درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/تنبیه سوم/ کلی قسم دوم/شبهه عبائیه

مرحوم اسماعیل صدر در استصحاب کلی قسم دوم اشکالی کردند که اشکال ایشان مشهور شده به شبهه عبائیه است که خلاصه شبهه این است که استصحاب کلی قسم مستلزم حکم عجیبی است که ممکن نیست قبول کنیم.

مثال برای این استصحاب کلی که ممکن نیست قبول کنیم این است

اگر چنانچه عباء انسان یکطرفش یقین دارد نجس شد یا طرف راست و یا طرف چپ (و چون مثال به عباء زدند مشهور به شبهه عبائیه شده است) به این معنا که بعد از این که یقین کردم یا سمت راست نجس شد و یا طرف چپ و یک طرف را یقینا شستم و بعد شک می کنم که آن نجاست از بین رفت یا باقی است؟ اگر طرفی که شستم نجاست در آنجا بود نجاست از بین رفت و اگر در طرف دیگر بوده نجاست باقی است و قهرا استصحاب نجاست می کنم.

نظیر خروج بول و یا منی است که اگر بول بوده است حدثی نیست و اگر منی بوده حدثی است.

مرحوم میلانی می فرمودند این شبهه اختصاص به جایی که طهارتی یکی از این دو طرف عباء معلوم به تفصیل باشد ندارد یعنی من یقین کنم طرف راست را شسته است و اگر معلوم به اجمال هم باشد باز هم صحیح است یعنی نمی دانم طرف راست را شستم و یا طرف شی دیگری شسته شده است و جای طرح این شبهه عبائیه است.

حاصل استصحاب این است اگر استصحاب کلی جاری باشد لازم می آید که از ملاقی شبهه محصوره اجتناب کنیم در جایی استصحاب کلی جاری باشد و حال اینکه اجتناب از ملاقی شبهه محصوره خواهد آمد که لازم عجیبی دارد.

مقدمه اول :

استصحاب فردد مردد جاری نمی شود فرددی که مردد است بین دو تا و یا سه تا نمی شود این فرد مردد را استصحاب جاری کنیم.

مقدمه دوم

نجاست ملاقی نجس :

اگر شی با نجسی ملاقات کرد این ملاقی نجس اگر بگوییم نجس شده است نجاستش متوقف به ثبوت دو امر است :

1: احراز کنیم که ملاقی با نجس ملاقات کرده نه اینکه شک کنیم.ملاقاتی شده یا نشده است.

2: احراز بشود که ملاقات با چی بوده است ؟ با این فرش بوده و یا آن فرش؟

مقدمه سوم

این اشکال مرحوم صدر مبنی بر قولی است که قائل به آن قول معتقد است که ملاقی یکی از اطراف شبهه محصوره نجاست، پاک است و اگر بگویم ملاقی نجس است این شبهه عبائیه آنجا مطرح نمی شود.

اگر چنانچه وقتی یقین کردم یا طرف راست و یا طرف چپ نجس شده است اگر چنانچه یکی از این دو طرف را شستم مثلا طرف راست را شستم در این صورت اگر چیزی با این طرف راست ملاقات کرد نجس نخواهد بود چون ملاقی که طرف راست است پاک است به فتوی همه فقهاء و اگر دستم با طرف چپ ملاقات کرد که هنوز شسته نشده است باز هم دستم نجس نشد چون این شبهه عبائیه بر مبنی است که ملاقی یکی از اطراف شبهه محصوره نجاست با ملاقات نجس نخواهد شد.

حال اگر دستم با هر دو طرف عباء هم سمت راست و هم سمت چپ ملاقات کرد طبیعی است که باید معتقد باشیم که ملاقی که این دست است ، نجس نیست بخاطر اینکه این دست ، ملاقات کرده است با یک طرفی که یقینا پاک است که من شستم و با طرفی دیگری که شبهه محصوره بوده است و ملاقي با شبهه محصوره هم پاک است.

نتیجه : در این مثال که یا طرف راست نجس و یا طرف چپ است اگر یک طرف شسته شد سه صورت متصور است:

1: دستم ملاقات کند با طرفی که شسته شده است.

2: ملاقات کند با طرف که شسته نشده است.

3: با هر دو طرف ملاقات کند.

در هر دو صورت اول این ملاقي که دست من است نجس نخواهد شد.

آنوقت اگر ما در همین فرض سوم که با هر دو طرف ملاقات کند قائل شویم به جریان کلی نجاست چون قبل از آنی که من یکطرف عباء را بشویم یقین داشتم یا طرف راست نجس شد و یا طرف چپ حال که یکطرف را شستم آن نجاست طرف راست بود نجس نیست و اگر طرف چپ بوده نجاست باقی است مثل مسئله بول و منی که در مثال قبلی بود و این مسئله غریب و عجیب است

وجه عجیب بودن این است بعد از آنکه گفته شد که دست من ملاقات کرد با طرفی که شسته نشده گفتیم دست نجس نخواهد شد ولی حال که دستم ملاقات کرده هم با طرف شسته نشده و هم ملاقات کرده با طرف شسته شده اگر استصحاب کلی جاری باشد باید بگویم دستم نجس شده است.

به عبارت دیگر :

در وقتی به تنهایی ملاقات کرده با قسمت شسته نشده می گفتیم دست پاک است و حالا که با هر دو طرف ملاقات کرده می گوییم دست نجس است این حرف عجیب است و قابل قبول نیست پس جریان استصحاب کلی قسم دچار فتوی عجیب غریب خواهد شد.