درس کلام استاد علی ربانی‌گلپایگانی

امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه در مورد ظالمان و مظلومین چند محور را بیان کرده اند:

آنچه حضرت در این سخن بیان می فرمایند مربوط به همین عالم است که خداوند بلاخره در این عالم ظالم را مجازات می کند. تاریخ هم گواه همین مطلب است که نمونه آن صدام است. آن حضرت درباره مجازات ظالم در قیامت چنین هشدار می دهند: «يَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُوم‌»[2] روزی که عدالت را بر ظالم اجرا می کند وضع خیلی اسفناک تری دارد. بر ظالم شدیدتر است از روزی که بر مظلوم ستم می کند.

ایشان در خطبه 176 هم می فرمایند: «أَلَا وَ إِنَّ الظُّلْمَ ثَلَاثَةٌ فَظُلْمٌ لَا يُغْفَرُ وَ ظُلْمٌ لَا يُتْرَكُ و ظُلْمٌ مَغْفُورٌ لَا يُطْلَبُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِي لَا يُغْفَرُ فَالشِّرْكُ بِاللَّهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِي يُغْفَرُ فَظُلْمُ الْعَبْدِ نَفْسَهُ عِنْدَ بَعْضِ الْهَنَاتِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِي لَا يُتْرَكُ فَظُلْمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً الْقِصَاصُ هُنَاكَ شَدِيدٌ لَيْسَ هُوَ جَرْحاً بِاْلمُدَى وَ لَا ضَرْباً بِالسِّيَاطِ وَ لَكِنَّهُ مَا يُسْتَصْغَرُ ذَلِكَ مَعَه‌»[3] ظلم سه گونه است: ظلمی که بخشیده نمی شود و ظلمی که ترک نمی شود یعنی مجازات می شود و ظلمی که بخشیده می شود و مواخذه ندارد. ظلمی که بخشیده نمی شود شرک به خداوند است، ظلمی که بخشیده می شود، ظلم به نفس است که از روی غفلت و نادانی انجام می دهد (البته گناهان غیر کبائر). اما ظلمی که ترک نمی شود و مواخذه دارد ظلم بندگان به هم است. قصاص این ظلم شدید است. خداوند انتقام مظلوم را از ظالم می گیرد و آن وقت، قصاص شدید است. خیال نکنید با چاقو بدن کسی را می برند یا با شلاق او را بزنند، بلکه قصاصی در آنجا صورت می گیرد که اینها نسبت به آن هیچ و کوچک است.

آن حضرت می فرماید: «وَ ايْمُ اللَّهِ لَأُنْصِفَنَّ الْمَظْلُومَ مِنْ ظَالِمِهِ وَ لَأَقُودَنَّ الظَّالِمَ بِخِزَامَتِهِ حَتَّى أُورِدَهُ مَنْهَلَ الْحَقِّ وَ إِنْ كَانَ كَارِها‌»[4] : قسم به خدا روش من این است که داد مظلوم را از ظالم می گیرم و افسار ظالم را می کشانم تا او را نسبت به حق تسلیم کنم و حق را بپذیرد.

آن حضرت در وصیت معروف خود به امام حسن (ع) فرمودند: «کونوا لظالم خصما و للمظلوم عونا»: شما باید دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید. در این روایت دیگر بیان نشده ظالم، کافر است یا مسلمان و مظلوم شیعه است یا غیر شیعه. در اینجا دیگر مساله قومیت و نژاد هیچ چیزی دخالت ندارد.

گفته شد بر اساس ادله قرآنی، از میان پیامبرانی که برای هدایت انسان ها مبعوث شده اند، از زنان انتخاب نشده است. از برخی از عالمان نقل شده که معتقد بودند برخی از زنان هم به مقام نبوت رسیده اند. نویسنده کتاب «زن و پیام آوری»، فهیم کرمانی این دیدگاه را بیان کرده و از عده ای از عالمان نام می برد که این دیدگاه را برگزیده اند. از جمله آنها ابن حجر عسقلانی است که با استناد به این روایت «كمل من الرجال كثير و لم يكمل من النساء الا اربع: آسية بنت مزاحم امرأة فرعون، و مريم بنت عمران، و خديجة بنت خويلد، و فاطمة بنت محمد صلى الله عليه و آله‌» گفته است: از آن جا که نبی تنها کامل ترین انسان ها هستند، بر اساس این روایت این تعداد از زنان که به کمال رسیده اند نبی بوده اند.[5] از ابوالحسن اشعری هم نقل می کنند که برای شش زن قائل به نبوت بود.[6] ابن حزم هم می گوید: در باب نبوتِ زنان سه قول است: مخالفین و موافقین و متوقفین. وی می گوید: آیه ای که راجع به مادر حضرت موسی (ع) است و آیه ای که مربوط به حضرت مریم (س) است و ایشان را در عدات پیامبران ذکر کرده است و آن گاه فرموده: ﴿أُولئِكَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ﴾[7] دلیل بر این است که ایشان جزء انبیا بوده اند.

قرطبی صاحب تفسیر «الجامع الاحکام القرآن» نیز با استناد به آیاتی که دلالت بر برتری حضرت مریم (س) بر زنان عالم دارد و اینکه فرشتگان با ایشان سخن گفته اند، برای ایشان مقام نبوت را قائل شده اند. [8]

در روایات بیان شده که فرشتگان با برخی تکلم کرده اند اما این مساله از نشانه های نبوت به شمار نمی رود، بلکه آنچه بیان می کند علو مقام و منزلت آن فرد است اما دیگر اختصاصی برای نبوت که مبعوث برای مردم باشد ندارد. این روایت در کتاب بخاری، ج5 ص 112 در باب فضائل الصحابه، ح 3689 آمده است که در امت های قبلی افرادی بودند که بودن اینکه نبی یا پیامبر باشند ملائکه با آنان تکلم می کردند. بعد گفته اند اگر در این امت مصداقی داشته باشد آن عمر است.

در روایات ما نیز آمده که حضرت زهرا (س) و ائمه اطهار (ع) محدث بوده و همین مقام را داشتند. از جمله درباره حضرت زهرا (س) این روایت آمده است: «إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ ع مُحَدَّثَةً لِأَنَّ الْمَلَائِكَةَ كَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ فَتُنَادِيهَا كَمَا تُنَادِي مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ يَا فَاطِمَةُ اللَّهُ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى‌ نِساءِ الْعالَمِينَ يَا فَاطِمَةُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ فَتُحَدِّثُهُمْ وَ يُحَدِّثُونَهَا فَقَالَتْ لَهُمْ ذَاتَ لَيْلَةٍ أَ لَيْسَتِ الْمُفَضَّلَةُ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَقَالُوا إِنَّ مَرْيَمَ كَانَتْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَكِ سَيِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِكِ وَ عَالَمِهَا وَ سَيِّدَةَ نِسَاءِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِين‌»[13] : فاطمه سلام اللَّه عليها را به خاطر اين محدّثه ناميدند كه فرشتگان از آسمان فرود مى‌آمدند و آن حضرت را مى‌خواندند همان طورى كه مريم دختر عمران را صدا مى‌زدند، بارى فرشتگان مى‌گفتند: اى فاطمه خدا تو را برگزيد و پاكيزه‌ات نمود و بر تمام زنان عالم اختيارت كرد، اى فاطمه پروردگارت را بخوان و سجده‌اش نما و با ركوع‌كنندگان ركوع كن و بدين ترتيب حضرتش با آنها سخن مى‌گفت و آنها نيز با جنابش حديث و سخن مى‌گفتند، شبى فاطمه سلام اللَّه عليها به فرشتگان فرمود: مگر مريم بنت عمران بر تمام زنان عالم برترى ندارد؟

فرشتگان عرضه داشتند: مريم بانو و سرور زنان عالم خودش بود و خداوند عزّ و جلّ تو را بانو و سرور زنان عالم خودت و عالم مريم قرار داده و بدين ترتيب تو سرور تمام زنان عالم هستى از اوّلين تا آخرين.

و نیز در نقل دیگری آمده است: «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ لَمَّا قَرَأَ وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لَا نَبِيٍّ وَ لَا مُحَدَّثٍ وَ هَلْ يُحَدِّثُ الْمَلَائِكَةُ إِلَّا الْأَنْبِيَاءَ قَالَ مَرْيَمُ لَمْ تَكُنْ نَبِيَّةً وَ كَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ أُمُّ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ كَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ لَمْ تَكُنْ نَبِيَّةً وَ سَارَةُ امْرَأَةُ إِبْرَاهِيمَ قَدْ عَايَنَتِ الْمَلَائِكَةَ فَبَشَّرُوهَا بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ وَ لَمْ تَكُنْ نَبِيَّةً وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ ص كَانَتْ مُحَدَّثَةً وَ لَمْ تَكُنْ نَبِيَّة»[14]

ادامه بحث انشاءالله در جلسه آینده بیان می شود