درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 48 و چهل روایت بر امامت امیرالمومنین (ع)

حدیث 34 از مراجعه 48

در حدیث 34 از مراجعه 48 پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر کس می خواهد به نوح (ع) بنگرد در عزم و اراده اش و به آدم (ع) بنگرد در علم و دانش اش و به ابراهیم (ع) بنگرد در حلمش و به موسی (ع) بنگرد در اقتدار و صلابتش و به عیسی (ع) بنگرد در زهد و عبادتش، به علی بن ابیطالب (ع) بنگرد.

این روایت و روایت های مشابه آن به روایات تشبیه معروف هستند، از جهت متن و موارد تشبیه متفاوت اند. منشا این تفاوت ها می تواند بیان آن در زمان ها و مکان های مختلف و افراد گوناگون باشد. و چون آنچه بیان شده ناسازگاری با هم ندارد، این تفاوت ها موجب اضطراب متن نمی شود و احتمال بیان شده برای اثبات آن کافی است. گرچه قرائن و شواهد، نشان دهنده آن است که این روایت در زمان های گوناگون و جمع های مختلف از صحابه مطرح شده است.

نکته دیگر اینکه این روایت توسط تعدادی از صحابه مانند ابوالحمراء، ابن عباس، ابن مسعود، انس بن مالک، جابر بن عبدالله انصاری، ابوذر غفاری، ابوهریره، سلمه بن قیس و امام حسین (ع) نقل شده است.

این حدیث مورد توجه عالمان اسلامی اعم از شیعه و اهل سنت قرار گرفته و در طول قرن ها نقل شده است. تعدادی از عالمان اهل سنت که این حدیث را نقل کرده اند از این قرار است:

1. احمد بن حنبل (م 240 هـ)، این مطلب را شمس الدین سمرقندی، مولف کتاب الصحائف فی علم الکلام، از احمد بن حنبل و بیهقی نقل کرده و چنین گفته است: «روا احمد و البیهقی فی فضائل الصحابه انه قال(ص): من اراد ان ینظر الی آدم فی علمه و الی یوشع فی تقواه و الی ابراهیم فی حلمه و الی موسی فی هیبته و الی عیسی فی عبادته فلنظر الی وجه علی».[1]

همچنین ابن شهر آشوب مازندرانی در کتاب مناقب آل ابی طالب، این حدیث را از احمد بن حنبل نقل کرده و گفته است: «احمد بن حنبل عن عبد الرزاق عن معمر عن زهری، عن ابن مصیب عن ابوهریره عن النبی (ص) قال من اراد ان ینظر ...». [2]

طبق آنچه بیان شد این اشکال که گفته شده این حدیث در کتاب احمد بن حنبل و بیهقی نیامده رفع می شود زیرا سوال می شود این عالمان که آن را به احمد بن حنبل و بیهقی نسبت داده اند چه داعی داشته اند که آن را بسازند؟ بنابرین نبود این حدیث در این دو کتاب دلیل بر نبود آن در اصل کتاب نیست زیرا ممکن است به هر دلیلی از کتاب آنها افتاده باشد.

2. ابو حاتم (م 277 هـ)، ابن مطلب را ابومحمد احمد عاصمی در کتاب زین الفتی، که تفسیر سوره هل اتی است نقل کرده است.[3]

3. ابوحفص عمر بن احمد بن عثمان (م 384 ) وی این سعید را از ابوسعید خدری در کتاب السنه روایت کرده است.[4]

4. ابوعبدالله عبیدالله بن محمد بن حمدان بن اکبری از علمان حنابله (م 387). روایت وی را حافظ گنجی شافعی در کتاب کفایه الطالب نقل کرده است.[5]

5. حاکم نیشابوری (م 405) در کتاب تاریخ نیشابور این روایت را نقل کره است.[6]

6. حافظ ابوبکر احمد بن مردویه اصفهانی (م 410) . روایت او را خطیب خوارزمی در مناقب نقل کرده است.[7]

7. ابونعیم اصفهانی ( م 430) در کتاب فضائل الصحابه، این مطلب را محمد صدرالعالم در کتاب معارج الاولی از وی نقل کره است. [8]

8. حافظ احمد بن محمد بیهقی (م 458) در کتاب فضائل الصحابه آن را نقل کرده است. شمس الدین سمرقندی، خطیب خوارزمی، محمد بن طلحه شافعی و ابن صباغ مالکی این روایت را از کتاب وی نقل کرده اند.[9]

9. حافظ ابوالحسن ابن المغازلی (م 483) در کتاب مناقب علی بن ابیطالب (ع)[10] این روایت را نقل کرده است.

10. حاکم حسکانی (قرن پنجم) در کتاب شواهد التنزیل[11] آن را نقل کرده است.

11. شیرویه بن شهردار دیلمی (م 509) در کتاب فردوس الاخبار

12. احمد بن محمد عاصمی در کتاب زین الفتی[12]

13. شهردار بن شیرویه (م 558) وی کتاب فردوس الاخبار را مسند کرده و آن را مسند الفردوس نامیده است.[13]

14. خطیب خوارزمی (م 568) در کتاب المناقب از دو طریق این روایت را نقل کرده است.

15. ابوالخیر حاکمی القزوینی ( م 590). محب الدین طبری در کتاب الریاض النضره و زخائر العقبی این روایت را از وی نقل کرده است. [14]

16. عمر بن محمد بن خزر الاربلی (م 570) در کتاب وسیله المتعبدین [15]

17. عبدالحمید بن هبه الله ابن ابی الحدید معتزلی (م 655) در شرح نهج البلاغه حدیث تشبیه را از احمد بن حنبل و بیهقی نقل کرده است. [16]

18. فخرالدین رازی (م 606) در کتاب التفسیر الکبیر[17]

19. ابوحامد محمود بن صالحانی . شهاب الدین احمد در کتاب توضیح الدلائل از او نقل کرده است.

20. محمد بن طلحه شافعی، در کتاب مطالب السئول[18]

21. حافظ گنجی شافعی در کتاب کفایه الطالب ص 121

22. محب الدین طبری در کتاب الریاض النضره و ذخائر العقبی این حدیث را نقل کرده است.

23. سید علی همدانی (م 886) در کتاب الموده فی القربی این حدیث را نقل کرده است. [19]

24. قاضی عضدالدین ایجی، در المواقف فی علم الکلام[20]

25. سعد الدین تفتازانی، در کتاب شرح المقاصد[21]

26. سیف الدین آمدی، در کتاب ابکار الافکار[22]

این افرادی که نام برده شد برخی این حدیث را در کتاب خویش نقل کرده و نقد کرده اند اما نقد آنها متوجه متن بوده و از جهت سند اشکالی نگرفته اند.

27. حافظ ابراهیم بن جوینی خراسانی در کتاب فرائد السمطین،[23]

28. شهاب الدین احد در کتاب توضیح الدلائل

29. شهاب الدین دولت آبادی در کتاب هدیه السعداء

30. ابن صباغ مالکی در کتاب الفصول المهمه[24]

31. ابراهیم بن عبدالله یمانی شافعی در کتاب اسنی المطالب فی مناقب علی بن ابیطالب

32. احمد بن باکسی مکی شافعی

33. میراز محمد بن بدخشانی در کتاب مفتاح النجاح

34. شیخ محمد صدر العالم در کتاب معارح الاولی

35. الروضه الندیه

36. شهاب الدین عجیلی شافعی در کتاب ذخیره المعاد

37. مولوی ولی الله لکهوی در کتاب مرآه المومنین

38. قندوزی حنفی در کتاب ینابیع الموده، ص 144 و 300

39. احمد بن صدیق غماری، فتح الملک العلی ، ص 166

این عالمان اهل سنت حدیث تشبیه را در کتاب های خود نقل کرده اند. برخی از اینان تنها حدیث را نقل کرده و درباره سند آن سخنی نگفته اند، البته برای بیان فضائل امیرالمومنین (ع) نیز به آن استناد نکرده اند، اما عده ای دیگر این حدیث را به عنوان یکی از فضائل امیرالمومنین (ع) به شمار آورده اند.

ادامه بحث انشاءالله در گفتار بعدی بیان می شود.

﴿.....﴾ اللهم صل علی محمد و آل محمد