درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اصول عملیه/تنبیهات استصحاب/ تنبیه سوم/ کلی قسم دوم

مرحوم فیروزآبادی در عنایه الاصول بعد از اینکه جواب کفایه را قبول کردند با این عبارت می فرماید « و لكنه أيضا من لوازم حدوث المني و عدم حدوثه فإذا اقتضى الأصل عدم حدوث المني ثبت ارتفاع الحدث.» [1]

توضیح عبارت: وقتی اصل عدم حدوث منی باشد حدث بر طرف می شود.

اقول:

این کلام صاحب عنایه صحیح نیست بخاطر اینکه بحث ما در جایی است که کلی و جامع وجود گرفته است یعنی به عنوان مثال حیوانیتی وجود گرفته است شک داریم در ضمن فیل است تا کلی باقی باشد و یا در ضمن پشه است تا کلی نباشد.

و یا در مثال شرعی حدثی یقینا صادر شده است شک در این است که در ضمن بول بوده تا با وضوء گرفتن از بین رفته باشد و یا در ضمن منی تا باقی باشد؟ و بحث ما در جایی است که کلی و جامع وجود گرفته است.

و شک ما در وجود بعد از وجود است و با اصل عدم حدوث منی این مطلب ثابت نخواهد شد.

و همچنین از بیان نهایه الدرایة ظاهر می شود که کلام صاحب منتقی الاصول ( به عنوان رد به جواب کفایه و بعد از جواب این رد فرموده است للمنع مجال) تمام نیست.

عبارت صاحب منتقی الاصول این گونه است: « أقول: اما الوجه الأول الّذي أفاده في الكفاية.... فقد يورد عليه‌...لكن للمنع عنه مجال و ذلك...‌» [2] ‌

و همچنین از کلام صاحب نهایه الدرایه خدشه مطالبی که در کتاب نهایة النهایه است ظاهر می شود.

عبارت نهایة النهایة این گونه است: « بل من لوازم عدم حدوث الفرد الطويل العمر... نعم، إذا كان أثر ... لكن الأثر في المقام لوجود الكلي و عدمه، و هما متفرعان على وجود الفرد و عدمه.»[3]

توضیح عبارت: این اثر وجود کلی و عدم کلی متفرع بر فرد و عدم فرد است که اگر فرد وجود داشت فرد است و در غیر این صورت کلی وجود ندارد.

اقول :ایراد این کلام نهایة النهایة از بیان گذشته معلوم است مراد از عدم کلی در فرض بحث ما عدم بعد از وجود است یعنی حدث یقینا، صادر و وجود گرفته است و حالا بعد از وضوء گرفتن شک در حدوث و بقائش شک می کنیم.

پس مراد از عدم ، عدم بعد از وجود است و این عدم بعد از وجود متفرع بر عدم فرد طویل نیست که بگوییم منی در کار نیست پس حدثی در کار نیست چه اینکه اگر متفرع عدم فرد طویل باشد این حدث از اول صادر نمی شد و حال اینکه یقینا حدث است.

تکمیل و توضیح جواب شیخ و آخوند از اشکال اول بر استصحاب کلی قسم دوم به چیزی که محقق ایروانی در نهایه النهایه [4] بیان کردند و تصریح کردند که کلی اگر چه در صفات خارجیه تابع افراد است مثل سیاهی و سفیدی ولی در صفات نفسانیه تابع افراد نیست یعنی ممکن است صفات نفسانی کلی مغایر صفت نفسانیه شخص باشد و یقین و شک از صفات نفسانیه است بنابراین اگر چه نسبت به فرد شکی نیست و آن فرد مرتفع است یا وجدانا اگر آنچه خارج شده بول بوده وضوء گرفته از بین رفته است و یا تعبدا منی بوده است و اصل عدم منی بوده است پس نسبت به فرد شک نداریم ولی در عین حال نسبت کلی وجدانا شک داریم آیا حدثی از من صادر شده منی بود یا بول بوده استصحاب کلی جاری خواهد بود.

و تکمیل و توضیح جواب دومی که از استصحاب کلی قسم دوم دادند با بیان اصفهانی[5] است

حاصل کلام محقق اصفهانی که توضیح جواب دومی که از استصحاب کلی قسم دوم دادند:

بحث و کلام ما در عدم کلی بعد از وجود کلی است کلی حدث یقینا صادر شده است یعنی کلی حدث یقینا وجود گرفته و بعد از وضو گرفتن شک در وجود بعد از وجود است آیا آن حدث حالا هم وجود دارد یا نه؟ و یا شک در عدم بعد از وجود است.

اگر وجود بعد از وجود است او منشاء انتزاع بقاء کلی است یعنی کلی حدث باقی است و با وضوء گرفتن از بین نرفت و اگر عدم بعد از وجود است یعنی بعد از وضوء کلی حدث باقی نیست و این عدم بعد از وجود معنایش این است حدثی در کار نیست و منشاء ارتفاع کلی است.

بعد از وضوء گرفتن شک در بقاء و ارتفاع کلی است و مستحیل است و نمی شود با استصحاب عدم خروج منی بگوییم کلی حدث نیست و در غیر این صورت اگر مستند به (به تنهایی) عدم فرد طویل باشد این کلی از اول وجود نمی گرفت و اگر منی نبوده است و همان بول بوده است پس کلی در کار نیست.

بنابراین احتمال وجود کلی و یا عدم کلی در آن حالت دوم ( یعنی بعد از وضوء گرفتن ) که احتمال می دهم کلی که قبلا وجود داشت الان هم باشد و یا نباشد؟ این مسبب می شود از شک در این که آن حادثی که ذات برای من معلوم است ولو خصوصیتش معلوم نیست که بول است و یا منی ؟ ولی اصل خروج حادث برای من معلوم است آیا فرد طویل است که منی است که کلی باقی باشد و یا فرد قصیر که بول است که مرتفع باشد؟ و اصلی که حادث را تعیین کند تا شک بر طرف شود نداریم پس شک ما به حال خودش باقی خواهد بود.

نتیجه:

استصحاب کلی قسم دوم جاری است و نه اشکال اول و نه اشکال دوم مانع این جریان استصحاب کلی قسم دوم نیست.