درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی
99/10/24
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مراجعه 48 و چهل روایت بر امامت امیرالمومنین (ع)
حدیث 20 و بررسی مدلول آنسخن در روایت 20 از مراجعه 48 بود. در این روایت پیامبر اکرم (ص) به امیرالمومنین (ع) فرمود: «يا علي أنت سيّد في الدنيا، و سيّد في الآخرة، حبيبك حبيبي، و حبيبي حبيب اللّه، و عدوّك عدوّي، و عدوّي عدوّ اللّه، و الويل لمن أبغضك بعدي»[1] . درباره سند این روایت بحث کافی انجام گرفت و معلوم شد که رجال آن همه موثق هستند و هیچ گونه اشکالی حتی از طرف ابومریم اعظمی که در نقد روایات المراجعات خیلی سخت گیر است وجود ندارد. آنچه در این باره مطرح شده منکر یا مجعول دانستن متن آن است. (صحت سند شرط لازم برای اعتبار حدیث است نه شرط لازم و کافی. دلالت و مضمون حدیث نیز باید خالی از اشکال باشد). درباره مدلول حدیث هم در مجموع آنچه بیان شد نشان می دهد که متن آن نیز صحیح بوده و وجهی برای منکر و جعلی دانستن آن وجود ندارد.
مفاد و مدلول روایت
در اینجا به بررسی مفاد و مدلول این حدیث می پردازیم. این روایت سه بخش دارد:
1. « أنت سيّد في الدنيا، و سيّد في الآخرة»
برای کلمه سید کاربردهای مختلفی نقل شده است: رب، ملک، مولی، متولی امور جماعتی بسیار، زوج، رئیس، مقدم و افضل قوم، کسی که اطاعت او واجب است.[2] مجموع این کاربردها به دو کاربرد و معنای محوری می رسد: یکی ریاست و فرمانروایی و دیگری فضیلت و برتری است. راغب اصفهانی در این باره می گوید: سید کسی است که متولی جماعت بسیاری است و از آنجا که از شرایط چنین شخصی این است که دارای نفسی پیراسته و مهذب باشد، کسی که از تهذیب نفس برخودار باشد را سید گویند. زوج را نیز چون متولی امر همسر خویش است سید نامیده اند. چنانکه قرآن کریم فرموده است ﴿و الفیا سیدها لدی الباب﴾[3] و ﴿ربنا انّا اطعنا سادتنا و کبرائنا﴾[4] .[5]
ابن فارس که معمولا ریشه های کلمات و لغات را بیان می کند در این باره می گوید: عده ای سید را حلیم دانسته و عده ای دیگر منکر آن شده و گفته اند بدان جهت سید را به این نام نامیده اند که مردم به شخص او پناه می بردند. این معنای دوم از معنای اول استوارتر و صحیح تر است.[6]
در روایت نبوی (ص) نیز آمده است که فرمود: «قوموا الی سیدکم» که مقصود سعد بن معاذ است و معنای آن افضلیت و برتری وی بر آنان است.[7] همچنین درباره سعد ابن عباده از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمود: «انظروا الی سیدنا هذا ما یقول»: بنگرید به این سید ما که چه می گوید. ابن اثیر می گوید مراد از تعبیر سید ما در این روایت این است که آن حضرت می فرماید: ما او را بر قومش سیادت و ریاست دادیم. همچنین از آن حضرت در روایت دیگری نقل شده که فرمود: «انا سید ولد آدم و لافخر»: من سید فرزندان حضرت آدم (ع) هستم و فخر فروشی نمی کنم. ابن اثیر می گوید: در این روایت آن حضرت از آقایی و کرامتی که خداوند به او عطا فرموده یاد می کند.
طبق آنچه در معنای سید بیان شده معلوم می شود از کلمه سید یکی افضلیت و دیگر رهبری و ریاست استفاده می شود. اکنون با توجه به آنچه گفته شد روشن شد که مراد از عبارت: انت سیدی فی الدنیا، این است که تو در دنیا دارای مقام سیادت و افضلیت بر دیگران هستی. سیادت در آخرت نیز به معنای تصمیم گیری و رهبری کردن در امر بهشت و جهنم است.
2. « حبيبك حبيبي، و حبيبي حبيب اللّه، و عدوّك عدوّي، و عدوّي عدوّ اللّه»
مفاد روشن این فراز این است که کسی که با امیرالمومنین (ع) دوست باشد، دوست پیامبر و کسی که با ایشان دشمن باشد، دشمن پیامبر است. دوست پیامبر نیز دوست خداوند و دشمن او دشمن خداست. این مطلب نشان می دهد که منزلت و جایگاه امیرالمومنین (ع) نسبت به پیامبر اکرم (ص) یک نوع مشابهتی دارد و به منزله آن است. وجه اینکه دوست پیامبر (ص) دوست خدا است، این است که آن حضرت برگزیده و منتخب از جانب خداوند است. در مورد امیرالمومنین (ع) نیز این ویژگی، به خاطر خویشاوندی و یا صحابی بودن وی نیست، بلکه شخصیت ویژه آن حضرت است که با شخصیت پیامبر قابل مقایسه است. این مطلب بر افضلیت و برتری امیرالمومنین (ع) دلالت می کند و افضلیت نیز از شرایط امامت است.
همچنین از زاویه دیگر این ویژگی بر عصمت آن حضرت نیز دلالت می کند، زیرا اگر مصونتی از آنچه برخلاف رضای خداوند است در اینجا وجود نمی داشت، معنا برای او به صورت مطلق ثابت نبود. اکنون با اثبات عصمت می گوییم که عصمت نیز از شرایط امامت است.
3. « و الويل لمن أبغضك بعدي»
ویل کلمه ای است که بیان گر شدت ناپسند بودن عمل است. پیامبر اکرم (ص) با این تعبیر افراد را از اینکه نسبت به امیرالمومنین (ع) خشم و غضب داشته باشد برحذر داشته است. این جمله مشعر به این است که آن حضرت بعد از پیامبر (ص) در جایگاه رهبری امت اسلامی قرار داشتند و ممکن بود افرادی به خاطر حسادت بر آن حضرت غضب کنند. خصوصا اینکه اگر کلمه «بعدی» را به معنای رتبی بدانیم یا اعم از رتبی و زمانی بدانیم در این صورت دلالت آن بر مساله امامت و رهبری روشن تر خواهد بود.
حاصل اینکه با توجه به جهات مختلفی که درباره بخش های این روایت بیان شد، دلالت این روایت بر امامت امیرالمومنین (ع) روشن است و می تواند از مویدات آیه ولایت به شمار آید.
ادامه بحث را در گفتار آینده دنبال کنید.
