درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/ تنبیه پنجم

اقول :

در جلسه 18/01/1400 در مقدمه چهارم مطالبی بیان شد که مراجعه کنید که برای توضیح بحث ما مفید است و حاصل آنچه بیان شد این است که اینکه بعضی از آقایان گفتند استصحاب تعلیقی مطلقا جاری است مثل مرحوم شیخ و آخوند و بعضی می گفتند استصحاب مطلقا جاری نیست هر دو قول قابل ایراد است چه اینکه اقسامی درست می شود که در بعضی از این اقسام استصحاب تعلیقی جاری است و در بعضی جاری نیست.

خلاصه اقسام این است که آن عنوانی که در استصحاب تعلیقی متصور است مثلا العنب اذا غلی یحرم این عنوان عنب و یا ام الزوجة محرمة این عنوان زوجه آیا این در موضوع دخالت دارد یا ندارد؟ و اگر دخیل است حدوثا تنها دخیل است ؟ و حدوثا و بقاء هر دو دخیل است ؟ و یا اگر شک کردیم حدوثا دخیل و یا حدوثا و بقاء دخیل است ؟اینها اقسامی است که در این استصحاب تعلیقی متصور است و در بعضی از این اقسام استصحاب تعلیقی جاری است و در بعضی اقسام جاری نیست.

توضیح مطلب

قسم اول : این عنوان در جمله العنب اذا غلی یحرم تارة می گوییم این عنوان عنب نه دخیل است در موضوع حرمت و نه در ملاک بلکه صرف معرف است یعنی با این عنوان عنب ما اشاره می کنیم به آنکه در واقع موضوع است مثلا اشاره می کنیم به آن که در واقع موضوع است همانطوری که مثلا کسی خوابیده است می گوییم اکرم هذا النائم که درواقع موضوع اکرام این شخص است و این نائمی که در کلام ذکر شده معرف موضوع این اکرام است والا خود نوم دخالت ندارد یعنی اگر بیدار و یا نشسته و یا ایستاده باشد اکرام او واجب است و در ما نحن فیه اگر گفتیم عنوان عنب نه در موضوع دخالت دارد و نه در ملاکی که باعث حکم تعلیقی است و فقط صرف معرف است یعنی با عنوان عنب اشاره موضوع دارد یعنی ماده عنب است که این ماده در عنب و در زبیب است و فعلا این ماده به صورت عنب است پس خود این عنب بودن اصلا دخالت ندارد و در اینصورت جای استصحاب نیست بخاطر اینکه اگر عنوان عنب نبود و زبیب شد و ما یقین داریم این حرمت است کما اینکه در وقتی که عنوان عنب بود این حرمت تعلیقی بود و الان که عنوان زبیب پیدا کرده باز هم این حرمت است پس ما بقاءا شک نداریم تا استصحاب جاری بشود و همانطوری که عنب بود شک در حرمت نداریم و حالا که زبیب است شک در حرمت عند الغلیان نداریم پس بنابراین در این صورت عنوان عنب فقط معرف باشد ما شک در بقاء حرمت تا وقتی زبیب شود استصحاب جاری کنیم و استصحاب در جایی است که شک باشد و ما اینجا ما یقین داریم حرمت باقی است.

قسم دوم : اما اگر ثابت شد عنوان در موضوع دخالت دارد ولی حدوثا و نه بقاءا جای استصحاب نیست مثل حرمت ام الزوجه است چه زوجه زنده باشد و چه زوجه مرده باشد و در این صورت استصحاب جاری نیست چون در زمان حیات زوجه که مادر زن حرام است و در زمان فوت زوجه هم یقین دارم که مادر زن حرام است و حکم حرمت باقی است.

قسم سوم :

اگر ثابت شد عنوان در موضوع دخالت حدوثا و بقاء هر دو دخالت دارد و در این صورت استصحاب جاری نیست مثل المسافر یقصر که سفر حدوثا و بقاء در قصر دخالت دارد یعنی نماز قصر حدوثا و بقاء دائر مدار مسافرت است و اینجا جای استصحاب نیست چه اینکه تا زمانی مسافر هستم قصر است و وقتی مسافر نیستم نماز قصر نیست و جای شک نیست تا استصحاب باشد.

قسم چهارم :

عنوان را شک دارم که از قبیل قسم دوم و سوم است و موضوع احراز نشده است و جای استصحاب نیست چون موضوع محرز نیست.

قسم پنجم :

اگر ثابت شد که به نظر عرف واسطه در ثبوت است مثل وساطه آتش برای ثبوت گرم شدن برای آب و این آتش واسطه در ثبوت در گرم شدن آب است و ماء متغیر به وسیله نجاست شد و بعد تغییر خود به خود از بین رفت و اینجا عرف می گوید این خود به خود از بین رفته واسطه در ثبوت است و در این مورد اگر شک در بقاء نجاست کردیم استصحاب جاری است.

به عبارت دیگر

اگر چنانچه عنوان نه دخیل در ملاک و نه در موضوع بلکه شرط حکم است استصحاب جاری است مثل لله علی الناس من استطاع که استطاعت شرط حکم است که اگر استطاعت بود حکم است و الا حکم نیست و در هنگام شک که شرط است یا نه یعنی استطاعت است و یا از بین رفته است؟ استصحاب جاری است.

حاصل مطلب

در جلسه 16/01/1400 بیان شد استصحاب متمم دلیل حکم است یعنی استصحاب در جای جاری است که خود دلیل اول نسبت به حالت دوم یعنی زبیبة اهمال و یا مجمل است که آیا حکم حرمت تعلیقی است و یا نیست؟ و جای استصحاب است و این استصحاب متمم دلیل دوم است و می گوییم همین حکمی که در حال عنبیه بود در حال زبیبه هم است.

و اگر استصحاب جاری نبود حرمت مختص به عنبیه بود.

و وقتی استصحاب متمم است در وقتی است خود دلیل اول شامل حالت زبیبه نباشد و اگر دلیل اول حالت دوم را شامل بود جای استصحاب تعلیقی نبود.

برای تکمیل بحث به مقدمه چهارم جلسه 18/01/1400 مراجعه کنید.