درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الحدود و التعزيرات/حد اللواط /

والمجتمعان تحت إزار واحد مجردين، وليس بينهما رحم، يعزران من ثلاثين سوطا إلى تسعة وتسعين سوطا.[1]
مجازات دو مرد برهنه که زیر یک بستر و پوشش بوده و بین آنها خویشاوندی نباشد، از سی تا نود و نه ضربه تازیانه تعزیر می باشد.

باید گفت:اصحاب در فرع مذکور بین پنج قول اختلاف دارند.

قول نخست: تعزیر بین سی تا نود و نه تازیانه
قول مذکور مورد نظر محقق(ره) و شیخ (ره)[2] و ابن ادریس (ره)[3] و قاضی ابن براج(ره)[4] و علامه (ره) در کتب مختلف خویش[5] و شهید اول (ره)[6] و شهید ثانی (ره)[7] و فیض کاشانی (ره)[8] بوده و صاحب جواهر (ره) نیز آنرا به اکثر متاخرین نسبت داده است.
مستند قول مذکور
الف) نسبت به نود و نه ضربه تازیانه
مستند مذکور واضح است چرا که فعلی حرام محسوب می شود که دارای حد نمی باشد ولی تعزیر در موردش ثابت است که غایتش کمتر از حد که یکصد تازیانه باشد، خواهد بود.
نیز صحیحه ابن سنان بر آن دلالت دارد که به شرح زیر می باشد.
وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ یَعْنِی عَبْدَ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلَیْنِ یُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ قَالَ یُجْلَدَانِ غَیْرَ سَوْطٍ وَاحِدٍ.[9]
عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام گوید: حکم دو مردی که در یک بستر دستگیر شدند چیست؟ فرمود: با نود و نه تازیانه مجازات می شوند.
ب) نسبت به سی تازیانه
خبر سلیمان بن هلال در زیر بر آن دلالت دارد .
عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ هِلَالٍ قَالَ: سَأَلَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ الرَّجُلُ یَنَامُ مَعَ الرَّجُلِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ فَقَالَ ذَوَا مَحْرَمٍ فَقَالَ لَا قَالَ مِنْ ضَرُورَةٍ قَالَ لَا قَالَ یُضْرَبَانِ ثَلَاثِینَ سَوْطاً ثَلَاثِینَ سَوْطاً قَالَ فَإِنَّهُ فَعَلَ قَالَ إِنْ کَانَ دُونَ الثَّقْبِ فَالْحَدُّ وَ إِنْ هُوَ ثَقَبَ أُقِیمَ قَائِماً ثُمَّ ضُرِبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ أَخَذَ السَّیْفُ مِنْهُ مَا أَخَذَهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَهُوَ الْقَتْلُ قَالَ هُوَ ذَاکَ قُلْتُ فَامْرَأَةٌ نَامَتْ مَعَ امْرَأَةٍ فِی لِحَافٍ فَقَالَ ذَوَاتَا مَحْرَمٍ قُلْتُ لَا قَالَ مِنْ ضَرُورَةٍ قُلْتُ لَا قَالَ تُضْرَبَانِ ثَلَاثِینَ سَوْطاً ثَلَاثِینَ سَوْطاً قُلْتُ فَإِنَّهَا فَعَلَتْ قَالَ فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَقَالَ أُفٍّ أُفٍّ أُفٍّ ثَلَاثاً وَ قَالَ الْحَدَّ.[10]

سلیمان بن هلال گوید: بعضی اصحاب ما از امام صادق علیه السلام پرسیدند: فدایتان! حکممردی که با مرد دیگر در یک بستر بخوابند چیست؟ فرمود: برای کاری حرام؟ گفتم:نه. فرمود: به خاطر ضرورت؟ گفتم: نه . فرمود: با سی تازیانه هر کدام تعزیر می شوند.راوی پرسید: اگر مرتکب حرام شوند حکم چیست؟ در صورتی که دخول صورت نگیرد،حد جلد - یکصد تازیانه - و در صورتی که دخول صورت گیرد، در حال ایستاده با شمشیر ضربه ای به گردنش وارد می کنند تا به هر سرانجامی بیانجامد. راوی گوید به حضرت عرض کردم منظورتان کشتن اوست؟ فرمود: بله، همان است. پرسیدم: اگر دو زن چنین کنند حکم چیست؟ حضرت همان حکم را ذکر کردند. گفتم اگر مساحقه کنند حکم چیست؟ این سخن بر حضرت سنگین آمد و سه مرتبه گفتند: اف بر آنان . در ادامه فرمود: مورد حد قرار می گیرند.

قابل ذکر است از آنجائی که سند روایت مذکور ضعیف بوده، نمی تواند مورد تمسک و پذیرش قرار گیرد.
قول دوم: از ده تا نود و نه تازیانه

قول مذکور مورد نظر شیخ مفید(ره)[11] و ابن زهره(ره)[12] و ابوالصلاح حلبی(ره)[13] می باشد.
مستند قول مذکور در قسمت ده تازیانه موثقه اسحاق بن عمار در زیر می باشد.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع عَنِ التَّعْزِیرِ کَمْ هُوَ قَالَ بِضْعَةَ عَشَرَ سَوْطاً مَا بَیْنَ الْعَشَرَةِ إِلَی الْعِشْرِینَ.[14]
اسحاق بن عمار گوید: از امام کاظم علیه السلام در مورد مقدار تعزیر پرسیدم ، فرمودند: بیش از ده ضربه تازیانه است ، بین ده تا بیست تازیانه.

قول سوم: حداقل تعزیر موکول به نظر حاکم و حداکثر آن نود و نه تازیانه
قول مذکور مورد نظر سالار دیلمی(ره)[15] و یحیی بن سعید حلی(ره)[16] و ابن حمزه(ره)[17] و صاحب جواهر (ره) می باشد.
مستند قول مذکور روایات زیر می باشد.
۱) صحیحه معاویه بن عمار
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَرْأَتَانِ تَنَامَانِ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ فَقَالَ تُضْرَبَانِ فَقُلْتُ حَدّاً قَالَ لَا قُلْتُ الرَّجُلَانِ یَنَامَانِ فِی ثَوْبٍ وَاحِدٍ قَالَ یُضْرَبَانِ قَالَ قُلْتُ:الْحَدَّ قَالَ لَا.[18]
معاویه بن عمار گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم:حکم دو زنی که در یک بستر با هم بخوابند چیست؟ فرمود: با تازیانهمجازات می شوند.گفتم: یکصد تازیانه؟ فرمود: نخیر . سوال را در مورد دو مرد نیز پرسیدم و حضرت همان پاسخ را دادند.
۲) صحیحه حفص بن بختری
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أُتِیَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع بِرَجُلٍ وُجِدَ تَحْتَ فِرَاشِ رَجُلٍ فَأَمَرَ بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فَلُوِّثَ فِی مَخْرُأَةٍ.[19]
امام صادق علیه السلام فرمود: مردی را در بستر مردی دیگر دستگیر نموده و نزد امیرمومنان علی علیه السلام آوردند:حضرت دستور دادند که او را در میان نجاسات ( چاه مستراح) بیندازند.
باید گفت از روایت مذکور چنین به دست می آید که فعل مورد نظر دارای حد و مجازات نمی باشد در صورتی که معنایش چنین باشد که دو مرد مرتکب چنین عملی شوند.
معنای دیگر آن است که لفظ "فراش" به معنای همسر و زوجه باشد چنانچه ابن اثیر در معنای آن می گوید: والمرأة تسمّی فِرَاشا لأن الرجل یَفْتَرِشُها.[20]
لذا مجلسی أول(ره) در روضة المتقین ذیل این روایت روایتی را به سند موثق از طلحة بن زید نقل می کند و می گوید: کما رواه الشیخ فی الموثق عن طلحة بن زید عن جعفر عن أبیه علیهما السلام أنه رفع إلی أمیر المؤمنین علیه السلام رجل وجد تحت فراش امرأة فی بیتها فقال هل رأیتم غیر ذلک؟ قالوا لا قال: فانطلقوا إلی مخرأة" أو خرءة "فمرغوه علیها ظهر البطن ثمَّ خلوا سبیله.
أو یکون المراد أنه وجد مع امرأة الرجل فی فراشه و یمکن وقوعهما معا و روی الشیخ فی الموثق کالصحیح. عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام قال: إذا قال الشاهد أنه قد جلس منها مجلس الرجل من امرأته أقیم علیه الحد.
بنابراین ممکن است این روایت دارای دو احتمال باشد بنابراین با وجود دو احتمال مذکور حکم و استدلال به آن صحیح نخواهد بود.
قول چهارم: تعزیر به وسیله نود و نه تازیانه
قول مذکور مورد نظر آیت الله خوئی(ره) و حضرت امام(ره) و دو استاد بزرگوار (رحمهما الله) می باشد.
مستند قول مذکور روایات زیر می باشد.
۱) صحیحه عبدالله بن سنان
وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ یَعْنِی عَبْدَ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلَیْنِ یُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ قَالَ یُجْلَدَانِ غَیْرَ سَوْطٍ وَاحِدٍ.[21]
امام صادق علیه السلام فرمود: حکم دو مردی که در یک بستر دستگیر گردند، یکصد ضربه تازیانه مگر یک ضربه است.
۲) صحیحه عبدالرحمن بن حجاج
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَدَخَلَ عَلَیْهِ عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ- وَ مَعَهُ أُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُ حَدِّثْنِی عَنِ الرَّجُلَیْنِ إِذَا أُخِذَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ فَقَالَ لَهُ کَانَ عَلِیٌّ ع إِذَا أَخَذَ الرَّجُلَیْنِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ ضَرَبَهُمَا الْحَدَّ فَقَالَ لَهُ عَبَّادٌ- إِنَّکَ قُلْتَ لِی غَیْرَ سَوْطٍ فَأَعَادَ عَلَیْهِ ذِکْرَ الْحَدِیثِ حَتَّی أَعَادَ ذَلِکَ مِرَاراً فَقَالَ غَیْرَ سَوْطٍ فَکَتَبَ الْقَوْمُ الْحُضُورُ عِنْدَ ذَلِکَ الْحَدِیثَ. [22]

عبدالرحمن بن حجاج گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم که عباد بصری به همراه تعدادی از اصحابش وارد شدند. به حضرت عرض کرد: مرا از حکم دو مردی که در یک بستر دستگیر گردند، خبر بدهید. پس حضرت فرمودند: امیرمومنان علی علیه السلام چنین کسانی را با یکصد ضربه تازیانه مجازات کردند. در اینجا عباد گفت: قبلاً فرمودید: نود و نه تازیانه! و چند بار آنرا تکرار کرد. در اینجا حضرت فرمودند: یکصد تازیانه مگر یک ضربه ( یعنی نود و نه تازیانه). پس از آن حاضران حدیث را مکتوب کردند.

قابل ذکر است که آیت الله خویی(ره) می فرمایند: عبّاد بصری از فقهای عامه بوده و در زمان امام صادق علیه السلام حد چنین فعلی در نظر عامه یکصد تازیانه معین شده بود، لذا امام صادق علیه السلام حکم را به نحو تقیه ذکر کرده‌اند و پس از اصرار عباد بصری حکم اصلی را بیان نموده اند.
اشکال
بعضی از معاصرین[23] بر این استدلال اشکال وارد نموده اند و گفته اند: در فرع مذکور نظر و فتوای اهل سنّت بر هیچکدام از نود و نه یا یکصد تازیانه نمی باشد و صرفاً قائل به مطلق تعزیر می باشند و ظاهراً عبارت "فقال" در روایت به عباد بصری بر می گردد لذا این روایت نیز قابل استناد نیست.
پاسخ
باید گفت: فقه عامه در طول زمان تطور پیدا نموده و ممکن است در روزگار حضرت امام صادق علیه السلام نظر آنان بر یکصد تازیانه بوده لذا عباد بصری به همراه شاگردان خویش نزد حضرت امدخ تا نطر صحیح را اخذ کند، لذا باید گفت بیان آیت الله خویی(ره) مورد پذیرش می باشد و البته ظهور عبارت "فقال" به حضرت بر می‌گردد و شاهد آن است که وقتی امام فرمودند : " غیر سوط " شاگردان عباد بصری آن مطلب را از امام صادق علیه السلام- و نه از عباد - نقل کردند.

قول پنجم : یکصد ضربه تازیانه
قول مذکور مورد نظر شیخ صدوق(ره)[24] و منسوب به ابن جنید(ره)[25] و شهید ثانی(ره)[26] می باشد.
مستند قول مذکور
مستند قول مذکور روایات بسیاری است که برخی از آنها به شرح زیر می باشد.
۱) صحیحه حلبی
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حَدُّ الْجَلْدِ أَنْ یُوجَدَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ الرَّجُلَانِ یُجْلَدَانِ إِذَا وُجِدَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ الْحَدَّ وَ الْمَرْأَتَانِ تُجْلَدَانِ إِذَا أُخِذَتَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ الْحَدَّ.[27]
امام صادق علیه السلام فرمودند: مجازات یکصد تازیانه آن است که دو نفر در یک بستر دستگیر گردند،و نیز دو مرد یا دو زن نیز چنین باشند.
۲) صحیحه عبدالله بن سنان
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ حَدُّ الْجَلْدِ فِی الزِّنَا أَنْ یُوجَدَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ الرَّجُلَانِ یُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ الْمَرْأَتَانِ تُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ.[28]
عبدالله بن سنان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: مجازات یکصد تازیانه در مورد زنا وقتی است که دو نفر در یک بستر دستگیر گردند،و نیز دو مرد یا دو زن چنین باشند
۳) صحیحه عبدالرحمن بن حجاج
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَدَخَلَ عَلَیْهِ عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ- وَ مَعَهُ أُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُ حَدِّثْنِی عَنِ الرَّجُلَیْنِ إِذَا أُخِذَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ فَقَالَ لَهُ کَانَ عَلِیٌّ ع إِذَا أَخَذَ الرَّجُلَیْنِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ ضَرَبَهُمَا الْحَدَّ فَقَالَ لَهُ عَبَّادٌ- إِنَّکَ قُلْتَ لِی غَیْرَ سَوْطٍ فَأَعَادَ عَلَیْهِ ذِکْرَ الْحَدِیثِ حَتَّی أَعَادَ ذَلِکَ مِرَاراً فَقَالَ غَیْرَ سَوْطٍ فَکَتَبَ الْقَوْمُ الْحُضُورُ عِنْدَ ذَلِکَ الْحَدِیثَ.[29]

عبدالرحمن بن حجاج گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم که عباد بصری به همراه تعدادی از اصحابش وارد شدند. به حضرت عرض کرد: مرا از حکم دو مردی که در یک بستر دستگیر گردند، خبر بدهید. پس حضرت فرمودند: امیرمومنان علی علیه السلام چنین کسانی را با یکصد ضربه تازیانه مجازات کردند. در اینجا عباد گفت: قبلاً فرمودید: نود و نه تازیانه! و چند بار آنرا تکرار کرد. در اینجا حضرت فرمودند: یکصد تازیانه مگر یک ضربه ( یعنی نود و نه تازیانه). پس از آن حاضران حدیث را مکتوب کردند.
۴) صحیحه ابو عبیده
وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ ع إِذَا وَجَدَ رَجُلَیْنِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ مُجَرَّدَیْنِ جَلَدَهُمَا حَدَّ الزَّانِی مِائَةَ جَلْدَةٍ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا وَ کَذَلِکَ الْمَرْأَتَانِ إِذَا وُجِدَتَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ مُجَرَّدَتَیْنِ جَلَدَهُمَا کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ.[30]

امام باقر علیه السلام فرمودند: امیرمومنان علی علیه السلام در صورتی که دو مرد برهنه را زیر یک بستر و پوشش نزدش می آوردند ، به هر کدام یکصد تازیانه می زدند و حکم در مورد دو زن به نحو مدکور نیز یکصد تازیانه اقامه می شد.
۵) صحیحه عبدالله بن مسکان
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ حَدُّ الْجَلْدِ فِی الزِّنَا أَنْ یُوجَدَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ. [31]
عبدالله بن مسکان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمودند: مجازات یکصد تازیانه در مورد زنا وقتی است که دو نفر در یک بستر دستگیر گردند.
۶) صحیحه دیگر عبد الله بن مسکان
وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ الرَّجُلَانِ یُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ الْمَرْأَتَانِ تُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحدٍ.[32]

عبدالله بن مسکان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که علاوه بر مطلب قبل فرمودند: مجازات و حد دو مرد در صورتی که در یک بستر دستگیر گردند و نیز دو زن به نحو مذکور، یکصد تازیانه می باشد.
نتیجه
پس از بیان اقوال پنج گانه مذکور باید گفت: ظاهراً نظر چهارم صحیح می باشد به معنای آنکه تعزیر و مجازات چنین فعلی نود و نه ضربه تازیانه می باشد و روایاتی که آنرا یکصد تازیانه دانسته اند به وسیله روایاتی که در آن به نود و نه تازیانه اشاره شده، تخصیص می‌خورد.
از طرفی احتمال حمل بر تقیه در روایات یکصد تازیانه وجود دارد و البته نظر مشهور نیز بر نود و نه تازیانه می‌باشد و مستند اقلّ تعزیر نیز ضعیف است.
نکته دیگر آنکه قید "ذا رحم " فقط در خبر سلیمان بن هلال وارد شده است و باید گفت: نسبت "ذا رحم" و " ذو محرم " عموم و خصوص من وجه است. به عبارت دیگر "ذوا محرم" به معنای آن است که تعدادی برای کاری حرام اجتماع نمایند و در این صورت ممکن است خویشاوند یا غریبه باشند.
بنابراین قید "ذا رحم" که محقق(ره) ذکر کرده‌اند اعتباری ندارد.
اشکال
جماعتی از فقهاء[33] معتقدند: آنکه دو نفر به نحو برهنه در یک بستر و پوشش باشند، خصوصیتی ندارد و اگر در یک مکان خالی چنین فعلی انجام گیرد نیز حکم مذکور مترتب است، چرا که اجتماع بر حرام می باشد.
پاسخ
باید گفت: ظاهراً تعدّی مذکور صحیح نیست و مخالف با نص است چرا که در روایات از لفظ "تنامان " و " تحت لحاف " استفاده شده که خصوصیت با خوابیدن دارد.
نکته دیگر اینکه اگر فعل مذکور در صورت ضرورت واقع شود،حد و تعزیر ساقط می باشد.