درس خارج اصول آیت الله سبحانی
1402/02/09
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: خاتمه ی اصول/مسائل علن اجمالی /سأله چهاردهم از مسائل علم اجمالي
در جلسات قبل سیزده مسأله از مسائل علم إجمالي را مطرح نمودیم در این جلسه به مسأله ی چهاردهم می پردازیم.
مسأله چهاردهم از مسائل علم إجمالي:
«إذا عَلِمَ بعد الفراغ مِن الصّلاة أنّه تَرَکَ السّجْدَتين ولكن لَم يَدْرِ أنّهما مِن رَكْعَةٍ واحدةٍ أو مِن ركعتين. وَجَبَ عليه الإعادةُ ولكنّ الأحْوَط قضاءُ السَّجْدَ مَرّتين و كذا سجود السَّهْو مَرّتين أوّلاً ثُمّ الأعادة»[1] .
نکته: دو سجده اگر با هم ترک شود به مثابه ی رکن است ولذا رکن ترک شده امّا اگر یک سجده اگر ترک شود رکن نیست و رکن ترک نشده.
يعنی مثلاً بعد از نماز دو رکعتی مکلّف یقین پیدا کرد که دو سجده از این نماز از او فوت شده. امّا نمی داند که این دو سجده در یک رکعت بوده تا نمازش باطل باشد و یا در دو رکعت بوده تا نمازش صحیح باشد.
قول اوّل: مرحوم سیّد یزدی (ره):
ایشان ابتدا می فرمایند:
۱. ظاهر این است که این نماز باطل است.
دلیل: این نکته ظاهراً روشن است که دو قاعده در اینجا با هم متعارض هستند:
الف) قاعده ی تجاوز: حکم به اتیان: «أَتَى في الرّكْعَة الأوْلى كِليهما، أَتَى في الرّكْعَة الثّانية كِلِيهما».
ب) استصحاب: «أصالة عدم الإتيان بهما في الرّكعة الأوْلى و الرّكعة الثّانيّة».
نكته: اگر در جایی قاعده ی تجاوز جاری باشد، نوبت به استصحاب نمی رسد.
قاعده ی تجاوز در اینجا جایز نیست؛ زیرا علاوه بر این که متعارض دارد، در صورت جاری شدن، مخالفت عملیّه لازم می آید.
سؤال: شما در قاعده ی تجاوز فرمودید تعارض است. در استصحاب هم بین دو رکعت تعارض است؟!
جواب: در قاعده ی تجاوز در صورت اجرای این قاعده مخالفت عملیّه لازم می آید. امّا در بحث استصحاب این مخالفت مذکور لازم نمی آید نهایتاً (بر خلاف نتیجه ی اجرای قاعده ی تجاوز که صحّت نماز است)، نماز باطل است.
۲. بعد احتیاط می کنند و می فرمایند ممکن است این نماز صحیح باشد بنابراین مکلّف باید بعد از نماز دو سجده را قضاء کند.
پایه ی احتمال صحّت مرحوم سیّد یزدی (ره): قاعده ی تجاوز را دو جور می توان معنا کرد:
الف) قاعده ی تجاوز «صحّت تمام» را ثابت می کند.
ب) قاعده ی تجاوز «صحّت نسبی» را ثابت می کند.
لذا همین که قاعده ی تجاوز (بر اساس ثبوت صحّت نسبی) بگوید سجده ی مکلّف صحیح بوده ولو یک سجده در هر رکعت بوده باشد، نماز مکلّف صحیح است و بعد از نماز هم دو سجده را قضاء می کند.
۳. دو سجده ی سهو نیز بجا بیاورد.
دلیل: روایت داریم.
۴. در پایان نماز را هم إعاده کند.
دلیل: احتمال داده می شود که قاعده ی تجاوز صحّت صد در صد و تمام را باید ثابت کند.
قول دوم: برخی از مُعَلّقین كتاب عُرْوَةُ الوُثْقَى حواشی را ذکر نموده اند که فرمودند نماز مکلّف صحیح است امّا از یک راه دیگر؛ و آن این است که اگر قاعده ی تجاوز بگوید: "عدم فوت السّجْدتین مِن الرَكْعَة الواحدة"، موجب صحّت نماز است. امّا اگر بگوید: «عدم فوت السّجْدتین مِن الرَكْعَتین».موجب بطلان است.
بنابراین ایشان می فرماید اوّلی (عدم فوت السّجْدتین مِن الرَكْعَة الواحدة) جاری است و دومی جاری نیست تا متعارض شود؛ زیرا اگر این نماز صحیح است، نباید دومی (عدم فوت السّجْدتین مِن الرَكْعَتین) جاری شود. و اگر نماز فاسد است که دیگر احتیاجی به دومی نیست.
اشکال به این قول:
شما معادله را خوب نیاوردید. ما معادله را عوض می کنیم لذا می گوییم: «عدم فوتهما مِن رَکْعَة الأوْلى» و «عدم فوتهما مِن رَکْعَة الثّانيّة». هر دو موجب صحّت نماز است. لذا هر دو سوی معادله متعارض اند بنابراین با هم تساقط می کنند و در نتیجه دلیل بر صحّت نداریم.
التفات مکلّف در اثناء نماز به فوت دو سجده را ان شاءالله در جلسه ی آینده بررّسی خواهیم کرد.
