درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 48 و چهل روایت بر امامت امیرالمومنین (ع)

روز سوم شعبان مصادف است با ولادت فرخنده سالار شهیدان (علیه السلام)، این روز مبارک را به محضر مبارک امام عصر (ارواحنا له الفدا) و به همه شیفتگان و علاقه مندان آن حضرت تبریک و تهنیت عرض می کنیم.

مصباح هدایت

پاسدار مکتب قرآن حسیـن (ع) اسوه آزادی و ایمان حسیــــن (ع)

هست مصباح هدایت بر بشــر کشتی دین و است کشتی بان حسین (ع)

انبیاء را وارث است و یادگـــار مصطفی را روح و هم ریحان حسین (ع)

پیشوای عشق و اخلاق و صفـاداد جان اندر ره جانان حسیــن (ع)

قتلگاهش قبله گاه عارفــــان پیشتاز عرصه عـرفان حسیـــن (ع)

بارگاه اطهرش دار الشفـــــاء درد ما را تربتش درمان حسیـن (ع)

تا کند احیـــــاء طریق راستی داد هفتاد و دو تن قربان حسین (ع)

مرگ با عزت قرین افتخــــار در نگاه خسرو خوبان حسیـــن (ع)

عیش با ذلت کنار ظالمـــــان ننگ داند رهبر نیکان حسیـــن (ع)

بود راضی بر قضای کردگــــار جان نهادی بر سر پیمان حسین (ع)

بود قرآنش انیس زندگــــــی بر سر نی تالی قرآن حسیـــن (ع)

داغ یاران را از آن بر جان خرید مؤمنان را تا دهد سامان حسین (ع)

بر ستمکاران خروشید و نمــود کاخ استبداد را ویران حسیـــن (ع)

خصم را با مهربانــــی آب داد داد اما تشنه آخر جان حسیــن (ع)

بر یتمیان بُد شفیق و دلنــــواز ملجأ و مأوای مسکینان حسیـن (ع)

کودکانش جمله اما تشنه کــام دل پریشان بود بر آنان حسیـن (ع)

دیدگان آدم و خاتــــم گریست در عزای یار مظلومان حسیــن (ع)

چشم عاشق می فشاند اشک غممی نوازد دیده گریان حسیـــن (ع)

عاشورا،‌ 1415 هـ ق[1]

حدیث تشبیه

در جلسات گذشته به بررسی سندی این روایت و پاسخ به شبهات وارده شده بر آن پرداختیم. سپس به نقل های مختلف این حدیث اشاره شده و نام شماری از عالمان اهل سنت و شیعه که این روایت را نقل کرده اند بیان کردیم. همچنین گفته شد که این حدیث بیش از ده نفر از صحابه نقل شده است که عبارتند از: ابوالحمرا، ابن عباس، انس بن مالک، ابوسعید خدری، ابوهریره، عبدالله بن مسعود، جابر بن عبدالله انصاری، ابوذر غفاری، امام حسین (ع) و سلمه بن قیس.

اکنون به بررسی سند این حدیث از جهت اعتبار می پردازیم. موضع علمای اهل سنت درباره این حدیث چند گونه است:

1. عده ای که چندان زیاد نیستند و غالبا گرایش سلفی گری دارند مانند ابن تیمیه، ابن کثیر، ابن جوزی و ذهبی این حدیث را رد کرده و آن را منکر و مجعول دانسته اند.

2. عده ای زیادی آن را رد نکرده و آن را در کتاب های فضائل نقل کرده اند. ظاهر این نقل ها این است که حدیث را پذیرفته اند (البته ممکن است در این استظهار مناقشه و گفته شود صاحبان این کتاب ها در مقام بررسی این احادیث نبوده اند).

3. عده ای نیز در کتاب های اعتقادی و کلامی که مباحث بین المذاهبی مطرح شده است در مبحث امامت و افضلیت به این گونه احادیث استدلال کرده اند، مانند سیف الدین آمدی، قاضی عضد الدین ایجی، جرجانی، تفتازانی و فخر الدین رازی. اینان هر چند استدلال شیعه را در این باره نپذیرفته اند، اما در سند این روایت هم خدشه ای وارد نکرده اند و ظاهر قوی این امر پذیرش این حدیث از سوی آنان بوده است.

4. عده ای تلویحا یا تصریحا صحت حدیث تشبیه را قبول کرده اند. نمونه ای از این افراد از این قرار است:

الف) عاصمی، مولف کتاب «زین الفتی بتفسیر سوره هل اتی». وی ابتدا بحثی را با عنوان مشابهت امیرالمومنین (ع) با پیامبران الهی مطرح کرده و از آیات قرآن بر این مطلب استدلال کرده است. بعد گفته است این روشی که من برگزیده ام، در حقیقت اقتدا به روش پیامبر اکرم (ص) بوده است که حدیث تشبیه را بیان کرده است. «و الذی یوید ما ذهبنا الیه من ذکر المشابه حدیث ابی الحمراء...»[2] . این نشان می دهد که حدیث را قوی می دانسته که به عنوان موید به کار برده است.

ب) محمد بن صلحه شافعی ؛ وی بعد از نقل حدیث تشبیه می گوید: «فقد اثبت النبی (ص) لعلی (رض) بهذا الحدیث علما یشبه علم الادم و تقوی یشبه تقوا نوح و حلما یشبه حلم ابراهیم و هیبتا تشبه هیبه موسی و عبادتا تشبه عباده عیسی و فی هذا تصریح لعلی (ع) بعلمه و تقواه و حلمه و هیبته و عبادته».[3] وی این حدیث را از کتاب فضائل الصحابه بیهقی نقل می کند.

ج) حافظ گنجی شافعی در کتاب کفایه الطالب[4] . وی عنون باب بیست و سوم کتاب را چنین گذاشته است: «الباب الثالث و العشرون فی تشبیه النبی (ص) علی بن ابیطالب بآدم فی علمه و انه شبهه بنوح فی حکمته و شبهه بابراهیم خلیل الرحمان فی حلمه». و به شرح و تبیین این حدیث پرداخته است.

د) محب الدین طبری شافعی در کتاب الریاض النضره و ذخائر العقبی به نقل حدیث پرداخته است. وی در کتاب الریاض النضره به خصائص امیرالمومنین (ع) پرداخته و یکی از آنها را این می دانسته که آن حضرت به انبیاء شباهت داشته است.[5]

ه) شهاب الدین احمد در کتاب توضیح الدلائل، بابی به خصائص امیرالمومنین (ع) اختصاص داده و حدیث تشبیه را به عنوان تبیین یکی از خصائص ذکر می کند.[6]

و) شهاب الدین دولت آبادی (ملک العلماء هندی) در کتاب هدایه السعداء می گوید «اعلم ان الاحادیث مناقب علی (کرم الله وجهه) من الاحادیث الصحاح و لکن احتجاج الشیعه بها خطا». وی احادیثی که شیعه به آنها احتجاج کرده نقل کرده و از جمله آنها حدیث تشبیه است. [7]

ز) ابن صباح مالکی در کتاب خویش پانزدهمین صفات امیرالمومنین (ع) را همین خصوصیت بیان کرده است.

ح) احمد بن فضل بن محمد باکسیر المکی در کتاب حسن المآل فی مناقب الآل. وی در مقدمه کتاب خود می گوید: «رایت ان اجمع تالیفی هذا من در الفضائل و غرر الاحادیث الصحیحه و الحسنه مما هو مختص بالعتره النبویه و البضعه الفاطمیه و جمعت فی کتابی هذا زبده ما دونوه و عمده ما صححوه من ذلک و اتقنوه و ترکت ما اشدت ضعفه منها و ما لم نجد له شافعا یقویه». وی سپس حدیث تشبیه را از ابوالحمرا و ابن عباس نقل می کند. [8]

ط) ولی الله دهلوی (پدر عزیز الله دهلوی صاحب کتاب تفحه اثنی عشریه) در کتاب غره العینین، ابتدا به محقق طوسی در استدلال به افضلیت پاسخ می دهد و سپس می گوید: «و بعد هذا کله فان جمیع ما ذکره المتاخرون من المعتزله و ما ینقل عن الامام الرازی فی کتاب الاربعین و مختصره نصیر الدین طوسی، حججنا فی افضلیت المرتضی ممن کان فی ایام خلافته و نعترف باصله و نتمسک بثبوته فی محله لا بالنسبه الی الشیخین». یکی از احادیثی که ذکر می کند حدیث تشبیه است.[9]

آنچه بیان شد گام اول در بررسی سندی این حدیث است. ادامه بحث انشاءالله در جلسات آینده بیان می شود.

﴿.....﴾ اللهم صل علی محمد و آل محمد