درس خارج فقه آیت‌الله جعفر سبحانی

﴿الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا ۚ فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[1]

قرآن کریم در این آیه ی کریمه می فرماید: انسان رِباء خوار مانند دیوانه ها و مجانین «تَخَبُّط» دارند. یعنی حرکت غیر طبیعی دارند و تلو تلو خوران حرکت می کنند.

قرآن کریم در ادامه ی این آیه ی شریفه می فرماید: کسانی که مجنون هستند، در واقع شیطان زده هستند‌.‌

ما فعلاً در این جلسه به بحث و سؤال نخست خواهیم پرداخت.

بنابراین برای حلّ مشکل باید آیات مناسب را کنار هم قرار داد تا مسأله روشن شود.

در این آیه ی مذکور، «قیام» به معنای لُغَوی آن که قیام در مقابل «غرور» و یا قیام طبیعی نیست بلکه به معنای «مدیریّت» است.

۱. ﴿أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ﴾[2]

مراد از «لِیَقُومَ» در این آیه یعنی «اداره ی جمعیّت». به عبارت دیگر یعنی مدیریّت را باید با عدالت انجام داد.

۲. أ﴿َنْ تَقُومُوا لِلْيَتامى بِالْقِسْطِ﴾[3]

«تقُومُوا» در این آیه یعنی مدیریّت ایتام را با عدالت انجام بده.

۳. ﴿قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَة أَنْ تَقُومُوا لِلّهِ مَثْنى وَ فُرادى﴾[4]

«تقُومُوا للّه» در این آیه ی یعنی مدیریّت خود را «مدیریّت توحیدی» قرار بده.

بنابراین اداره کردن باید هم از نظر عمل و فکر، اداره ی صحیحی باشد.

نتیجه این که آیه ی «الّذین یأکلون الرِّباء...» می فرماید علّت این که مدیریّت رِباء خواران غلط است این است که مدیریّت فکری ندارند و خیال می کنند که رِباء با بیع یکی است. در حالی که این دو با هم فرق دارند.

عرض کردیم در معنای سومِ مسأله ی نخست، برخی ها لفظ «مَسّ» را «دعوة الشیطان» معنا کردند.

مسأله دوم این بود که در علم امروزی عامل جنون، مشکل جسمی مغز در انسانِ مجنون است در حالی که قرآن فرموده مجانین در واقع شیطان زده هستند.