درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/ تنبیه پنجم

بحث در این بود که آیا استصحاب در حکمی که تعلیقی است جاری است یا خیر؟

یعنی اگر در کلام حکمی معلق بر یک شرطی است مثل ان سافرت فقصر است که قصر معلق بر مسافرت شده است و یا ان استطعت فحج یعنی اگر مستطیع بودی حج کن یعنی حج معلق بر استطاعت شده است در این موارد بعضی فرمودند استصحاب استطاعت جاری است کما اینکه اگر حکمی در کلام واقع شده است معلق بر چیزی نبود مثل اقیموا الصلوة عند الشک استصحاب جاری است.

پس در جریان استصحاب فرقی بین اینکه حکمی که ما شک در بقائش داریم تعلیقی باشد و یا تنجیزی باشد نیست.

عده ای هم فرمودند استصحاب در حکم تعلیقی جاری نیست.

مرحوم نائینی قائل است که استصحاب در احکام تعلیقی مطلقا جاری نیست.

مرحوم میلانی قائل به تفصیل شده است و فرموده است که باید دید که قیدی که در کلام است و حکم معلق بر او است دخالتی در تحقق این حکم دارد یا ندارد ؟

و علی ای حال اگر قائل به تفصیل بشویم در بعضی موارد در حکم تعلیقی استصحاب جاری است و در بعضی موارد استصحاب تعلیقی جاری نیست.

توضیح مطلب مرحوم نائینی

در مثل« العنب اذا غلی یحرم » حکم حرمت عنب در این جمله معلق بر غلیان است یعنی عنب حرام است در صورتی که غلیان پیدا کند و در این جا موضوع در این عبارت عنب به تنهایی نیست بلکه موضوع مرکب است از عنبی و غلیان است یعنی عنبی که غلیان پیدا کند بخاطر اینکه این غلیان شرطی است که در این کلام ذکر شده است که می گوییم العنب اذا غلی یعنی عنب اگر غلیان پیدا کند.

و شرطی که در قضیه حقیقیه پیدا می شود عبارت اخری از موضوع است یعنی این شرط دخالت در ترتب این حکم دارد و عقل هم می گوید که عنب به تنهایی موضوع نیست وقتی غلیان منضم به عنب شد و عنب غلیان پیدا کرد آنوقت حرمت اینجا ثابت می شود و حکم عقل در محل خودش ثابت شده است که قابل استصحاب نیست.

عبارت مرحوم صاحب مصباح الاصول در این باره این گونه است :

« فالذي تحصل مما ذكرنا: عدم جريان الاستصحاب التعليقي في الموضوعات- و لو على فرض تسليم جريانه في الأحكام- مع أنّ التحقيق عدم جريانه في الأحكام أيضاً على ما تقدّم بيانه و لو قيل بجريان الاستصحاب التنجيزي في الأحكام الكلية الإلهية، و قد عرفت أنّ التحقيق عدم جريانه فيها أيضا»[1]

توضیح عبارت : استصحاب اگر تعلیقی بود در موضوعات اصلا جاری نیست و اگر جاری باشد در احکام جاری است و ما معتقدیم در احکام کلیه استصحاب جاری نیست و در محل خودش بیان شده است.

پس علی ای حال عده ای می گویند استصحاب در احکام تعلیقی جاری است و عده ای می گویند جاری نیست و بعضی هم قائل به تفصیل شده اند که در بعضی از موارد در حکم تعلیقی استصحاب جاری است و در بعضی از موارد استصحاب تعلیقی جاری نیست.

اقول

در جلسه 18/01/1400 مقدماتی بیان شد و در مقدمه چهارم خدشه در هر دو قول معلوم شد یعنی هم کسانی که می گویند مطلقا جاری است و هم کسانی که می گویند مطلقا جاری نیست.

حاصل آنچه در مقدمه چهارم بیان شد :

آن قیدی که در کلام واقع شده است و حکم در کلام است و معلق بر آن قید شده است مثل ان استطت فحج که حج معلق بر استطاعت شده است و یا العنب اذا غلی یحرم که حرمت معلق بر غلیان شده است باید دید این قید که در کلام است مثل غلیان که در مثل عنب بیان شد این چه موقعیتی دارد؟

آیا این فقط بیان کننده موضوع است و فقط بیان می کند که موضوع عنب است و موضوع در واقع عنب است و خودش در موضوع دخیل نیست و همچنین در ملاک هم دخیل نیست و در این صورت جای استصحاب نیست فرض کنید که این عنب زبیب شد و ما شک کردیم که آیا این زبیب اگر غلیان پیدا کرد حرام می شود یا نه؟ جای تردید نیست و ما شک نداریم بلکه می دانیم حکم باقی است بخاطر اینکه عنب در این جا ذکر شده است خصوصیتی در او نیست که اگر تبدیل شده این خصوصیت به زبیبیت بگوییم جای استصحاب نیست غلیان بیان کننده موضوع است چه این خصوصیت عنبیت باشد و یا نباشد یقین داریم حکم باقی است.

و اگر دخیل در حکم است حدوثا نه بقاء یعنی اگر این عنوان بود حکم است و در حدوث حکم دخیل است اما در بقائش دخیل نیست باز جای استصحاب نیست بخاطر اینکه ما شک در بقاء حکم نداریم بلکه ما علم به بقاء این حکم داریم جای استصحاب نیست مثل اینکه حرمت رفته روی ام الزوجة می گوییم مادر زن ازدواج با او حرام است و در اینجا این ام الزوجه که ازدواج با او حرام است این زوجیت که باعث حرمت ازدواج با ام شده است این دخالت در حدوث این حکم یعنی زوجیتی که با زنی محقق شده است مادر آن زن بر انسان حرام است چه زوجیت باقی باشد و چه باقی نباشد.

و این جا هم جای استصحاب نیست فرض این است که این زوجیت دخیل در اصل حدوث حرمت است یعنی حرمت ثابت شد چه زوج زنده باشد و چه زنده نباشد این حرمت باقی خواهد بود.