درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/تنبیه سوم/ نظر استاد در کلی قسم سوم/کلی قسم چهارم

کلام در اشکال نقضی بود در قسم که فرد مقارن باشد که گفتیم این اشکال نائینی را فرمودند و مرحوم میلانی قبول ندارند.

بیان مرحوم میلانی

چون مبنی مرحوم شیخ انصاری این شد که استصحاب کلی در ضمن فرد مقارن تمام نیست بخاطر آنچه در جواب حلی بیان شد که گفتیم کلی نسبت به افراد نسبت اباء به ابنا است و هر فردی یک کلی در ضمن او است فردی که مقارن است ، آن یکی در ضمن او است غیر از فرد قبلی است بنابراین استصحاب کلی در ضمن فرد مقارن صحیح نیست چون فرد مقارن کلی مخصوص دارد و حالت سابقه اش برای ما معلوم نیست.

و از طرفی اختلافی که بین اصغر و اکبر بود در مرتبه است و آن نوم با احتلام که قبلا بیان شد اینها هر دو اختلافشان از حیث مرتبه است هر دو حدث هستند یکی اصغر و یکی اکبر که در دو مرتبه فرض می شود.

بعد از این دو مطلب مرحوم میلانی از نقض این گونه جواب می دهند :

مرتبه اصغر که نوم بود حالت سابقه دارد و استصحاب در او جاری است و قهرا بعد از استصحاب ، اثرش که وضوء است بر او بار خواهد شد ولی ما کلی حدث در ضمن فرد مقارنی که جنابت باشد نمی توانیم استصحاب کنیم بخاطر اینکه حالت سابقه ندارد بخاطر آنچه در جواب حلی بیان شد که فرد مقارن خودش یک کلی در ضمن او است و کلی که با او است غیر از کلی در ضمن فرد اصلی بود او حالت سابقه داشت ولی چون خودش کلی مستقل دارد حالت سابقه ندارد و استصحاب کلی در ضمن فرد مقارن تمام نخواهد بود پس نقض قابل قبول نیست.

اقول :

آنچه برای خود ما قابل قبول است این است که استصحاب کلی در قسم اول از این تنبیه سوم جاری است و همچنین در قسم دوم جاری است و اما در قسم سوم که فرد مقارن باشد استصحاب کلی مطلقا جاری نیست بخاطر هر فردی یک کلی مخصوص دارد و نمی شود بخاطر فرد دیگر استصحاب را در او جاری بکنیم.

استصحاب کلی قسم چهارم :

این قسم چهارم را محقق ایروانی و هم صاحب مصباح الاصول و هم صاحب منتقی الاصول بیان می کند

عبارت مصباح الاصول این گونه است : « و (أما القسم الرابع) و هو ما إذا علمنا بوجود عنوانين يحتمل انطباقهما على فرد واحد على ما مثلنا به، فالظاهر أنه لا مانع من جريان الاستصحاب فيه، لتمامية أركانه من اليقين و الشك، فان أحد العنوانين و إن ارتفع يقيناً، إلا أن لنا يقيناً بوجود الكلي في ضمن عنوان آخر و نشك في ارتفاعه، لاحتمال انطباقه على فرد آخر غير الفرد المرتفع يقيناً، فبعد اليقين بوجود الكلي المشار إليه و الشك في ارتفاعه، لا مانع من جريان الاستصحاب فيه.»[1]

خلاصه این عبارت : دو عنوان است و کلی در ضمن یک عنوان بوده است و از بین رفته است و احتمال می دهم در کلی در ضمن عنوان دیگری باشد

مرحوم ایروانی مثال روشن تری می زند :

عبارت مرحوم ایروانی در نهایة النهایة این گونه است : « و هناك قسم رابع، و هو أن يكون الشك في بقاء الكلي من جهة تردد المتيقن بين ما هو متيقن الحدوث و الارتفاع، و بين ما هو مشكوك الحدوث، كمن وجد في ثوبه منيّا، علم انّه منه، و شك انّه من جنابة سابقة اغتسل منها، أو جنابة حادثة لم يغتسل منها، فانّ الجنابة الحادثة بالقطع حال خروج هذا المنيّ الشخصي المردد بين الأولى الزائلة و الأخرى المحتمل الحدوث، مشكوك البقاء....ولکن جریان استصحاب عندی محل نظر بل منع لأنّ المردد بين ما هو منتقض بيقين آخر و بين غيره، مشكوك الاندراج تحت قضية «لا تنقض» و المحتمل الاندراج تحت قضية «و لكن تنقضه بيقين آخر» و في مثل ذلك لا يتمسك بشي‌ء من القضيتين لحكمه. »[2]

توضیح عبارت : این جا قسم چهارمی داریم که آن کلی ما مردد است که ضمن بین متیقن الحدوث و الارتفاع و یا در ضمن مشکوک البقاء است.

مثال آن این است کسی دید آلوده به منی است و یقین دارد منی مال او است و بعد از یقین شک می کند این منی از جنابتی قبلا داشته و غسل کرده و بعد از غسل دید لباسش منی است نمی داند مال منی قبلی است غسل کرده و یا از جنابت جدیدی است که غسل نکرده است؟

در وقتی منی از این شخص خارج شده یقین دارد این شخص جنب شده است و نهایت این جنابت (مردد است بین جنابت اول که با غسل کردن زائل شد و بین جنابت دیگری که محتمل حدوث است ) مشکوک البقاء است یعنی حالا که فرد اول از بین رفت است شک می کند این جنابت باقی است و یا باقی نیست ؟ و آیا استصحاب جاری است و یا نه ؟ که بگوییم استصحاب جاری است که کلی در ضمن فرد دوم باقی باشد.

ولی این استصحاب کلی قسم چهارم محل نظر و منع است بخاطر اینکه مردد است بین چیزی که منتقض به یقین دیگر شد (که غسل کرده و یقین دارد ذمه او بری شده است که داخل در لا تنقض الیقین الاخر شد ) و بین قیدی که مشکوک الاندراج است ( یعنی نمی دانیم داخل لا تنقض الیقین است یا داخل لاتنقض نیست؟ ) در مثل این جا استصحاب کلی جاری نمی شود.