درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: اعداد صلاة

بحثمان در اعداد نوافل بود، عرض کردیم بین ما و عامه در این مسئله اختلاف نظر وجود دارد، ما طبق اخبار اهل بیت علیهم السلام مطلب را بیان کردیم ولی فقه عامه بر اساس قیاس و استحسان می باشد برای همین با ما اختلاف نظر دارند، دیروز هم عرض کردیم که ما شیعیان قائلیم هر چه ائمه علیهم السلام گفته اند از راه وحی بوده، علی أیِّ حال چون اخبار اهل بیت علیهم السلام به آراء عامه نیز توجه دارد تا اینکه مردم را به فقه صحیح هدایت کند لذا ما باید دو کتاب "الفقه علی المذاهب الخمسه" تالیف محمد جواد مغنیه و همچنین "الفقه علی المذاهب الأربعة" را مد نظر قرار بدهیم زیرا مطالب فراوانی در مورد بحث ما یعنی تعداد نوافل در آنها بیان شده.

محمد جواد مغنیه در کتاب الفقه علی المذاهب الخمسة اینطور فرموده : «الصلاة المندوبة على أنواع ، منها الرواتب للفرائض اليومية ، وقد اختلفت المذاهب في عدد ركعاتها : قال الشافعية : هي إحدى عشرة ركعة : قبل الصبح ، و قبل الظهر ، و بعده ، و بعد المغرب ، و بعد العشاء ، وركعة الوتيرة .

وقال الحنفية : تنقسم النافلة التابعة للفرائض إلى مسنونة ومندوبة ، والمسنونة خمس صلوات : ركعتان قبل الصبح ، و قبل الظهر ، و بعد الظهر في غير يوم الجمعة ، و بعد المغرب ، و بعد العشاء»[1] .

یکی از امتیازات ما نسبت به عامه نماز شب است که دارای آثار و برکات و نورانیت بسیاری می باشد ولی آنها کلا نماز شب با این کیفیت ندارند.

ابن غدامه در کتاب المغنی که آراء فقهاء عامه و برخی از اقوال فقهاء ما را بیان کرده و تقریبا بر مبنای حنابله می باشد، در مورد نوافل می گوید عشر رکعات.

عبد الرحمن الجزیری در کتاب الفقه علی المذاهب الأربعة که اصلا آراء و فتاوای مارا ندارد، اقوال مختلف عامه را نقل کرده، علی أیِّ حال باید به این کتب که عرض کردم مراجعه کنید تا آراء عامه درباره عدد نوافل را ببینید.

در مورد نماز وتیره چند مطلب وجود دارد؛ اول اخباری که دلالت دارند بر اینکه نماز وتیره را بعد از نماز عشاء بخوانید، اخباری که بر این مطلب دلالت دارند در باب 29 از ابواب اعداد فرائض و نوافلها ذکر شده اند و عنوان باب این است: "باب استحباب المداومة على نافلة العشاء جالسا أو قائما والقيام أفضل، وعدم سقوطها في السفر" :

خبر اول: محمد بن الحسن بإسناده عن محمد بن أبي عمير(شیخ خبر را از کتاب او گرفته)، عن حماد(مراد حماد بن عیسی می باشد)، عن حريز، عن زرارة، (خبر در اعلی درجه صحت قرار دارد) قال: قال أبو جعفر علیهما السلام: من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يبيتن إلا بوتر[2] .

خبر دوم: محمد بن علي بن الحسين قال: قال النبي صلى الله عليه وآله من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يبيتن إلا بوتر[3] .

خبر سندا مرسل می باشد.

خبر سوم: وبإسناده عن الفضل بن شاذان، عن الرضا (عليه السلام) (في حديث) قال: وإنما صارت العتمة مقصورة وليس تترك ركعتاها (ركعتيها) لان الركعتين ليستأمن الخمسين، وإنما هي زيادة في الخمسين تطوعا ليتم بهما بدل كل ركعة من الفريضة ركعتين من التطوع. ورواه في (العلل وعيون الأخبار) بإسناده الآت﴾[4] .

خبر چهارم: وفي (العلل) عن محمد بن الحسن، عن الصفار، عن يعقوب بن يزيد، عن محمد بن أبي عمير، عن حماد، عن حريز، عن زرارة بن أعين قال: قال أبو جعفر علیهما السلام: من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يبيتن إلا بوتر[5] .

خبر پنجم: وعن علي بن حاتم، عن القاسم بن محمد، عن حملان (حمدان) بن الحسين عن إبراهيم بن مخلد، عن أحمد بن إبراهيم، عن محمد بن بشير، عن ابن سنان، عن أبي عبد الله القزويني قال: قلت لأبي جعفر محمد بن علي الباقر عليهما السلام: لأي علة تصلى الركعتان بعد العشاء الآخرة من قعود؟ فقال: لان الله فرض سبع عشر ركعة فأضاف إليها رسول الله (صلى الله عليه وآله) مثليها فصارت إحدى وخمسين ركعة، فتعدان هاتان الركعتان من جلوس بركعة[6] .

بنابراین دسته اول از اخباری که در باب وتیره وارد شده تأکید بر خواندن آن دارند.

دسته دوم اخباری هستند که دلالت دارند بر اینکه وتیره جزء آن 51 رکعت نیست بلکه به جهت ثواب و فضیلتش اضافه شده که این اخبار نیز در باب 29 از ابواب اعداد فرائض و نوافلها ذکر شده اند.

دسته سوم اخباری هستند که دلالت دارند بر اینکه توجه کنید که دو رکعت نشسته یک رکعت ایستاده محسوب می شود و البته اخباری نیز داریم که وتیره را ایستاده نیز می توان خواند که این اخبار در باب 13 از ابواب اعداد فرائض و نوافلها ذکر شده اند، حضرت صادق علیه السلام می فرماید پدر من این نماز را نشسته می خواند ولی من ایستاده می خوانم و علتش هم این است که پدرم بَدین بود یعنی بدنش سنگین و چاق بود.

دسته چهارم اخباری هستند که دلالت دارند بر اینکه هم نشسته و هم ایستاده می توان خواند و هر دو جایز است یعنی ایستاده یک رکعت و نشسته دو رکعت است که البته اگر نشسته خوانده شود همان یک رکعت محسوب می شود.

دسته پنجم اخباری هستند که دلالت دارند بر اینکه در سفر وتیره خوانده نمی شود و در خبری(خبر 23 از باب 13 از ابواب اعداد فرائض و نوافلها) نقل شده که امام رضا علیه السلام نیز در سفر به خراسان نوافل را می خوانده ولی وتیره را نخوانده، البته یک بحثی در اینجا وجود دارد که این سقوط نوافل در سفر عزیمت(یعنی حتما نخوانید) است یا رخصت(می توانی نخوانی یعنی شارع به مسافر تخفیف داده) می باشد؟ این اختلاف بین ما و عامه وجود دارد مثلا ما می گوئیم مسافر نباید در سفر روزه بگیرد و این عزیمت است ولی عامه قائل به رخصت هستند یعنی مسافر مختار است که روزه بگیرد یا نگیرد، علی أیِّ حال اخبار در این باب زیاد است و برخی از روایات دلالت دارند بر اینکه پیغمبر می خوانده و برخی دیگر می گویند پیغمبر نمی خوانده مثلا اخبار 4 و 9 از باب 13 دلالت دارند بر اینکه پیغمبر وتیره را می خوانده، اما اخبار دیگری داریم که رسول الله صلی الله علیه و آله وتیره را نمی خوانده که خبر 8 از باب 13 بر این مطلب دلالت دارد و علتی که برای نخواندن ذکر شده این است که ممکن است انسان خواب بماند و نماز وتر را نخواند لذا دو رکعت بعد از عشاء نماز وتیره بخوانید که اگر خواب ماندید فضیلت نماز وتر را نیز تا حدی درک کنید حالا پیغمبر می دانسته که خواب نمی ماند لذا وتیره را نمی خوانده و در اخباری داریم که دیگر ائمه علیهم السلام نیز گاها وتیره را نمی خواندند.

بنابراین شما این روایاتی که دسته بندی کردیم را مطالعه کنید تا بعد ببنیم در مورد نماز وتیره چه باید بگوئیم إن شاء الله تعالی... .