نیست و داخل لثه قرار دارد و بعد از رسیدن به شش یا هفت ماهگی بعد از تولد، دندان ها یکی یکی از لثه خارج می شوند. تا هفت سالگی دندان ها شیری می افتد و به دندان های ثابت تبدیل می شود.

در روایت آمده است:

فلا يزال يغتذي باللبن مادام رطب البدن ، رقيق الامعاء ، لين الاعضاء ، حتى إذا تحرك واحتاج إلى غذاء فيه صلابة ليشتد ويقوي بدنه طلعت له الطواحن من الاسنان والاضراس ، ليمضع به الطعام فيلين عليه ، ويسهل له إساغته [7]

بچه ای که متولد می شود دائما از شیر تغذیه می کند مادامی که بدن او مرطوب و نرم و ملایم و رودهای نازکی دارد و تحمل غذا ندارد و اعضای (استخوان ها و سر و بدن) نرم دارد، اما زمانیکه شروع به حرکت کند، نیاز به غذایی دارد که محکمی داشته باشد تا بدن را سفت و محکم و قوی کند. زمانیکه نیاز به خوردن غذای سفت داشته باشد، دندان های آسیاب از لثه او خارج می شود تا غذا را بجود و نرم شود و بلعیده شود.

شیر، بدن را سفت نمی کند، اما غذا مانند نان، بدن را سفت می کند. بدنی که از شیر تغذیه می کند آسیب پذیر است و مناسب حرکت نیست. بنابراین برای سفت شدن بدن، شیر به تنهایی کافی نیست و بچه بعد از مدتی باید غذای سفتی بخورد.

در عربی، دندان های جلویی، اسنان؛ و دندان های عقب (آسیاب)، اضراس نامیده می شوند.

در روایت دیگر آمده است:

ولو لم تطلع عليه الأسنان في وقتها ألم يكن سيمتنع عليه مضغ الطعام وإساغته أو يقيمه على الرضاع فلا يشتد بدنه ولا يصلح لعمل ثم كان تشتغل أمه بنفسه عن تربية غيره من الأولاد[8]

اگر دندان برای کودک در زمان خودش به وجود نیاید، جویدن و بلعیدن برای او غیر ممکن می شود و مجبور به خوردن شیر تا آخر عمر می شود و در اینصورت بدن سفتی نخواهد داشت و نمی تواند کار و عملی انجام دهد و موجبات مشغله مادر در تمام عمر می شود و نمی تواند فرزند دیگری بیاورد.

روایت دیگر می فرماید:

والاسنان تمضغ الطعام حتى تلين ويسهل إساغته ، وهي مع ذلك كالسند للشفتين تمسكهما وتدعمهما من داخل الفم ، واعتبر ذلك بأنك ترى من سقطت أسنانه مسترخى الشفة ومضطربها ، وبالشفتين يترشف الشراب حتى يكون الذي يصل إلى الجوف منه بقصد وقدر[9]

دندان ها غذا را می جوند تا اینکه نرم شود و بلعیدن آن آسان شود و علاوه بر این پشتوانه لب ها هستند تا افتاده نشوند. از این مسئله عبرت بگیر، کسی که دندان های او افتاده است، لب های افتاده ای دارد و ثبات خود را از دست می دهد.

اگر دندان نباشد لب ها شل می شود، مانند پیرمردها که لب های شلی دارند.

دندان ها اگر صاف و تمییز و مرتب باشد، برای انسان زیبایی می آورد. برخی علی رغم اینکه زیبایی ندارند، اما دندان های زیبایی دارند و نگاه ها را جذب می کنند. دندان های زیبا و تمییز، زیبایی خاصی به انسان می دهد و زیبایی را زیاد می کند. خداوند به این مطلب اشاره می کند. در مورد حورالعین می فرماید:

﴿عُرُباً أَتْراباً﴾[10]

عربی صحبت می کند و دندان های زیبا دارند

تعداد دندان ها

در کودک دندان های شیری بیست عدد است. دندان های ثابت و اصلی بیست و هشت عدد است:

قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَصْلَحَكَ اللَّهُ إِنَّ بَعْضَ النَّاسِ لَهُ فِي فَمِهِ اثْنَتَانِ وَ ثَلَاثُونَ سِنّاً وَ بَعْضَهُمْ لَهُ ثَمَانِي وَ عِشْرُونَ فَعَلَى كَمْ تُقْسَمُ دِيَةُ الْأَسْنَانِ فَقَالَ الْخِلْقَةُ إِنَّمَا هِيَ ثَمَانِي وَ عِشْرُونَ سِنّاً اثْنَتَا عَشْرَةَ فِي مَقَادِيمِ الْفَمِ وَ سِتَّ عَشْرَةَ سِنّاً فِي مَآخِيرِهِ فَعَلَى هَذَا قُسِمَتْ دِيَةُ الْأَسْنَانِ فَدِيَةُ كُلِّ سِنٍّ مِنَ الْمَقَادِيمِ إِذَا كُسِرَتْ حَتَّى يَذْهَبَ فَإِنَّ دِيَتَهَا خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ هِيَ اثْنَتَا عَشْرَةَ سِنّاً فَدِيَتُهَا كُلِّهَا سِتَّةُ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ دِيَةُ كُلِّ سِنٍّ مِنَ الْأَضْرَاسِ حَتَّى يَذْهَبَ عَلَى النِّصْفِ مِنْ دِيَةِ الْمَقَادِيمِ فَفِي كُلِّ سِنٍّ كُسِرَ حَتَّى يَذْهَبَ فَإِنَّ دِيَتَهُ مِائَتَانِ وَ خَمْسُونَ دِرْهَماً وَ هِيَ سِتَّةَ عَشَرَ ضِرْساً فَدِيَتُهَا كُلِّهَا أَرْبَعَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ فَجَمِيعُ دِيَةِ الْمَقَادِيمِ وَ الْمَآخِيرِ مِنَ الْأَسْنَانِ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ إِنَّمَا وُضِعَتِ الدِّيَةُ عَلَى هَذَا فَمَا زَادَ عَلَى ثَمَانِيَ وَ عِشْرِينَ سِنّاً فَلَا دِيَةَ لَهُ[11]

راوی می گویند برخی مردم سی و دو و برخی بیست و هشت دندان دارند، (افرادی که برای آن ها دندان عقل بیرون نیامده است بیست و هشت عدد دندان وجود دارد، و افرادی که چهار دندان عقل در آمده است، سی و دو دندان دارند) دوازده دندان در جلو قرار دارد، (چهار دندان پیشین و دو عدد نیش، شش عدد که در بالا و پایین، مجموعا دوازده عدد می شود) و شانزده عدد باقی دندان ها و چهار عدد دندان عقل که مجموعا سی و دو عدد می شود.

در روایت دیگر می فرماید:

إعلم أن دية الأسنان سواء ، وهي اثنا عشر [ سنا ] ست من فوق وست من أسفل ، منها أربع أنياب وأربع رباعيات ، دية كل واحدة من هذه الاثني عشر خمسون دينارا ، فذلك ستمائة دينار ، وان دية الأضراس ، وهي ستة عشر ضراسا ، إن كان الدية مقسومة على ثمانية وعشرين سنا ، كان ما يراد من الأربعة المسماة ، وأضراس العقل لا دية فيها [12]

بدان دیه دندان که دوازده عدد است که شش عدد بالا و شش عدد پایین که چهار عدد از آن ها ثنایا هستند (دو دندان جلویی که دو عدد بالا و دو عدد پایین است) و چهار عدد نیش و چهار عدد رباعیه (دندان های بین ثنایا و نیش در بالا و پایین) و اضراس (دندان های آسیاب) شانزده عدد است (دو آسیاب کوچک و دو آسیاب بزرگ در بالا و پایین که می شود مجموعا هشت عدد و مجموع دو طرف می شود شانزده عدد) علاوه بر این دندان ها، دندان های چهار عدد دندان عقل وجود دارد که آن ها هم اضراس (آسیاب) نامیده می شوند که البته دیه ندارند.

نام و تعداد دندان ها

مجموع دندان ها به همراه دندان های عقل، سی و دو عدد است، چهار عدد دندان جلو، ثنایا است که در عربی به آن «قواطع» گفته می شود، یعنی دندان هایی که قطع می کنند. چهار عدد دندان نیش، هشت عدد آسیاب کوچک که به آن در عربی «ضواحک» گفته می شود و دوازده عدد دندان آسیاب بزرگ که چهار عدد از آن ها دندان عقل است.

نام دندان ها در فارسی: دندان های پیشین، هشت عدد (چهار عدد بالا و چهار عدد پایین)، دندان های نیش، آسیاب کوچک هشت عدد، آسیاب بزرگ دوازده عدد که چهار عدد از آن ها دندان عقل است.