درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبيهات/ تنبيه هفتم

تنبیه هفتم

مرحوم آخوند در کفایه می فرماید : « لا شبهة في أن قضية أخبار الباب هو إنشاء حكم مماثل ل لمستصحب في استصحاب الأحكام و لأحكامه في استصحاب الموضوعات كما لا شبهة في ترتيب ما للحكم المنشإ بالاستصحاب من الآثار الشرعية و العقلية و إنما الإشكال في ترتيب الآثار الشرعية المترتبة على المستصحب بواسطة غير شرعية عادية كانت أو عقلية و منشؤه أن مفاد الأخبار هل هو تنزيل المستصحب و التعبد به وحده بلحاظ خصوص ما له من الأثر بلا واسطة أو تنزيله بلوازمه العقلية أو العادية كما هو الحال في تنزيل مؤديات الطرق و الأمارات أو بلحاظ مطلق ما له من الأثر و لو بالواسطة بناء على‌ صحة التنزيل بلحاظ أثر الواسطة أيضا لأجل أن أثر الأثر أثر.»[1]

توضیح عبارت : شبهه ای نیست در این که در اخبار استصحاب که قبلا اشاره شد مثل لاتنقض الیقین بالشک استفاده می شود که در ظرف شک حکمی نظیر آن حکمی که در زمان یقین از قبل شارع برای مکلف بوده در زمان شک به توسط این اخبار نظیر آن حکم ثابت می شود

اقول : که تقریبا می شود که تایید حرف قبلی ما است استصحاب متمم دلیل قبلی است و دلیل قبلی ما در ظرف یقین حکمی ثابت می کند و در ظرف شک به توسط استصحاب مثل همان حکم ثابت می شود نهایت یکی حکم واقعی است و دیگری حکم ظاهری است.

ادامه توضیح عبارت آخوند :

مستصحب گاهی حکم شرعی است و گاهی موضوعی است که دارای حکم شرعی است و در هر صورت که در زمانی که من یقین داشتم چه حکم را استصحاب کنم و چه موضوعی را استصحاب کنم که او دارای حکمی بوده است پس در زمان شک مثل آن حکم قبلی ثابت می شود چه مستصحب خودش حکم شرعی باشد و چه متعلقی که دارای حکم است را استصحاب می کنیم.

اشکالی که در اینجا است که چنانچه مستصحب ما اثر غیر شرعی داشته باشد چه اثر عادی باشد و چه اثر عقلی باشد آیا با استصحاب که حکم ظاهری جعل می شود این اثر غیر شرعی ثابت خواهد شد و یا نه؟

منشاء این آثار ثابت می شود یا نه؟ این که ما از اخبار ما چه می فهمیم ؟

ما در سه مورد باید بحث می کنیم

اول : آیا از اخبار استصحاب ما می فهیم همان حکم مستصحب اثبات کردیم اگر یک اثر شرعی بدون واسطه داشت آیا تنها اثر شرعی بدون واسطه ثابت می شود؟

دوم : اگر اثر شرعی مستصحب ولو ع الواسطه داشت و آن اثر مع الواسطه ثابت می شود چون اثرالاثر اثر است

سوم : اگر مستصحب ما اثر عادی و اثر عقلی داشتیم ثابت می شود یا نه؟ یعنی هم اثر شرعی خود مستصحب و هم اثر عادی و عقلی هر سه تا ثابت می شود؟ همانطوری در تنزیل مودی امارت مثل بینه و خبر ثقه کما اینکه با این اماره مدلول مطابقی ثابت می شود و هم مدلول التزامی ثابت می شود.

مرحوم شیخ تحت عنوان السادس مبحث اصل مثبت را مطرح کردند.

چند مقدمه قبل از ورود به اصل بحث مطرح می کنیم :

مقدمه اول :

مرحوم صاحب مصباح الاصول : « و لا يخفى أنّ مورد البحث ما إذا كانت الملازمة بين المستصحب و لوازمه في البقاء فقط، لأنّه لو كانت الملازمة بينهما حدوثاً و بقاءً، كان اللازم بنفسه متعلق اليقين و الشك، فيجري الاستصحاب في نفسه بلا احتياج إلى الالتزام بالأصل المثبت.»[2]

توضیح عبارت : اینکه ما نیاز به اثبات اصل مثبت داریم مشکل در وقتی است خود لوازم مثل خود مستصحب ما حالات سابقه نداشته باشند والا همانطوری که یقین به مستصحب داشته باشیم اگر یقین لوازم داشته باشیم با دو استصحاب اثبات می کنیم که آن لوازم را هم ثابت می شود و دیگر نیاز به اصل مثبت نخواهیم داشت و نیاز به اصل مثبت در وقتی که لوازم مستصحب حالت سابقه نداشته باشد.

اگر تلازم بین مستصحب و لوازمش هم در حال حدوث باشد و هم در حال بقاء ما در هر دو حالت استصحاب جاری می کنیم و نیازی به اصل مثبت نیست ولی اگر تلازم بین مستصحب و لوازمش فقط در حال بقائی باشد در این صورت نیاز به اصل مثبت خواهد بود.

مقدمه دوم :

مرحوم میلانی می فرمودند معنای اینکه لازم عقلی در استصحاب ثابت نمی شود و لازم عقلی مثل امتثال هر حکمی لازم است یعنی لزوم امتثال

اینکه می گوییم لازم عقلی ثابت می شود یا نه؟ نمی خواهیم بگوییم خود لازم عقلی بلکه می گوییم اگر چنانچه مستصحب ما لازم عقلی داشت و این لازم عقلی اثر شرعی داشت در استصحاب ان لازم شرعی حکم عقل ثابت می شود یا نه؟ نه اینکه معنایش عدم ترتب خود لازم عقلی باشد.

مقدمه سوم :

مرحوم میلانی فرمودند :

ما با چهار عنوان برای استنباط احکام سر کار داریم

اماره مثل بینه

اصل لفظی مثل اصالة الظهور

اصول عملیه مثل استصحاب و برائت

قواعد فقهیه مثل قاعده ضمان و قاعده تلف

مثبتات اماره و اصل لفظی حجت است ولی مثبتات اصول عملیه و قواعد فقهیه حجت نیست.