درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبيهات/ تنبيه هفتم

معلوم شد مرحوم صاحب عنایه الاصول فرمودند که آن اماره ای که در بیان مضمون قوی باشد مثبتاتش حجت است و اگر ضعیف باشد حجت نیست.

مرحوم خوئی طبق نقل مصباح الاصول می فرماید : اماره از باب اخبار باشد مثبتاتش حجت است و اگر از باب اخبار نبود مثبتاتش حجت نیست.

اقول :

تقریبا این دو کلام نزدیک به هم هستند به این بیان که اگر اماره از باب اخبار باشد قطعا مفادش قوی خواهد بود.

مرحوم میلانی قائل هستند :

که اماره دو قسم است :

اول : اماره ای که دلالیه باشد یعنی در مقام بیان دلالت الفاظ باشد.

دوم : اماره ای سندیه باشد یعنی در مقام سند مثل صدق عادل باشد

اماره که دلالیه باشد آن اماره شارع که آن را امضاء کرده است آنهم حجت است.

قبل توضیح کلام میلانی مقدمه بیان می کنیم :

در چند جلسه قبل بیان کردیم مرحوم نائینی در مثل صدق العادل شارع مقدس ما را متعبد کرده است که تو عالم هستی و تو علم داری یعنی تعبد در علم است و کسی که اماره بر او قائم بشود گویا می گوید تو عالم است

پس طبق بیان مرحوم نائینی ما یک علم وجدانی داریم و یک علم تعبدی و علم تعبدی مثل خبر ثقه

ولی مرحوم میلانی می فرمودند که تعبد در علم نیست و تعبد در معلوم است و در صدق العادل شارع نمی گوید این قول عادل علم است چون قول عادل همین الفاظ است بلکه مضمون آن الفاظ علم است یعنی در واقع ما دو قسم معلوم داریم یک معلوم وجدانی مثل اینکه من می دانم این زیر اندازم فرش است و معلوم تعبدی اینکه شارع می گوید این مضمون بینه علم است ولو تو علم نداشته باشی.

بعد از پذیرفتن نظر مرحوم میلانی :

اگر اماره دلالی باشد مثل ظواهر کتاب و سنت بدون شک مثبتات او حجت است چون عقلاء به این ظواهر الفاظ عمل می کنند و شارع این سیره عقلائیه را امضاء کرده است پس همنطوری عقلاء به مدلول مطابقی و التزامی و تضمنی را قبول دارند و بعد از امضاء شارع همه قبول خواهد شد.

و اما اگر اماره سندیه باشد یعنی مربوط سند باشد نه مربوط به دلالت مثل صدق العادل یعنی این سند را تصدیق بکن و من (میلانی ) اصرار دارم که لسان اماره لسان اثبات مودی است و تعدد در مودی است یعنی شارع مقدس با صدق العادل به ما می گوید مودی قول عادل برای تو حجت است یعنی همانجوری که خودت مفاد قول عادل علم می داشتی عمل می کردی الان که مفادش معلوم نیست متعبد بشو و بگو درست می گوید و عمل بکن.

بعد از تعبد به مفاد اماره سندیه قهرا تعبد به این مفاد تعبد به لازمش هم خواهد بود اگر چنانچه قول این عادل لازم داشت حالا که شارع به این قول عادل متعبد کرد پس تعبد به یعنی بگو این است یعنی تعبد به ملزوم است و تعبد ملزوم تعبد به لازم هم است.

نهایت در اماره دلالیه عقلاء قائل هستند که همه مدلول ها مطابقی و التزامی و تضمنی ثابت می شود ولی در اماره سندیه چون شارع ما رو متعبد کرده به این ملزوم لذا بگو این مفاد در خارج است قهرا تعبد به ملزوم تعبد لازم است از باب علت و معلول یعنی وقتی معلول در خارج ثابت که هست یعنی در خارج ثابت شد که زید به مشهد آمده است لازم آن معلول که آقای زید در یک محل سکونت پیدا دارد هم ثابت خواهد شد.

مرحوم میلانی می فرمودند ما در دو دوره در جلسه درس اصول آقای میرزای نائینی شرکت کردیم در هر دو دوره حرفشان یکی بود.

ما اگر بخواهیم حرف نائینی را تاویل کنیم :

اگر متعبد اماره را شارع علم قرار بدهد و این اماره لازمی دارد این ملزوم که علم شد لازم او علم است یعنی علم به ملزوم دارم علم به لازم او هم دارم بخاطر اینکه علم به شی داشتم لامحاله علم به لوازم دارم و با این بیان کلام نائینی را توجیه کنیم اگر چه شارع اماره علم قرار داده است علم به ملزوم است و از علم به ملزوم علم به لازم هستی و مثبتات او حجت است.

بعد از این توجیه کلام نائینی چندی از اشکالات کلام مرحوم نائینی دفع می شود و باز دو اشکال باقی می ماند.

اول : چه فرقی بین استصحاب و اماره است که کسی اماره دارد می گویی تو عالم هستی ولی در استصحاب نمی گویی تو عالم هستی با اینکه در استصحاب علم به ملزوم که یقین دارد علم به لازم نیست؟

جواب و در استصحاب جری عملی است و نمی گوید که تو عالم هستی ولی با اینکه عالم نیستی تو به یقینت عمل بکن

دوم : بین علم به شی با علم به لازم تلازمی نیست ممکن علم به شی باشد علم به لازم نباشد و غافل از لوازم باشد.یعنی شارع بگوید علم به مودی باشد ولی علم به لازمش نداشته باشد

ولی طبق مختار میلانی که حجیت اماره این نیست که بگوید تو عالم هستی بلکه معنایش اثبات مودی است و اثبات مودی یعنی اثبات ملزوم و از اثبات ملزوم قهرا اثبات لازم است و مثبتاش حجت است.