درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/ تنبیه چهارم/زمان قید متعلق/اشکالات در مقام و جوابها

کلام در قسم دوم بود که زمان قید متعلق باشد و اشکال شد که این جا جای استصحاب نیست و اصل مثبت می شود.

از این اشکال جواب های متعدد داده شد که فرمودند مستصحب خود حکم است یعنی قبل از آنکه که شک بکنم این ساعت که الان هستم جزء شب است یا نیست؟ می گوییم ساعت قبل که در منی بودم جزء شب بود و بیتوته اش واجب بود و الان شک می کنم آن وجوب است یا نیست ؟ استصحاب آن وجوب را می کنم.

جواب این اشکال شیخ را دادیم که این استصحاب هم اصل مثبت است.

جواب دیگر از آخوند است که می فرماید: ما استصحاب می کنیم خود آن موضوع را که خود شب باشد و می گوییم ساعتی قبل بیتوته در شب بود و الان شک می کنم شب است یا نیست؟ تا بیوته در شب است یا نیست استصحاب بقاء بیتوته را می کنم.و همچنین نسبت به شک در اینکه امروز از ماه رمضان است تا روزه واجب باشد یا نه؟ استصحاب بقاء ماه رمضان را می کنیم

بر این آخوند اشکال شد :

این کلام شما ( آخوند) نسبت به صوم و یا بیتوته در منی حرف صحیحی است که استصحاب آن موضوع را کنیم نه حکم را ولی بحث ما اختصاص به همین دو زمان ندارد (یعنی بیتوته در منی و یا صوم در ماه رمضان است) بلکه شامل هر جایی است که شک در زمان داشته باشیم و قهرا جوابی که شما مرحوم آخوند دادید در جایی که شک کنم که آیا الان که از روز است من نماز ظهر و عصر را نخواندم شک می کنم که آیا الان از روز است و یا شب شده است ؟

اینجا نمی شود من بقاء روز را استصحاب کنم چه اینکه استصحاب موضوعی که شما گفتید به این صورت خواهد بود که اگر یک ساعت قبل نماز می خواندم قهرا در روز بود الان شک می کنم الان که نماز خواندم این نمازم در روز خواهد بود یا نه؟ استصحاب بقاء صلوة در روز را ولی این جا این استصحاب جاری نخواهد شد چه اینکه من امروز نخواندم تا اینکه شک بکنم الان روز تمام شده و شب شده است و یا روز باقی است؟ استصحاب بقاء نماز در روز را یعنی الان هم نماز در روزه است

پس استصحاب موضوعی هم جاری نخواند شد .

به حرف آخوند تعلیقه می زنیم :

آیا استصحاب تعلیقی جاری است و یا نه؟ مرحوم آخوند در کفایه تحت عنوان الخامس موضوع بحث استصحاب تعلیقی است آیا استصحاب تعلیقی جاری است و یا نه؟

آب انگوری بوده است که جوشیده شده آیا الان سرکه شده یا نه؟ قبلا که انگور بوده خوردن و اشامیدن او حلال بوده است و الان که سرکه شده است یا نه؟ استصحاب حلیت قبل از غلیان را این استصحاب تعلیقی است و آیا استصحاب تعلیقی جاری است و یا نه؟

اگر بشود بحث ما نحن فیه یعنی شک اینکه الان روز است یا نه؟ ممکن این بحث داخل استصحاب تعلیقی بشود به این بیان الان شش بعد از ظهر است نماز هم نخواندم می گویم اگر ساعت پنج نماز می خواندم نمازم در روز بود الان که شک دارم شب شد یا نه ؟ استصحاب صلوتی ساعت پنج اگر می خواندم یعنی استصحاب صلوة تعلیقی در روز را استصحاب کنم یعنی تا کلام آخوند صحیح بشود که مستصحب خود موضوع باشد یعنی مستصحب خود نماز است تا اشکال وارد نشود.

جواب دیگر از مرحوم نائینی بود که اینجا اصل مثبت نیست چه اینکه اصل مثبت در وقتی است که زمان قید باشد نه اینکه ظرف و وقتی قید بود استصحاب حکم می کنم و استصحاب قیدیه نمی کنم تا با استصحاب اثبات را بکنیم

این جواب مرحوم نائینی را ممکن اشکال کنیم که از محل بحث خارج شدید بحث در وقتی است که زمان قید باشد نه ظرف باشد.

مگر اینکه یک حرف بزنیم اشکال نائینی دفع شود که مرحوم آخوند در کفایه می فرماید: اگر ما بگوییم زمان ظرف باشد باز هم اشکال دفع نمی شود بخاطر ظرفیت محضه مساوق با لغویت دارد و هیچ ربطی به موضوع حکم ندارد لا محاله ظرفیت در عین ظرفیت مقداری قید برای حکم داشته است یعنی این حکم در این ظرف واقع شود نه در ظرف دیگر.

این شرائطی که برای نماز است مثل ستر عورة و یا طمئنیه و... معقول نیست شرائط خود خود نماز باشد بخاطر این که صلوة خودش عرض است عارض بر مصلی می شود یعنی مصلی نماز می خواند و عرض هیچگاه معروض واقع نمی شود و اینکه صلوة مشروط به شرائط باشد یعنی مجدد صلوة معروض باشد و اینکه عرض معروض برای چیزی دیگر باشد معقول نیست و بلکه این شرائط در نماز از شرائط خود مصلی است و دیگر اصل مثبت نیست و این که قید متعلق نیست بلکه قید خود مصلی است.

خلاصه اینکه در قسم اول و قسم دوم استصحاب جاری است بخاطر اینکه قید برای خود مصلی است نه تکلیف باشد.