/ /فقه القضا

موضوع: فقه القضا/ /

ارزش های کلان بشری و پیوند آنها با استنباط شرعی

دانستیم که مبادی و مبانی در کنار ادله و مدارک و با لحاظ کردن واقیعت های بیرونی با همراهی هم می توانند ما را در درک شریعت یاری کنند. فرامین الهی در قلمرو قضا هنگامی به خوبی درک می شوند که ما بنیان های بالا که فلسفه قضا هستند را به خوبی دریابیم. شریعت تنها با روی کردن به ادله به دست نمی آیند. و بر وارون نظر پیروان مکتب گزاف اندیش مقاصد الشریعة، به صرف رجوع به مقاصد شریعت نیز نمی توان آیین الهی را به درستی درک نمود. در ادبیات توده مردم پنج ارزش کلان هست.

این پنج ابر ارزش نفس، عقل، عرض، دین و مال است. پیروان مکتب مقاصد الشریعة چنین باور دارند که شریعت برای حفظ این پنج عنصر گرانسنگ آمده است و ما باید تلاش کنیم که در مقام استنباط این پنج ارزش را لحاظ کرده و پاس بداریم و همه استنباط های ما در قلمرو شریعت باید به نگهداشت و پاسداشت این پنج ارزش بیانجامند. گرچه این پنج عنصر کلان در نگاه ما هم گرانقدر هستند ولی سخن ایشان را تا این اندازه که ایشان می گویند گزاف می دانیم. پس یک عنصر پربها نزد شارع عقل است.

ارزش ششم به نگره ما حق دینداری است. بشر حق دارد دیندار باشد چرا که دینداری و دین‌ورزی در نهاد اوست. می توان حق دینداری را در پیکره حق آزادی برگزیدن عقیده گنجاند.

ارزش هفتم بدن آدمی است. می توان به ارزش های بالا بدن انسان را نیز افزود. در نظر شارع مقدس بدن آدمی آن اندازه ارزشمند است که انسان حق آسیب رساندن به بدن خویش را ندارد.

ارزش هشتم حق ساختن و پرداختن سرنوشت خویش است که از حقوق کلانی است که می توان به ارزش های پیشین افزود. هر کسی نهادینه فرمانروای سرنوشت خویش است و اولاً و بالذات کسی بر دیگری ولایتی ندارد. مگر اینکه پروردگار که خاستگاه همه حقوق پیش گفته است کسی مانند پیامبر اسلام (ص) را در جایگاه ولی مسلمین بگمارد. چرا که او به حقوق و وظائف انسان ها از خود آنها داناتر است.

ارزش نهم لزوم عهده داری و سرپرستی دولت در برپایی و پاسداشت عدالت است. دولت اسلامی موظف به برپایی عدالت در همه عرصه های جامعه است و دستگاه قضا و قضاة محور اجرای این اصل هستند. آیات و روایات فراوانی به حق دادخواهی و عدالت طلبی برای انسان ها اشاره کرده اند و غایت فرستادن رسولان الهی را برپایی عدالت دانسته اند. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ / حدید ۲۵﴾

و در آیه دیگری می فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾

/ مائده آیه ۸

و این آیه :

﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ / نساء ۵۸﴾

پیامبر اکرم اسلام صلی الله علیه وآله نیز در روایتی می فرمایند:

عدل ساعة خیر من عبادة سبعین سنة

امیرالمومنین علیه السلام نیز می فرمایند:

العدل اساس به قوام العالم