درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اصول عملیة/استصحاب/حجیت استصحاب/اخبار/روایت دیگر

کلام درروایاتی بود که دال بر حجیت استصحاب بود که سه روایت از زراره نقل شد و بعد چند دیگر که در جلسه قبل بیان شد.

مختار ما در صحیحه سوم زراره:

این صحیحه سوم زراره دلیل بر حجیت استصحاب است و از سه فقراتی که در این حدیث است ، می شود حجیت استصحاب را اثبات کرد. مخصوصا بناء بر مسلک فیض و صدوق که قائل به تخییر در نماز احتیاط بودند بین اتصال و انفصال یعنی که نماز احتیاط قبل از سلام خوانده شود و یا بعد از سلام خوانده شود و به تعبیری دیگر بین بناء بر اقل که مذهب عامه بود و بین بناء بر اکثر که مختار شیعه بود و این تخییر بخاطر جمع بین دو طائفه از اخبار ( که از بعضی استفاده می شد که نماز قبل از سلام و از بعضی استفاده می شد که نماز احتیاط بعد از سلام خوانده شود) است.

الف: روایتی از امام علی علیه السلام است که: « من كان على يقين فشك فليمض على يقينه فان الشك لا ينقض اليقين»[1]

ترجمه حدیث: کسی دارای یقین به شی بود و بعد شک کرد بر طبق همان یقین قبلیش حرکت کن و اعتناء به شک نکند چه اینکه شک ناقض یقین نیست.

در روایتی دیگر از امام علی علیه السلام بجای (فشک) (فاصابه الشک) آمده است است « من كان على يقين فأصابه شك فليمض على يقينه، فإن اليقين لا يدفع بالشك»[2]

کسی که یقین به چیزی دارد و بعد شک کرد بر طبق همان یقین حرکت کند و عمل کند چه اینکه شک یقین را نقض نمی کند.

ب: « مكاتبة علي بن محمد القاساني: " قال: كتبت إليه - وأنا بالمدينة - عن اليوم الذي يشك فيه من رمضان، هل يصام أم لا؟فكتب (عليه السلام): اليقين لا يدخله الشك، صم للرؤية وأفطر للرؤية "»[3]

قاسانی نامه ای نوشتم به کسی که معلوم نیست و این نامه در مدینه نوشتم که نمی دانم امروز اول ماه رمضان است یا نه؟ آیا در این روز یوم الشک روزه گرفته می شود یا نه؟ در جواب نوشت: که شک داخل یقین نمی شود و اول ماه رمضان ماه را دیدی روزه بگیر و آخر ماه اگر ماه را دیدی روزه را افطار کن

ظاهر این حدیث این است که با شک از یقین نمی شود دست برداشت.

از نظر سند و دلالت خدشه ای در استدلال به این حدیث است که مرحوم شیخ و مرحوم مشکینی اشاره می کنند که سند ضعیف است و دلالت این حدیث هم بر حجیت استصحاب خیلی مسلم نیست پس از حیث سند و دلالت این روایت خالی از خدشه نیست.

اقول: ما بحث از این روایات را مطرح نمی کنیم چه اینکه سه روایت زراره برای اثبات حجیت استصحاب کافی است.

مقدمه ای مطرح است

در فرائد الاصول مرحوم شیخ فرق بین قاعده طهارت با استصحاب را بیان می کند که عبارت شیخ این گونه است « ولو كان المستند قاعدة الطهارة لم يكن معنى لتعليل الحكم بسبق الطهارة، إذ الحكم في القاعدة مستند إلى نفس عدم العلم بالطهارة والنجاسة.»[4]

در قاعده طهارت سبق علم به طهارت لازم نیست یعنی در قاعده طهارت همین که شک در نجاست کردیم قاعده طهارت جاری است ولی در استصحاب وقتی جاری است که قبلا یقین به طهارت داشته باشیم که حکم به طهارت جاری شود.

ج: مرحوم آخوند[5] در کفایه روایاتی بیان می کند که مفاد آنها حکم به طهارت کردن است تا وقتی علم به نجاست پیدا نشود و یا حکم به حلیت کردن است تا وقتی علم به حرمت پیدا نشود

مثل : « كلّ شيء طاهر حتى تعلم إنّه قذر»[6] تا علم به نجاست و قذارت پیدا نکردی هر شی پاک است و مثل « الماء كله طاهر حتى تعلم إنّه نجس»[7] همه آبها پاکند تا علم پیدا کنی که نجس است . مثل «كلّ شيء حلال حتى تعرف إنّه حرام» [8] هر شی خوردنی حلال است تا وقتی که بشناسی آن شی حرام است

از همه این روایت استفاده می شود با شک نمی شود دست از یقین برداشت و طبق یقین باید عمل شود تا وقتی که علم به خلاف پیدا بشود.

در بعضی روایات بجای طاهر (در روایت اول ) نظیف آمده است مثل روایتی در وسائل آمده است «وبإسناده عن محمّد بن أحمد بن يحيى ، عن أحمد بن الحسن ، عن عمرو بن سعيد ، عن مصدّق بن صدقة ، عن عمّار ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ـ في حديث ـ قال : كلّ شيء نظيف حتّى تعلم أنه قذر ، فإذا علمت فقد قذر ، وما لم تعلم فليس عليك »[9]

مرحوم میلانی می فرمودند: که منظور از عنوان کردن روایات که در موارد خاصه در این مبحث آمده است این نیست که اختصاص به باب استصحاب دارد یعنی هم ممکن هم استصحاب و قاعده یقین و هم طهارت استفاده شود.

در ادامه مرحوم میلانی می فرماید: مستفاد از روایت خاصه شش وجه است که چهار وجه آن در تمام روایات جاری است و دو وجه اختصاص به بعض روایت دارد که در جلسه بعدی مطرح می کنیم.