درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/ تنبیه پنجم

مرحوم میلانی می فرمودند که شک در بقاء کلی از حیث منشاء شک که من شک می کنم انحاء مختلفی دارد :

اول : منشاء شک احتمال نسخ حکم است و هیچ تغییری در موضوع داده نشده است ولی احتمال می دهم حکم نقض شده باشد اینجا که من شک دارم در بقاء حکم بخاطر این است که نسخ شده باشد

دوم : نسخی در کار نیست ولی احتمال می دهم شی غایت این حکم باشد و یا رافع حکم باشد با اینکه موضوع تغییری نکرده است ولی چون احتمال می دهم که غایت حکم رسیده باشد و یا رافعی برای حکم آمده باشد و یا اینکه اگر حکم غایتی دارد احتمال می دهم این غایت مردد بین قصیر و طویل است ایا عمرش این مقدار بوده و یا بیشتر و یا بخاطر شبهه مفهومیه که مفهوم غایت برای ما معلوم نیست که غروب شرعی چه وقتی است و یا بخاطر تعارض دلیلین است یک دلیل می گوید غایت این است و دلیل دیگر می گوید این است و بخاطر این تردد و یا تعارض بین دو دلیل احتمال می دهم این حکم باقی باشد و یا باقی نباشد شک در بقاء حکم دارم

سوم : منشاء شک من تغییری است که در بعضی از حالات موضوع پیدا شده است چون تغییری در موضوع پیدا شده است لذا احتمال می دهم حکمش که یک حکم تنجیزی هم است باقی باشد و احتمال می دهم باقی نباشد مثل اینکه انگور بلا اشکال بیعش جایز است و این جواز حکم تنجیزی هم است معلق بر چیزی نیست و انگور حکم شرعی جواز بیع است و حالا اگر این صورت انگور موضوع کلام ما است یک تغییری پیدا کرد و به صورت کشمش در آمد نمی دانم آیا این تغییر در صورت این انگور که کشمش شده است باعث جواز بیع در انگور از بین رفته باشد و یا جواز بیع باقی باشد پس منشاء شک در جواز بیع انگور تغییری است که در این صورت انگور پیدا شد و زبیب شد و جواز بیع هم حکم تنجیزی بود و نه تعلیقی

چهارم : تغییری که پیدا شد و بخاطر تغییر موضوع ، احتمال می رود ان حکم قبلی این موضوع باقی باشد و احتمال می دهم باقی نباشد و این حکم اینجا حکم تعلیقی است مثل اینکه العنب اذا غلا یحرم و این حرمت انگور عند الغلیان حکم تعلیقی است یعنی حرمت معلق بر غلیان است و الان که انگور زبیب شد نمی دانم ان حرمت تعلیقی انگور الان هم است که اگر زبیب غلیان پیدا کند و زبیب هم حرام می شود و یا الان هم نیست ؟ قهرا شک دارم در بقاء در حکم تعلیقی عنب و منشاء شک تغییری است که در این موضوع که عنب باشد حاصل شده است

مرحوم میلانی در ادامه می فرمودند : اگر چه این مثال که حکم تعلیقی عنب باشد مخدوش است و مثال درستی نیست بخاطر اینکه غلیان زبیب بخاطر ان ابی که در انگور بود نیست بلکه زبیب وقتی غلیان پیدا می کند که اب خارجی در ان ظرف ریخته شود و جوش بیاید و ان غلیان که موجب حرمت بود با اب خود انگور غلیان پیدا کند و نه با آب خارجی پس خود مثال به حکم تعلیقی مثال درستی نیست چون غلیان عنب که موجب حرمت است بخاطر آن آب عنب بود اما غلیان زبیب بخاطر آب خارجی است پس نمی شود گفت آن همان حکم تعلیقی است لذا می فرمودند قائل به حرمت و نجاست این نجاست زبیب نیستیم با غلیان ولو قبل از ذهاب ثلثین باشد

در عصیر عنبی وقتی جوشید تا قبل از ذهاب ثلثین حرام می شود و بعد از ذهاب ثلثین پاک و حلال می شود ولی اگر چنانچه ذبیب غلیان پیدا کند قبل از آنکه دو ثلث او از بین برود این زبیب پاک است و حرام نیست چون غلیان با آب خارجی بود است

مثال دیگراگر چنانچه جوان زنا بکند صد ضربه شلاق بخورد و حال اگر چنانچه جوان پیر شد و در پیری زنا کرد آیا صد باید ضربه شلاق باید بخورد و یا ده ضربه شلاق بخورد می میرد دیگه صد ضربه لازم نیست؟ احتمال است این حکم صد ضربه باشد و یا نباشد؟ منشاء تغییری که در موضوع شده است و حکم هم معلق بر زنا کردن شد

مرحوم شیخ در رسائل به جریان حکم تعلیقی بدون هیچ قید و هیچ فرقی بین اثر تعلیقی با اثر غیر تعلیقی نیست و انچه ما در استصحاب لازم داریم مستصحب در سابق یقینی داشته باشیم و حال شک داشته باشیم و فرقی ندارد اثر در استصحاب باشد اثر تعلیقی باشد و یا اثر غیر تعلیقی باشد.

عبارت رسائل این است : « فالتحقيق: أنّه لا يعقل فرق في جريان الاستصحاب و لا في اعتباره- من حيث الأخبار أو من حيث العقل- بين أنحاء تحقّق المستصحب، فكلّ نحو من التحقّق ثبت للمستصحب و شكّ في ارتفاعه، فالأصل بقاؤه‌» [1]

توضیح عبارت : تحقیق این است فرقی ندارد مستصحب اثر او تعلیقی و یا غیر تعلیقی باشد در هر دو استصحاب جاری است

و نظر آخوند هم مثل نظر شیخ است که استصحاب تعلیقی مطلقا جاری است

و مرحوم نائینی اینجا استصحاب تعلیقی را مطلقا جاری نمی داند و توضیح آن بعد خواهد آمد ان شالله تعالی .