درس کلام استاد ربانی

موضوع: ملاک حقیقت و صدق

مرحوم آیت الله مصباح یزدی به حق یکی از مفاخر حوزه های علمیه شیعه و از فرزانگان برجسته جهان اسلام به شمار می روند. درباره شخصیت ایشان در چند بخش نکاتی بیان می شود:

ایشان در زمینه های مختلف علوم عقلی و معارف اسلامی آثار بسیار ارزشمندی بجای گذاشته و شاگردان لایقی را تربیت کرده اند. مهمترین محورهای تحقیقات و مباحث گفتاری و نوشتاری این استاد عالی قدر حوزه های علمیه از این قرار است:

1. در حوزه معرفت شناسی. شیوه ایشان در این باره همانند روشی که علامه طباطبایی به کار گرفتند و آن پرداختن به مسائل معرفت شناسی قبل از مباحث هستی شناسی است. ایشان همین شیوه را در کتاب آموزش فلسفه، جلد اول بکار گرفته اند.

2. در حوزه فلسفه اولی و هستی شناسی. ایشان در این زمینه استاد مسلم و مسلط در فلسفه مشاء و اشراق و حکمت صدرایی بودند. دروس ایشان در این زمینه وجود دارد.

3. فلسفه های مضاف. ایشان از پیشگامان در این عرصه به شمار می روند. در فلسفه حقوق، فلسفه سیاست و فلسفه اخلاق کارهای بسیار ارزشمندی انجام داده و آثار ایشان در این زمینه موجود و قابل استفاده است.

4. اخلاق و عرفان اسلامی. مباحث ارزشمندی از این استاد فرزانه در این زمینه وجود دارد که به صورت کتاب در آمده و موجود است.

5. معارف قرآنی . ایشان در مباحث قرآن شناسی اعم از علوم قرآنی و معارف قرآن (تفسیر موضوعی) کارهای بزرگی انجام داده اند.

6. مباحث اعتقادات اسلامی. کتاب آموزش عقائد ایشان در این باره یکی از آثار ارزشمند به شمار می رود که به صورت کتاب درسی در حوزه های علمیه تدریس می شود.

7. رابطه علم و دین، و عقل و دین. این مباحث در دوره های اخیر مورد توجه واقع شده و ایشان نیز به این مباحث پرداخته اند و گفتارهای ایشان در مجموعه ای به نام علم و دین چاپ شده است.

8. نقد مکاتب الحادی و سکولاریستی. ایشان هم در نقد مکاتب الحادی مانند ماتریالیست وارد شده و به نقد آنها پرداخته اند و هم مکتب های سکولاریستی را مورد انتقاد قرار داده اند.

از جهت خصوصیات شخصیتی نیز چند نکته درباره ایشان در خور توجه است.

1. تعهد غیرت مردانه نسبت به اصول و معارف اسلامی.

2. بصیرت و زمان شناسی. ایشان در این زمینه به این روایت نورانی امام صادق (ع) عمل کردند که فرمود: «العالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس».

3. درک درست از آسیب ها و خطرها برای جامعه دینی و انقلاب اسلامی. ایشان در مواقع حساس تصمیم گرفته و ورود پیدا می کردند.

4. صراحت در بیان و صداقت در گفتار و رفتار. ایشان برای روشن گری صریح و بی پرده وارد می شدند تا مغالطات را روشن کرده و انحرافات را بیان کنند. در دورانی که تفکر اصلاحات بر جامعه حاکم شده بود و افرادی بی پروا ارزش های دینی را هدف گرفته بودند و اهانت می کردند و اینها را تحت عناوینی چون آزادی خواهی و شعارهای جذاب مطرح می کردند، این بزرگوار از پیشتازان مقابله با این هجمه ها و انحرافات فکری و از کسانی بودند که در خط مقدم این جبهه مبارزه می کردند. ایشان در این زمینه هسته طرح ولایت را راه انداختند تا دانشجویان را در برابر این هجمه ها توانمند سازند. خود ایشان نیز در دانشگاه ها و مراکز دیگر حضور پیدا کرده و پرسش ها را پاسخ می دادند.

5. قدرت و توانایی بالا در مقام اقامه برهان، خطابه و جدال احسن. ایشان در حقیقت به این آیه شریفه جامه عمل پوشیدند که می فرماید: ﴿ادْعُ إِلى‌ سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي‌ هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدين﴾‌[1] : [ مردم را ] با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن ، و با آنان به نيكوترين شيوه به بحث [ و مجادله ] بپرداز ، يقيناً پروردگارت به كسانى كه از راه او گمراه شده‌اند و نيز به راه يافتگان داناتر است‌.

مناظره های ایشان با دگر اندیشان، قدرت و روشنگری ایشان را در این زمینه ها به خوبی نشان می دهد.

6. برخورداری از انضباط و انسجام فکری در تحلیل مسائل فلسفی و علمی و اجتماعی. آثار ایشان یادآور آثار استادشان علامه طباطبایی است.

7. تواضع و فروتنی فوق العاده. در جلسه ای که جمعی حضور داشتند، ایشان خم شده و دست آیت الله زنجانی را بوسیدند. در فیلم ها و تصاویری که از ایشان منتشر شده است این مساله به وضوح روشن است.

تواضع ایشان به گونه ای بود که در مباحث خویش از شخصیت های معاصر نام برده و تجلیل می کردند. در همایشی که برای علامه طباطبایی در تبریز برقرار شده بود در خدمت ایشان بودم. دانشجویی سوال کردند و ایشان مطالبی را گفتند و بعد به وی گفتند که این مطالبی که گفتم از شهید مطهری می باشد. ایشان عنایت داشتند که جوان ها را به آثار شهید مطهری ارجاع دهند.

9. مجاهدت بی دریغ در مقابله با التقاط و دگراندیشی.

10. دور اندیشی و جامع نگری در امر مدیریت و پرهیز از شتابزدگی. ایشان در موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، مجموعه را با عنوان دایره المعارف علوم عقلی درباره منطق، فلسفه، عرفان و کلام تاسیس کردند. در آنجا عنایت داشتند که کارها برای یک زمان محدود و کوتاه نباشد، بلکه کاری ماندگار انجام گیرد که دیگر نیازی به تجدید نظر نباشد.

ویژگی های بیان شده از ایشان یک شخصیت برجسته و فاخر ساخته بود. درگذشت ایشان رخنه ای در جامعه علمی ایجاد کرده است؛ همان که در روایت شریف آمده است: ﴿إذا ماتَ العالِمُ ثُلِمَ فِي الإِسلامِ ثُلمَةٌ لا يَسُدُّها شَي‌ءٌ إلى يَومِ القِيامَةِ﴾[2]

انشاءالله روح ایشان شاد و میهمان سفره و خوان ائمه اطهار (ع)، بویژه حضرت فاطمه زهرا (س) قرار بدهد.