درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الحدود و التعزيرات/أقسام حد الزنا /کیفیت اجرای حد جَلد ( تازیانه) بر زناکار

محقق(ره) می فرماید: ويجلد الزاني مجردا،
وقيل: على الحال التي يوجد عليها،
قائما، أشدالضرب - وروي متوسطا - ويفرق على جسده. ويتقي وجهه ورأسه وفرجه،
والمرأة تضرب جالسة وتربط عليها ثيابها.[1]

اجرای حد تازیانه بر مردِ زناکار در حالی است که او برهنه باشد. و نیز گفته شده: بر همان حالتی که مرتکب زنا شده است، حد تازیانه بر او اقامه می شود به این معنا که اگر بدنش هنگام ارتکاب زنا پوشیده باشد، برای اجرای حد تازیانه نیز در حال پوشش بر بدنش حد اقامه می شود و اگر موقع ارتکاب برهنه باشد، اجرای حد نیز در حال برهنه بودنش جاری می شود.

شرح
باید گفت: تعدادی از اصحاب من جمله محقق (ره) در مختصر النافع[2] و علامه حلی (ره) در قواعد الاحکام[3] ، تصریح به تجرید و برهنه نمودنِ زانی دارند.
صاحب غایه المرام گوید: اَنّه المشهور[4]
صاحب جواهر ره گوید: ادعای شهرت را تحقیق نکردم، بلکه باید اجرای حد به نحو مستوراً عورته باشد.

دلیل برهنه نمودن مرد زناکار برای اقامه مجازات تازیانه
۱) موثقه اسحاق بن عمار
وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع عَنِ الزَّانِی کَیْفَ یُجْلَدُ قَالَ أَشَدَّ الْجَلْدِ قُلْتُ فَمِنْ فَوْقِ ثِیَابِهِ قَالَ بَلْ تُخْلَعُ ثِیَابُهُ قُلْتُ فَالْمُفْتَرِی قَالَ یُضْرَبُ بَیْنَ الضَّرْبَیْنِ جَسَدُهُ کُلُّهُ فَوْقَ ثِیَابِهِ.[5]
ترجمه روایت
اسحاق بن عمار گوید:از امام کاظم علیه السلام در مورد کیفیت اجرای حد تازیانه بر مرد زناکار پرسیدم؛ و حضرت فرمود: تازیانه به نحو شدید و محکم بر او زده می شود.
گفتم: از روی پیراهن؟
فرمود: بلکه لباس او از بدنش خارج می شود.
گفتم: پس حد تهمت و افترا چگونه اجرا می شود؟
فرمود: ضربات متوسط (بین شدید و آهسته) از روی پیراهن بر تمام بدن او زده خواهد شد‌.

۲) موثقه اسحاق بن عمار
عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع عَنِ الزَّانِی کَیْفَ یُجْلَدُ قَالَ أَشَدَّ الْجَلْدِ فَقُلْتُ مِنْ فَوْقِ الثِّیَابِ فَقَالَ بَلْ یُجَرَّدُ.[6]
ترجمه روایت
اسحاق بن عمار گوید:از امام کاظم علیه السلام در مورد کیفیت اجرای حد تازیانه بر مرد زناکار پرسیدم؛ و حضرت فرمود: تازیانه به نحو شدید و محکم بر او زده می شود.
گفتم: از روی پیراهن؟
فرمود: بلکه لباس او از بدنش خارج و برهنه می شود.

نظر مشهور
نظر مشهور آنست که بر همان حالتی که مرتکب زنا شده است، حد تازیانه بر او اقامه می شود به این معنا که اگر بدنش هنگام ارتکاب زنا پوشیده باشد، برای اجرای حد تازیانه نیز در حال پوشش بر بدنش، حد اقامه می شود و اگر موقع ارتکاب برهنه باشد، اجرای حد نیز در حالت برهنه بودنش جاری می شود.
باید گفت: شیخ طوسی ره در نهایه (3/299) به این نظر فتوای داده است و نیز ابوالصلاح حلبی در الکافی فی الفقه[7] و قاضی ابن برّاج در المهذب[8] گویند: این نظر به مشهور نسبت داده شده است، چنانچه فاضل مقداد ره در التنقیح[9] و نیز فاضل اصفهانی ره در کشف اللثام[10]

فرموده اند: نظر مشهور چنین است.
ابن زهره ره در غنیه[11] ادعای اجماع بر این نظر نموده است.

مستند نظر مشهور
۱) معتبره طلحه بن زید
وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: لَا یُجَرَّدُ فِی حَدٍّ وَ لَا یُشْبَحُ یَعْنِی یُمَدَّدُ قَالَ وَ یُضْرَبُ الزَّانِی عَلَی الْحَالِ الَّتِی وُجِدَ عَلَیْهَا إِنْ وُجِدَ عُرْیَاناً ضُرِبَ عُرْیَاناً وَ إِنْ وُجِدَ وَ عَلَیْهِ ثِیَابُهُ ضُرِبَ وَ عَلَیْهِ ثِیَابُهُ.[12]
ترجمه روایت
امام صادق از پدرشان(علیهما السلام) فرمود: در اجرای مجازات تازیانه ، مرد زناکار را برهنه نمی کنند و نیز بدنش یا تازیانه بر بدنش کشیده نمی شود، و نیز فرمود: بر همان حالتی که مرتکب زنا شده است، حد تازیانه بر او اقامه می شود، اگر بدنش هنگام ارتکاب زنا پوشیده باشد، برای اجرای حد تازیانه نیز در حال پوشش بر بدنش، حد اقامه می شود و اگر موقع ارتکاب برهنه باشد، اجرای حد نیز در حالت برهنه بودنش جاری می شود.
بررسی سند روایت
باید گفت: این روایت به دلیل وجود "طلحه بن زید" که فردی عامی لکن ثقه می باشد، معتبره محسوب می شود‌.

نکته
۱) پوشش زناکار نباید به نحوی باشد که مانع از رسیدن تازیانه گردد به این معنا که او درد را حس نکند چرا که قصد از اجرای حد، چشیدن عذاب و درد تازیانه و تنبّه او و نیز عبرت دیگران است.
۲) ظاهراً بین روایت موثقه و معتبره تعارضی وجود ندارد.
۳) نظر ما با نظر مشهور موافق است.

در ادامه محقق ره فرمود: قائما[13]
یعنی اجرای حد تازیانه بر مرد زناکار در حالت ایستاده بودنش،اقامه می گردد.

مستند این حکم
۱) صحیحه زراره
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: یُضْرَبُ الرَّجُلُ الْحَدَّ قَائِماً وَ الْمَرْأَةُ قَاعِدَةً وَ یُضْرَبُ عَلَی کُلِّ عُضْوٍ وَ یُتْرَکُ الرَّأْسُ وَ الْمَذَاکِیرُ.[14]
امام باقر علیه السلام فرمود: تازیانه بر مرد زناکار در حالِ ایستاده بودنش و بر زن زناکار در حالِ نشسته بودنش زده می شود و نیز تازیانه بر تمام اعضای بدن او ، مگر سر و آلت تناسلی زده می شود.
شیخ طوسی ره در ذیل این روایت می فرماید: رَوَاهُ الشَّیْخُ- یعنی صدوق - بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ یُتْرَکُ الْوَجْهُ وَ الْمَذَاکِیرُ
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانٍ مِثْلَهُ[15]
در ادامه محقق ره فرمود: أشدالضرب - وروي متوسطا - ويفرق على جسده. ويتقي وجهه ورأسه وفرجه[16]
تازیانه به نحو محکم و شدید - و بعضی گفته اند به نحو متوسط- زده می شود و البته بر تمام اعضای بدن تقسیم می گردد و از ضربه بر صورت و سر و آلت تناسلی اجتناب می شود.

مستند این حکم
باید گفت: مستند ضرب شدید از دو موثقه[17] اسحاق بن عمار[18] - چنانچه گذشت- بدست می آید.
نیز مستند ضرب متوسط از مرسله حریز حاصل می شود و در آن چنین آمده است؛
مرسله حریز
عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: یُفَرَّقُ الْحَدُّ عَلَی الْجَسَدِ کُلِّهِ وَ یُتَّقَی الْفَرْجُ وَ الْوَجْهُ وَ یُضْرَبُ بَیْنَ الضَّرْبَیْنِ.[19]
ترجمه روایت
امام باقر علیه السلام فرمود: مجازات تازیانه بر تمام اعضای بدن جاری می گردد و البته از اصابت آن به آلت و صورت اجتناب می شود و نیز تازیانه، به نحو متعارف و متوسط - نه شدید و نه آهسته- زده می شود.
باید گفت: این روایت با مشکل ارسال موجه است و از طرفی زدن به نحو محکم و شدید در روایت موثقه اسحاق بن عمار وجود دارد و باید گفت: معنای "توسط در تازیانه زدن" نطر احوط است.

نکته
در این روایت مرسله عبارت"یفرّق الحد" وجود دارد که منظور مطلق حدود را شامل می شود لکن در موثقه، سوال از "حد زانی" است و چنین بدست می آید که در مورد حد زناکار قائل به ضربِ اشدّ و در مورد دیگر حدود قائل به "ضربِ متوسط" می شویم به این نحو که اطلاق در مرسله حریز توسط موثقه اسحاق بن عمار، مقیّد می شود.

در ادامه محقق ره می فرمایند: ويفرق على جسده. ويتقي وجهه ورأسه[20]
تازیانه بر تمام اعضای بدن مگر صورت و سر زده می شود.

مستند حکم به تفریق
مستند حکم به تفریق روایات زیر است؛
۱) صحیحه زراره[21] - چنانچه نقل شد-

۲) صحیحه محمد بن سنان
وَ فِی الْعِلَلِ وَ عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا ع فِیمَا کَتَبَ إِلَیْهِ وَ عِلَّةُ ضَرْبِ الزَّانِی عَلَی جَسَدِهِ بِأَشَدِّ الضَّرْبِ لِمُبَاشَرَتِهِ الزِّنَا وَ اسْتِلْذَاذِ الْجَسَدِ کُلِّهِ بِهِ فَجُعِلَ الضَّرْبُ عُقُوبَةً لَهُ وَ عِبْرَةً لِغَیْرِهِ وَ هُوَ أَعْظَمُ الْجِنَایَاتِ.[22]
امام رضا علیه السلام در مورد علت اینکه تازیانه به شدّت بر تمام اعضای بدن زناکار زده می شود، مباشرت آن بر زنا و چشیدن لذت آن توسط همه اعضای بدن است، لذا تازیانه زدن عقوبتی برای مجرم و عبرتی برای دیگران است و زنا از بزرگترین جنایات محسوب می شود.

بررسی سند روایت
باید گفت: چنانچه در جلسات گذشته بیان شد، این روایت "محمد بن سنان" دارای سه سند می باشد که در نزد ما دو سند آن معتبر می باشد.
۳) مرسله حریز[23]
چنانچه گذشت
در ادامه محقق ره فرمود: و المراة تضرب جالسة [24]

اجرای مجازات تازیانه بر زن زناکار در حال نشسته بودنش اقامه می شود.

مستند این حکم نیز صحیحه زراره است که بیان شد و در آن از عبارت " و المراة قاعدةً [25] " استفاده شد است.
در ادامه محقق ره فرمود: و تربط عليها ثيابها[26]
هنگام اجرای تازیانه بر زن زناکار، لباسهایش بر او پیچیده و محکم می شود.

مستند این حکم
1) اجتناب از کشف بدن زن

باید گفت: علت چنین کاری واضح است چرا که مکشّفه بودن او حرام است و از طرفی نیز اگر لباسهایش رها باشد و بر بدنش محکم نباشد، ممکن است در هنگام اجرای حد تازیانه کنار رَوَد و مکشّفه گردد، لذا برای اجتناب از کشف بدنش ، لباسها را بر بدنش می پیچند و محکم می کنند.
2) صحیحه ابومریم انصاری

مستند دیگر صحیحه ابومریم انصاری است که در جلسات گذشته بیان شد و در آن از عبارت" و خاط علیها ثوب جدید[27] " استفاده شده بود. و هر چند روایت راجع به مجازات رجم است لکن باید گفت در خصوص آن نمی باشد و شامل مجازات تازیانه نیز می شود.

3) اجرای حد بر زن جُهَنیّه

مستند دیگر نیز حد تازیانه ای است که در زمان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر زن جُهَنیّه (مسند احمد ج 4 ص 429) جاری شد و آنجا حضرت امر به پیچیدن و محکم کردن لباسهای آن زن بر بدنش هنگام اجرای حد نمودند.( سنن بیهقی ج 8 ص 217)