درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: موجبات الإرث/نسب

عرض کردیم یکی از موضوعاتی که در ارث لازم است مسئله حساب است و احتیاج به حساب و مهارت و تخصص در آن بسیار در ارث تاثیر گذار است، برخی از فقهاء ما مثل امام رضوان الله علیه در تحریر و نراقی در مستند حساب را در بحث ارث ذکر نکرده و فرموده اند خودتان در کتب دیگر بخوانید، در شرایع و لمعه و شرح لمعه در آخر بحث ارث حساب ذکر شده و در دُروس در اول بحث ارث ذکر شده بالاخره اگر ما بخواهیم ارث را درست بفهمیم باید با حساب آشنائی داشته باشیم.

خب و اما فعلاً مسائل مربوط به ارث را می خوانیم و در ضمن حساب آنها را نیز بیان می کنیم و بعداً به طور مبسوط و مفصل در مورد حساب بحث خواهیم کرد.

عرض کردیم فروض مقدره در قران شش فرض می باشند:

1):نصف ، 2):ربع ، 3):ثمن ، 4):ثلثان ، 5):ثلث ، 6):سدس .

نصف در قران کریم به این ترتیب ذکر شده است:

اول: ﴿وَ لَکُمْ نِصْفُ ما تَرَکَ أَزْواجُکُمْ إِنْ لَمْ يَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ﴾[1] .

برای شما نصف ما ترک زنانتان است اگر برای آنها فرزندی ( از شما یا از شوی دیگر ) نباشد، البته بعدا بحث می شود که اگر نصف را به شوهر دادیم درحالی که زن هیچ خویشاوندی ندارد و تنها وارث او شوهرش است که وارث سببی او می باشد آن نصف دیگر چطور می شود آیا مال همین شوهر خواهد بود یا مال امام علیه السلام است؟ قول مشهور این است که نصف دیگر نیز به همین شوهر داده می شود ولی برخی گفته اند به امام علیه السلام که وارث من لا وارث له است داده می شود.

دوم: ﴿وَ إِنْ کانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ﴾[2] .

اگر شخصی از دنیا برود و فقط یک ولد دختر داشته باشد نصف ماترک میت برای او می باشد و اگر بنت واحده أبوینی نباشد أبی ارث می برد و اما نصف دیگر نیز به همان بنت واحده داده می شود بالقرابة بنابراین نصف را فرضاً و نصف دیگر را بالقرابة می برد.

سوم: ﴿فِي الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَکُنْ لَها وَلَدٌ﴾[3] .

درباره کلاله ( خواهران پدر و مادری یا پدری تنها ) اگر مردی که فرزند ( و پدر و مادر و جد ) ندارد بمیرد و او را فقط یک خواهر باشد(یعنی کلاله اُمی به تنهایی) ، نصف میراث وی به تشریع اوّلی از آن اوست و بقیه را به تشریع ثانوی یعنی رداً و بالقرابة ارث می برد.

اول: ﴿فَإِنْ کانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصينَ بِها أَوْ دَيْنٍ﴾[4] .

اگر آنها(زنانتان) را فرزندی باشد یک چهارم ما ترک آنها از آن شماست پس از(بیرون کردن)وصیتی که آنها می کنند یا دینی( که بر گردن آنهاست).

دوم: ﴿وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ يَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ﴾[5] .

برای آنها ( زنانتان ) یک چهارم ما ترک شماست اگر شما را ( از او یا غیر او ) فرزندی نباشد.

اول: ﴿فَإِنْ کُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَکَ﴾[6] .

اگر اولاد فقط زن باشند و بیشتر از دو نفر باشند دو سوم از ماترک میت ارث می برند البته در روایات ما ذکر شده که دو دختر نیز همان حکم بیشتر از دو نفر را دارند یعنی دو سوم ارث می برند.

دوم: ﴿ فَإِنْ کانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمَّا تَرَکَ﴾[7] .

اگر وارثِ برادر دو خواهر بودند، دو ثلث از اموال وى به آنان مى رسد.

بنابراین ما تا به حالا نصف ، ربع و ثلثان را ذکر کردیم.

امروز در مدرسه فیضیه در رابطه با صحبتهای رئیس جمهور آمریکا یک تجمع اعتراضی بر قرار است لذا ما بحثمان را زودتر تمام می کنیم تا آقایان بتوانند شرکت کنند.