درس کلام استاد علی ربانی‌گلپایگانی

سخن در فلسفه مرد بودن پیامبراین الهی از حضرت آدم (ع) تا خاتم بود. در این باره وجوهی بیان شده که تاکنون به برخی از آنها اشاره شد. وجه اول این بود که زنان غالبا از نظر جسمی آن توانمندی لازم برای عهده داری مسئولیت نبوت را ندارند. در جواب گفته شد این مطلب صحیح است اما در میان زنان افرادی که از نظر جسمی قوی باشند هم هستند که می توانند به عنوان گزینه مورد نظر انتخاب شوند. وجه دیگر، لطافت روحی و عاطفی بودن زنان از نظر احساسی بود. در مورد این وجه نیز گفته شد این وجه علی الغالب است اما این گونه نیست که انسان کاملی که می خواهد نبی باشد نتوانند این احساسات را به صورت عقلانی و صحیح مدریریت کند.

وجه سوم الگو پذیری آنان بود که به جهت زن بودن زیر سوال می رفت. پیروان این وجه گفته اند نبی بودن ملازم با حضور در عرصه های مختلف دارد و زن چون نمی توانند در این عرصه ها حاضر شود، الگو پذیری وی برای دیگران زیر سوال می رود. در این باره گفته شد الگو و اسوه بودن ملازم با مشاهده حضوری نیست، بلکه متوقف بر علم به اسوه است، کما اینکه در قرآن حضرت مریم (س) و حضرت آسیه (س) به عنوان دو الگو برای انسان ها معرفی شده اند.

وجه چهارمی که بیان شده این بود که ارتباط زن با مردان نامحرم یک اصل مطلوبی نیست. این ارتباط صوری دارد: اگر اضطراری باشد مانعی ندارد و گاه واجب است. اگر اضطرار نباشد اما امر مهمی باشد که بدیلی ندارد، انجام آن امر راجحی است و اگر بدیل داشته باشد مرجوح خواهد بود. در مساله پیامبری نیز می گوییم امر پیامبری مهم است اما می توان به جای استفاده از زنان از مردان استفاده کرد تا زمینه برای گناه برای برخی فراهم نشود. اما اگر از زنان استفاده شود بر فرض که گناهی هم بر آن مترتب نباشد، اما لااقل مرجوح است و با پیامبری که مساله ای راجح است ناسازگار است. بنابراین عدل الهی اقتضا می کند که از میان مردان پیامبر انتخاب کرده باشد.

ممکن است گفته شود انتخاب زنان به عنوان پیامبر، انگیزه برای عمل به دستورات الهی را در میان زنان بیشتر می کند. در جواب گفته شد انگیزه ها اگر عاقلانه باشد مورد پسند است اما انگیزه های احساسی در نبوت صحیح نیست همان گونه که امیرالمومنین (ع) در فلسفه نبوت فرمودند خداوند نمی خواسته است که سیاهی لشکر درست کند، بلکه مساله امتحان و خلوص مورد نظر است.

نکته: گفته شد جنس زن برای مرد جاذبه دارد و این جاذبه به این صورت در مرد نسبت به زن نیست. این واقعیت را نمی توان انکار کرد. پس زمینه ای که برای به گناه افتادن مردان وجود دارد در زنان نیست.

ممکن است گفته شد خداوند متعدد نبی می فرستاد یعنی برای زنان نبی زن و برای مردان نبی مرد می فرستاد. در جواب گفته شد اگر منطقه تبلیغی آنان دو تا باشد که همان صورت قبلی خواهد بود. اگر منطقه تبلیغی آنها یکی باشد اما در برنامه های نبوت تفکیک انجام گیرد مثلا تبلیغ مختص زنان به پیامبر زن سپرده شود. این وجه نیز قابل قبول نیست توضیح اینکه غرض و هدف از بعثت انبیاء عمدتا دو چیز است: یکی آگاه شدن مردم از معارف الهی و دوم ایجاد انگیزه برای انجام این بایدها و نباید ها. اکنون آیا در این دو وجه، حضور زنان مزیتی دارد یا نه؟ در مورد هدف اول فرقی میان زن و مرد نیست، بنابراین برای حضور زنان در این مسئولیت مزیتی نیست. در مورد هدف دوم یا همان انگیزه سازی ممکن است در نگاه اول گفته شود آری چنین مزیتی برای پیامبر زن وجود دارد اما دقت در مساله نشان می دهد که در اینجا نیز مزیتی نیست. توضیح اینکه انگیزه و داعی برای انجام فعل یا عقلانی و قدسی و معنوی است، یا امری بشری و غریزی. روشن است که جذب به سوی پیامبر از روی اغراض غریزی و مانند آن بی ارزش است، مانند اینکه عده ای به خاطر اینکه پیامبر از قبیله آنان است به وی جذب شوند. پیامبر نیامده است تا سیاهی لشکر درست کند بلکه آنچه مهم است گرایش واقعی و خالصانه است.

یکی از غرایز نیرومند انسان غریزه جنسی است که از طریق ازدواج به صورت صحیح ارضا می شود. ازدواج خاصیت های دیگری هم دارد که از آن جمله تکثیر نسل است. قرآن می فرماید: « وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً »[1] : و جفتش را [نيز ] از او آفريد، و از آن دو، مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد.

سوم خاصیت ازدواج ایجاد صفا و صمینیت میان مرد و زن است « خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً »[2] . در روایات تکثیر نسلی که سالم باشد خیلی مورد تاکید واقع شده است. امام صادق (ع) در روایتی فرمودند: وقتی حضرت یوسف (ع) برادرش بنیامین را دید گفت تو چطور توانستی ازدواج کنی با اینکه من در میان شما نبودم. گفت پدرم به من دستور داد اگر می توانی بکوش تا نسلی را ایجاد کنی تا برای تسبیح گفتن آنها بار زمین سنگین شود.[3]

پس اصل ازدواج و تکثیر نسل و نقش مادری برای زن امر بسیار مهمی است و نقش مادر بی بدیل است. دوران حمل فرزند و شیردهی او برای مادر طاقت فرسا است، به همین خاطر است پیامبر خدا (ص) فرمود: «الجنه تحت اقدام امهات» . یا در روایت دیگری از ایشان سوال شد به چه کسی نیکی کنیم: فرمود مادر. سوال شد دیگر به کسی، باز فرمود مادر تا سه بار فرمود و در مرتبه چهارم فرمود پدر.

اکنون سوال این است که چنین مسئولیت خطیر و سرنشت سازی چگونه با مقام نبوت قابل جمع است؟ این بحث انشاءالله در جلسه آینده دنبال می شود.