/قاعد فقهیه مصرحه و مستنبطه /فقه القضا

موضوع: فقه القضا/قاعد فقهیه مصرحه و مستنبطه /

تقسیم چهارم آن است که برخی از قواعد فقهیه قواعد مصرحه هستند و برخی دیگر قواعد مستنبطه. می توان قواعد مصرحه را قواعد تصریحی و قواعد مستنبطه را قواعد تخریجی نیز نامید. برای نمونه قاعده «لاضرر و لا ضرارا فی الاسلام» که به قاعده لاضرر شناخته شده است و قاعده «لاحرج فی الدین» که به قاعده لاحرج معروف است قواعد تصریحیه هستند. یعنی این قواعد عیناً در مدارک ذکر شده اند. برخی دیگر از قواعد فقهیه استنباطی و تخریجی بوده و فقها آنها را استنباط می کنند. این دو قسم به لحاظ کاربست از هم جدا هستند. قواعد تصریحی محل نزاع نیستند مگر اینکه کسی به اصل مدرک این قواعد خرده بگیرد. اما قواعد تخریجی محل کشمکش و ستیز هستند و نمی توان به صرف اینکه یک فقیه قاعده ای را استنباط نموده است به آن دست یازید چرا که این کار گونه ای تقلید به شمار خواهد رفت. از این رو چنین قاعده ای یا باید به حد اجماع و همه پذیری رسیده باشد و یا تطبیقش بر مصادیق محرز باشد تا بتوان بدان تمسک کرد. اینکه امام صادق علیه السلام فرموده اند که «علینا بالقاء الاصول» مراد حضرت همین قواعد مصرحه است.

تقسیم پنجم آن است که برخی از قواعد فقهیه تکلیفیه و برخی دیگر وضعیه هستند. ابن تقسیم گستره قواعد فقهیه را مد نظر ندارد بلکه جنس قواعد را لحاظ می کند و بیان می کند که قواعد یا از جنس تکلیف هستند یا از جنس وضع. در واقع این یک تقسیم ماهوی است نه یک تقسیم قلمروی. بر وارون تقسیم پیشین قواعد به اعم، عام، خاص و اخص که ناظر به قلمرو قواعد فقهیه بود.