درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: شرائط الاحتیاط

خلاصه شرط اول آخوند: بر مبنایی است که موضوع احتیاط احتمال تکلیف باشد و اما اگر موضوع احراز تکلیف باشد و یا احتمالی که قطع داشته باشیم به عدم مبغوضیت شرعی شرط آخوند صحیح نیست چه اینکه در این دو مورد احتیاطی نیست و سلب به انتفاء موضوع است.

احتیاط و لو در عبادت باشد و مستلزم تکرار هم باشد بعضی اشکال کردند که احتیاط درست نیست چه اینکه قصد وجه در عبارت لازم است از بین می رود و این لعب به امر مولی است و این امتثال اجمالی با تمکن از امتثال تفصیلی است از این شبهات هم اخوند و هم دیگران اشاره فرمودند و آخوند در جلد دوم در مبحث قطع روشن تر و مفصل تر بحث کردند.

که در خود تکرار عمل گاهی مصحلت در همین تکرار است چه اینکه امتثال تفصیلی به اینکه یک مقداری خودش بررسی یا از دیگری سوال کند که مثلا قبله کدام طرف است و خود این بررسی این موضوع زحتمش بیشتر و وقت بیشتری می گیرد و گاهی به مشکلات برخورد می کند بنابراین بجای اینکارها به دو طرف نماز می خواند و خود احتیاط به نفع انسان تمام می شود و وقت کمتری از انسان می گیرد تا امتثال تفصیلی و این تکرار عبادت که گفته شد لعب به امر مولی است می گوئیم لعب به امر مولی نیست به قصد امتثال امر مولی در این مورد دو یا سه عمل انجام می دهد که نکند امر مولی انجام نشود و محرکش همین امر مولی است و اگر لعبی باشد لعب در کیفیت امر مولی نه درخود امتثال و لعب در کیفیت در خود امثتال تفصیلی هم ممکن باشد مثلا مولی می گوید آب بدهد خواسته مولی معلوم است و مکلف حرکت می کند و چند لیوان آب می کند و خدمت مولی می آورد این امتثال تفصیلی که لعب به امر باید باشد که نیست و در هیچ کدام نه در مورد احتیاط که امتثال اجمالی است و نه در امتثال تفصیلی لعب به امر مولی نیست بلکه لعب در کیفیت امتثال است و مضر به قصد قربت نیست و امتثال محقق می شود.

در مواردی که باید احتیاط کنیم مثل دوران بین متباینین و یا تعین و تخییر و موارد دیگر احتیاط کار خوبی است حتی در جایی که ما حجت شرعیه داریم بر اینکه اینجا تکلیف شرعیه بر ذمه ما باقی نیست مثلا در جایی که قبله مشتبه است و افراد موثق هستند که قبله را تعیین می کنند ولی احتمال ضعیفی می دهیم شاید قبله در یکطرف دیگر باشد و احتیاط می کنیم کار خوبی و صحیحی است.

استاد: آخوند در جایی که احتیاط، کار خوبی است و لو حجت شرعیه باشد قیدی بیان نمی کند و تعیین نکرده به کدام اول عمل کنید که عمل بر طبق حجت و یکی بر طبق احتمال به احتمال اینکه حجت شرعیه اشتباه کرده باشد.

اول بر طبق حجت عمل کنند و بعد بر طبق احتیاط.

عبارت شیخ انصاری: «وحينئذ: فلا ينبغي، بل لا يجوز ترك الاحتياط - في جميع موارد إرادة التكرار - بتحصيل الواقع أولا بظنه المعتبر، من التقليد أو الاجتهاد بإعمال الظنون الخاصة أو المطلقة، وإتيان الواجب مع نية الوجه، ثم الإتيان بالمحتمل الآخر بقصد القربة من جهة الاحتياط»[1] .

توضیح عبارت کلام شیخ: در جایی که احتیاط به این است که عمل را تکرار کنیم مثلا به دو طرف نماز بخوانیم یا دو نماز بخوانیم هم قصر و هم تمام احتیاط این است که:

اولا: به ظن معتبر عمل کنم که برگرفته یا از تقلید است که مرجع تقلید وظیفه او را قصر در شرائطی است تعیین می کند و یا ظن حاصل از اجتهاد خودم است با بررسی مدارک که در چنین شرائطی نماز من قصر است.

ثانیا: عمل احتیاطی انجام می دهم مثل اینکه احتمال هم می دهم که مثلا سفر معصیت است نماز تمام می خوانم.

و سپس نماز که با حجت شرعیه تعیین شده بود با قصد وجه یعنی به قصد وجوب می خوانم و و نماز احتیاطی را به قصد قربت احتیاطا می خوانم.