درس خارج اصول آیت الله سبحانی

موضوع: خاتمه ی اصول/مسائل علم اجمالی /مسأله هشتم از مسائل علم اجمالي از مسائل علم اجمالي مطروحه در کتاب عُرْوَة الوُثْقَى، مسأله نُهُم از مسائل علم اجمالي از مسائل علم اجمالي

مسأله هشتم از مسائل علم اجمالي از مسائل علم اجمالي مطروحه در کتاب عُرْوَة الوُثْقَى:

«إذا صلّى صلاتین ثُم عَلِمَ نُقصانَ رَكْعَتَ أو رَكْعَتين مِن إحداهُما مِن غير تعيينٍ فإن كان قَبْل الإتيان بالمُنافي ضَمَّ إلى الثّانية ما يَحْتَمِلُ مِن النَّقص ثُمَ أعادَ الأُوْلى فقط بعد الإتيان بسجدتي السَّهْو لأجل السّلام إحتياطاً و إن كان بعد الإتيان بالمُنافي فإن إختلفا في العدد أعادهما و إلّا أتى بصلاةٍ واحدةٍ بقصد ما في الذّمَّة»[1] .

یعنی مکلّف مانند نماز ظهر و عصر، دو نماز پشت سر هم خوانده بعد از گفتن «السّلام علیکم» یادش آمد یکی از این دو نماز یک رکعت کم خوانده.

صُوَر مسأله:

مرحوم سیّد یزدی (ره): این مکلّف از دو حالت خالی نیست.

دوحالت مذکور:

الف) منافي را بجا نیاورده: یعنی بعد از ادای حرف «میم» در عبارت یا فراز «السّلام علیکم» خاطرش آمده که یک رکعت از دو نماز را امتثال نکرده.

در این فرض مکلّف باید:

۱. یک رکعت به نماز دوم وصل کند: چون مکلّف نسبت به نماز اوّل شک در محلّ دارد.

۲. بعد سجده ی سهو را باید انجام دهد: زیرا احتمال می دهد آن رکعتی که خوانده، رکعت سوم بوده و رکعت سوم مشتمل بر تَشَهُّد و سلام بود. اگر بگوییم «لکلّ الزيادةٍ سجدتي السَّهْو»، این محلّ بحث است.

۳. نماز اوّل را نیز إعاده کند‌: زیرا مکلّف احتمال می دهد یک رکعت ناقص مال نماز اوّلی بوده باشد.

ب) منافي را بجا آورده: یعنی مثلاً با تغییر جهت فیزیکی، بالأخره مُبْطِل نماز را آورده.

در این فرض باید دید نماز مکلّف چه نمازی می باشد. اگر دو نماز مشابه هم هستند، مثل ظهر و عصر، باید یک نماز ما في الذّمّة بخواند.

ان قُلْت: شايد اين نقص مربوط به نماز ظهر باشد و لذا نماز عصر مکلّف بدون امتثال نماز ظهر باطل است.

قُلْت: ترتیب شرط «ذُکْري و عِلْمي» می باشد نه شرط «واقعي».‌

امّا اگر مشابه نباشند، مثل نماز مغرب و عشاء، مکلّف باید از اوّل نماز مغرب و عشاء بخواند.

این راه ایشان در مورد بد نیست. امّا در مورد (الف) به نظر ما راه بهتری نیز برای حلّ مسأله هست و آن این است که اصلاً نیازی به إعاده ی نماز نیست‌. همین که مکلّف یک رکعت نماز را به نماز آخر وصل کند، و سجده ی سَهْو را نیز انجام دهد، کافی می باشد و احتیاجی به إعاده ی نماز هم ندارد. البته بنا بر مبنای «جواز إقحام صلاة في صلاةٍ».

نکته: در جلسه ی قبل روايتی را ذکر کردیم که در آن کلمه ی "کسوف" ذکر شده بود و تقریباً در همه ی منابع این کلمه در روايات آمده. در حالی که باید «خسوف» باشد. البته باید «تهذیب» یا «شرح تهذیب» را ببینیم در آنجا چطور آمده.

مسأله نُهُم از مسائل علم اجمالي از مسائل علم اجمالي مطروحه در کتاب عُرْوَة الوُثْقَى:

«إذا شک بعد الإثْنَتين و الثلاث أو غيره مِن شكوک الصّحيحة ثُمَ شکّ في أنّ الرّكعت الّتي بِيَده آخَرُ صَلاته أو أولى صلاة الإحتياط جَعَلَها آخِرَ صَلاته و أَتَمَّ ثُم أعادَ الصّلاة إحتياطاً بعد الإتيان بصَلاة الإحتياط»[2] .

يعنی مکلّف شک می کند بین دو یا سه رکعت. در اینجا بنا را بر اکثر که سه باشد می گذارد و بعد رکعت چهارم را بجا می آورد. بعد شک می کند که این رکعتی که می خواند رکعت چهارم بنایی می باشد که بنا را بر اکثر گذاشته، یا رکعت اوّل نماز احتیاط است؟! در اینجا ایشان می فرماید «أوْلى صلاة الإحتياط».

سؤال: نماز احتیاط که "أوْلى" ندارد! پس چرا این مطلب را فرموده؟!

جواب: گاهی شک بین رکعت دو و چهارم می شود. لذا در اینجا نماز احتیاط دو رکعت است نه یک رکعت است.

بنابراین مرحوم سیّد یزدی (ره): می فرماید این مکلّف دو مشکل دارد که باید از دو راه حلّ شود:

الف) مکلّف بین رکعت دوم و سوم شک دارد.

علاج کار: بنا را بر اکثر می گذارد و بعد یک رکعت احتیاط می خواند د در آخر هم سجده ی سَهْو (دو سجده) بجا می آورد. علّت بجا آوردن سجده ی سهو این است که وقتی بنا را بر رکعت چهارم گذاشت، رکعت چهار واقعی نیست ممکن است رکعت سوم واقعی بوده باشد. بعد ایشان می فرماید نماز اوّل را إعاده می کند.

تمام بحث ما در مورد همین مطلب اخیر ایشان یعنی «وجوب إعاده ی نماز» است.

بنابراین در جایی که شک بین رکعت دو و رکعت سوم دارد و یک رکعت به نماز آخر وصل می کند و می گوید این رکعت چهارم است، طبق مقتضای «قاعده ی اشتغال و استصحاب» است. و این که سجده ی سَهْو بجا می آورد، وجه آن این است که رکعت سوم بوده باشد و لذا تسلیم تَشَهُّد بی جا باشد. بحث ما در این حُکم به إعاده ی نماز است.

به نظر ما اگر دقّت کنیم نیازی به إعاده ی نماز نداریم. همین مقدار که یک رکعت نماز بخواند، نماز احتیاط را بجا بیاورد و سجده ی سَهْو را بجا بیاورد، کافی می باشد؛ زیرا مسأله ی ما دو حالت دارد. این مکلّف که نماز احتیاط می خواند از دو حالت خالی نیست:

۱. این نمازی که شک داشت «آخر صلاته أو اوّل صلاة الإحتياط» آیا در واقع رکعت سوم بوده یا رکعت چهارم بوده؟ اگر رکعت سوم بوده واقعاً و او بنا بر رکعت چهارم گذاشته، آن یک رکعت نماز احتیاط مُکَمّل آن نماز است.

۲. اگر در واقع رکعت چهارم بوده، پس نمازش کامل بوده و نماز احتیاط او بی جا خواهد بود و لذا نیازی به إعاده ی نماز نیاز نیست.

ب) این رکعتی که در اختیار مکلّف است، رکعت چهارم بنایی می باشد یا رکعت اوّل نماز احتیاط است.