درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اصول عملیه/استصحاب /تنبیه سیزدهم

مرحوم میلانی می فرمودند: تمسک به عام در احکام وضعیه ممکن نیست یعنی اگر در ضمن حکم وضعی مخصصی بیان شد و در ظرف شک باید به همان مخصص مراجعه شود نه به حکم عام خواه این مخصص در اول باشد مثل مثل کل بیع لازم الا في بیع الحیوان خیار حیوان که تا سه روز خیار حیوان است و در شب چهارم شک می کنیم که خیار حیوان است یا نیست به حکم عام وضعی کل بیع لازم نمی شود مراجعه کرد چون اعاده معدوم محال است و حکم عام وضعی با مخصص از بین رفته است مگر در یک صورت و آن که حکم وضعی داریم و مخصص آمده است مثل کل بیع لازم الا في بیع الحیوان و دلیل داشته باشیم حکم وضعی متعدد است و لذا آن دلیلی می گوید در سه روز اول خیار است مجمل باشد و یا اجماع باشد که مفهوم ندارد و بعد از سه روز اول و بعد شک به عام وضعی مراجعه شود.

ولی در عام تکلیفی در ظرف شک که سوال مطرح باشد که به عام مراجعه شود و یا حکم خاص؟ می توان عند الشک به عام مراجعه شود خواه مجموعی و یا افرادی و یا بدلی باشد و منشاء این عموم اطلاق یا دلیل لفظی و یا مقدمات حکمت باشد.

مگر در یک صورت این حکم عام تکلیفی مزاحم داشته باشد مثل عموم مجموعی و مضیق باشد مثل صم من الفجر الی اللیل و دلیلی وارد شد در اول ظهر امساک لازم نیست و در این صورت به عام نمی شود مراجعه کرد و به حکم خاص مراجعه کرد.

فرق بین عام وضعی و تکلیفی در مقام

حکم تکلیفی متعدد می شود ولی حکم وضعی متعدد نمی شود بخاطر اینکه متعلق حکم تکلیفی فعل مکلف است مثل روزه گرفتن و این فعل که مکلف واجب و یا حرام است و مستحب است و متعلق حکم وضعی غالبا جوهر است مثل الماء العاصم و یا البول ینجس و زمان مکثر فعل است که اگر زمان طولانی بود و شارع می تواند فعل را متعدد کند ولی جوهر قابل تکثر نیست مثل عاصمیت آب قابل تکثر نیست و زمان جوهر را متعدد و متکثر نمی کند و یا مثال دیگر اجلس الی الغروب این جلوس که فعل مکلف است فرض کنید مدت او پنج ساعت است و ممکن است که این زمان مفرد این جلوس باشد و شارع مقدس این پنج ساعت را در واقع مثل پنج فرد فرض کند و هر ساعتی هم یک حکمی براش پیش بیاید و شاهد این تعدد فعل توسط زمان این است که این شخص در یک ساعت جلوس داشت و در یک ساعت جلوس نداشت این شخص هم مطیع در ساعتی و هم عاصی در ساعتی خواهد بود پس فعل به توسط زمان متعدد می شود ولی جوهر با زمان متعدد نخواهد شد مثل کر عاصم چند ساعت هم طول کشید چند کر عاصم نمی شود و یا بول نجس چند ساعت هم از بگذرد چند تا نجس نمی شود.