درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبيهات/ تنبيه هفتم

بعد از بیان مقدماتی که مطرح کردیم بعد از این مقدمات بیانات بعضی از اصولیون را درباره اصل مثبت را بیان می کنیم.

کلام مرحوم صاحب عنایه الاصول : « فإن بعض الأمارات كالبينة و ما شاكلها و إن كانت مثبتاته حجة بلا كلام و لكن ليس كل أمارة كذلك (و السر) فيه ان الأمارات تختلف في حكاياتها عن المؤدي بالمطابقة و عن الأطراف من اللازم و الملزوم و الملازم بالالتزام من حيث القوة و الضعف (فحكاية) بعضها عن المؤدي تكون قوية جدا و عن الأطراف أيضا كذلك و إن كان حكايته عن الأطراف دون حكايته عن المؤدي (و حكاية) بعضها عن نفس المؤدي ضعيفة فكيف بحكايته عن أطرافه من اللازم و الملزوم و الملازم‌.»[1]

توضیح عبارت : اگر چه بعضی از مثبتات بعضی از امارات بدون هیچ اشکالی حجت است و اما همه امارات این طور است مثل بینه و آنچه که شبیه بینه است

در مورد ما شاکها چیزی صاحب عنایه الاصول بیان نمی کند ولی از عبارت صاحب مصباح الاصول این جمله روشن می شود عبارت مصباح الاصول این گونه است : « بل التحقيق أنّ الاستصحاب أيضاً من الأمارات، و لا ينافي ذلك تقديم الأمارات عليه، لأن كونه من الأمارات لا يقتضي كونه في عرض سائر الأمارات، فانّ الأمارات الاخر أيضاً بعضها مقدّم على بعض، فانّ البينة مقدّمة على اليد، و حكم الحاكم مقدّم على البينة، و الاقرار مقدّم على حكم الحاكم.»[2]

توضیح عبارت : به نظر مصباح الاصول استصحاب از امارات است در عین اینکه امارات بر استصحاب مقدم هستند و این منافاتی با اماره بودن استصحاب ندارد چه اینکه ید و حکم حاکم و اقرار انسان از امارت هستند نظیر بینه است که شاید نظر عنایه از ماشاکها همین کلام مصباح باشد.

در ادامه عنایه الاصول درباره اینکه چرا همه اماره مثبتاتشان حجت نیست و بلکه مثبتات بینه و امثال بینه حجت هستند می فرماید :

سر آن این است امارات حاکی از آن مدلول های سه گانه مطابقی و التزامی و تضمنی هستند ولی در نقل و دلالتشان بر این مدلول ها یکسان نیستند بعضی قوی و بعضی ضعیف هستند یعنی اختلاف در نقل و دلالتش از مدلول بالمطابقه و از اطراف لازم و ملزوم دارد

حاصل کلام عنایه الاصول در این عبارت

مثبتات آن اماره ای که در نقل و حکایت از مدلولهای متعدد قوی باشد حجت است چه اینکه دلیل اعتبار شامل این مثبتات خواهد شد یعنی دلیلی که این اماره قوی را حجت می کند همه مدلولها را می گیرد و اگر اماره در دلالت ضعیف باشد فقط مدلول مطابقی را اثبات می کند نه سایر دلالتها را مثل استصحاب از اماره باشد مثبتات حجت نیستند .

اما مصباح الاصول :

عبارت این است : « فالذي تحصّل‌ مما ذكرناه في المقام: أنّ الصحيح عدم الفرق بين الأمارات و الاستصحاب، و عدم حجية المثبتات في المقامين،...... نعم، تكون مثبتات الأمارة حجةً في باب الاخبار فقط، لأجل قيام السيرة القطعية من العقلاء على ترتيب اللوازم على الاخبار بالملزوم و لو مع الوسائط الكثيرة، ففي مثل الاقرار و البينة و خبر العادل يترتب جميع الآثار و لو كانت بوساطة اللوازم العقلية أو العادية هذا مختص بباب الاخبار و ما يصدق عليه عنوان الحكاية، دون غيره من الأمارات.»[3]

توضیح عبارت : آنچه به عنوان نتیجه بیان می کنیم این است که قول صحیح این که مثبتات امارات حجت نیست مثل استصحاب.

البته مثبتات اماره فقط در باب اخبار می گوییم حجت است بخاطر اینکه در باب حجیت خبر ما سیره قطعیه داریم که عقلاء به خبر عمل می کند و در مقام عمل فرقی بین مدلول التزامی و مطابقی نمی گذارد مثلا عادلی می گوید زید مشهد آمد یعنی اول مشهد امده به دلالت مطابقی و محل برای زندگی گرفته تا استراحت کند این به دلالت التزامیه است و شارع مقدس هم سیره عقلائیه را قبول می کند و در مثل اقرار و بینه و خبر عادل که از امارات قوی است همه آثار مترتب می شود.

و اینکه گفتیم مثبتات امارات حجت است مخصوص خبر ثقه است و همچنین آنچه عنوان حکایت به او صدق می کند ولی اماره عنوان حکایت بر او صدق نمی کند مثبتات او حجت نیست مثل قاعده ید

این عبارت مصباح الاصول از جهاتی شبیه کلام عنایه الاصول است.

سوم : کلام میلانی که قائل به تفصیل هستند :

امارت دو قسم است :

اول :

دلالی که مربوط به ظاهر لفظ است مثل ظاهر قران و ظاهرحدیث یعنی این ها دلالت می کند بر دلالت خودش و این اماره دلالی ظهور در سه مدلول مطابقی التزامی و تضمنی است و مثبتات او حجت است و آن دلیلی و اماره که ظهور دارد در مقام تصور احساس کردیم که متکلم سه مدلول اراده کرده است و بعد به اصالة الظهور متکلم هم این مدلالیل را اراده کرد است و بحکم اصالة الظهور حجت خواهد بود.

دوم :

دوم اماره ای سندیه باشد یعنی در مقام سند مثل صدق عادل باشد نسبت به ظهور دلیل نرسیده است مثلا بگوید صدق الظواهر و خذ بالظواهر.