درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبيهات/ تنبيه هفتم

بیان شد که مثبتات امارت و اصول لفظیه حجت است ولی مثبتات استصحاب و اصول و بعضی از قواعد فقهیه حجت نیست.

فرقی مرحوم آخوند در کفایه بیان کردند که اماره هم حکایت از ملزوم و هم لوازم و ملازمات می کند و همه را اثبات می کند ولی اصل این طور نیست و در مثل لا تنقض الیقین بالشک می گوید فقط یقین را نقض نکن بنابراین مثبتات او حجت نیست.

مرحوم میلانی بر این کلام آخوند اشکال کرد :

این کلام به موجبه جزئیه صحیح است ولی کلیت ندارد چه اینکه بینه از امارات است و بینه در موضوعات خارجیه است و اثبات لوازم نمی کند مثلا می گوید زید به مشهد امد اثبات از لوازم نمی کند و در مثل خبر عادل هم اگر از معصوم نقل بشود این اخبار از لوازم است ولی از غیر معصوم نقل بشود معلوم نیست اثبات از لوازم بکند.

علی ای حال اگر چنانچه کسی اماره را بیان می کند توجه به لوازم دارد لوازم ثابت می شود والا ثابت نمی شود.

اما بیان نائینی در مقام فرق مثبتات اماره با مثبتات اصل :

اماره و اصل هر دو نازل منزله علم شدند یعنی اماره را شارع حجت کرد یعنی همانجوری که به علم می کنید اینهم جای علم است و به او عمل کنید و اصل هم همینطور یعنی همانطوری که بر طبق علم حرکت می کنید بر طبق استصحاب هم حرکت کنید.

پس هر دو هم اماره و هم اصل به حکم دلیل بر این دو در مقام اثبات از دلیلی که می گوید اماره و یا اصل را حجت است می فهمیم اماره و اصل را نازل منزله علم کرده است نهایت فرق در جهت تنزیل است.

پس از اینکه اماره و اصل شرعا نازل منزله علم است تردیدی نیست فرقشان در جهت تنزیل است یعنی اماره را شارع در بعضی از جهات نازل منزله علم کرده است ولی اصل در جهت دیگر نازل منزله علم کرده است لذا بخاطر فرق در جهت تنزیل مثبتات اماره حجت است ولی مثبتات اصل حجت نیست.

مرحوم نائینی در مبحث قطع در صفحه 7 و صفحه 10 و در مبحث ادله استصحاب در صفحه 202 در فوائد الاصول مطلبی دارند که این بیان روشن می شود و خلاصه از این صفحات متعدد استفاده می شود.

علم از صفات حقیقه ذات اضافه است و اضافه به غیر که معلوم بالذات دارد یعنی علم که داریم معلومی دارد و علم صورت این معلوم است که در ذهن ما است و این اضافه به معلوم خارجی و نامش معلوم بالعرض است دارد و بعضی از صفات مثل شجات و ترس که اضافه به جای نیست

شارع مقدس اماره را نازل منزله علم قرار داده است از حیث اضافه به خارج دارد و جهت دیگری در علم است و آن انسان بر طبق علم عمل می کند مثلا انسان خطری احساس کند به طبق آن علم عمل می کند.

در علم سه جهت است :

اول : بر طبق علم حرکت و عمل می کند فرض کنید حیوان درنده دید فرار می کند

دوم : علم کاشفیت از معلوم است

سوم : صفت نفسانیه

حاصل فرمایش نائینی :

شارع مقدس گرچه اماره و اصل نازل منزله علم کرده است ولی اماره از حیث کاشفیت از معلوم نازل منزله علم است ولی اصل از این جهت عمل و حرکت نازل منزله علم است پس اماره و اصل هر دو نازل منزله علم است ولی هر دو کدام از هر یک جهتی است.

پس فرق بین اماره و اصل که در اماره مثبتات او حجت است بخاطر این است که اماره نازل منزله از حیث کاشفیت از خارج است و کاشف از لوازم و ملزومات است ولی در اصل که مثبتات او حجت نیست بخاطر این است که نازل منزله علم است از جهت عمل و حرکت است و در عمل و حرکت کاشفیتی نیست تا لوازم او حجت باشد.