درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: مکاسب محرمه/الکذب/ ادله ی حرمت کذب/روایات دال بر حرمت

بحث در این بود که کذب مطلقا از کبائر است یا کذب خاص از کبائر است.

صاحب مصباح الفقاهه اصرار دارند که بگویند کذب خاص از کبائر است.

وجوهی ذکر شده که استدلال شده کذب خاص از کبائر است:

عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ يَقُولُ لِوُلْدِهِ اِتَّقُوا اَلْكَذِبَ اَلصَّغِيرَ مِنْهُ وَ اَلْكَبِيرَ فِي كُلِّ جِدٍّ وَ هَزْلٍ فَإِنَّ اَلرَّجُلَ إِذَا كَذَبَ فِي اَلصَّغِيرِ اِجْتَرَأَ عَلَى اَلْكَبِيرِ ...[1]

امام باقر(عليه السّلام)فرمود كه پدرم على بن الحسين(عليه السّلام)به فرزندانش مى‌فرمود:از دروغ گفتن بپرهيزيد،چه بزرگ و چه كوچك،شوخى و يا جدّى باشد، زيرا شخص وقتى كه در چيز كوچك دروغ بگويد به بزرگش نيز جرأت پيدا مى‌كند.

صاحب مصباح الفقاهه می فرماید این که کذب تقسیم به صغیر و کبیر شد مشخص می شود کذب از کبائر نیست.

اشکال به استدلال صاحب مصباح الفقاهه: آیا این که کذب تقسیم به صغیر و کبیر شد مشخص می شود کذب از کبائر نیست؟

مثلا زنا که از کبائر است یک نوع زنا با محارم است یا با غیر محارم.

در نتیجه این دلیل بر این مطلب نیست که کذب خاص از کبائر است.

روایت دیگر:

مصباح الفقاهه: وفي رواية ابن الحجاج ما يشعر بعدم كون الكذب مطلقا من الكبائر.[2]

عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ اَلْكَذَّابُ هُوَ اَلَّذِي يَكْذِبُ فِي اَلشَّيْءِ قَالَ لاَ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ يَكُونُ ذَاكَ مِنْهُ وَ لَكِنِ اَلْمَطْبُوعُ عَلَى اَلْكَذِبِ .[3]

عبد الرحمن بن حجّاج گويد: به امام صادق(عليه السّلام)عرض كردم:آيا دروغگو كسى است كه در مورد موضوعى دروغ بگويد؟ فرمود: نه، زيرا كسى نيست كه اين عمل از او سر نزند،ولى مقصود آن شخصى است كه به دروغگويى عادت كرده است.

استدلال: این روایت اشعار دارد به اینکه کذب مطلقا از کبائر نیست.

این روایت بخاطر ابراهیم بن هاشم است حسنه است. روایت حسنه روایتی بود که راوی مدح شده اما توثیق نشده.

اشکال به استدلال صاحب مصباح الفقاهه: این کلامی که از امام نقل شد موضوعش کذاب است نه کاذب. کذاب صیغه مبالغه است.

در گذشته نیز بحث شد اینکه بحث کنیم از اینکه گناه کبیره است یا خیر اثری دارد؟ صاحب مصباح الفقاهه در اینجا به این مطلب متعرض می شوند و می گویند بحث آن را به طور مفصل در بحث غیبت مطرح کردیم.

فان الذنوب كلها كبيرة وان كان بعضها اكبر من بعض، ولذا اختلفت الاخبار في تعدادها، ولو سلمنا انقسامها الى الصغيرة والكبيرة فان جميعها مضرة بالعدالة، فان العدالة هي الاستقامة والاعتدال، فاي ذنب ارتكبه المكلف فانه يوجب الخروج عنها.[4]

همه گناهان کبیره است هر چند بعضی بزرگتر از بعضی دیگر باشد و به همین دلیل تعداد آنها در روایات متفاوت است و اگر تقسیم آنها را به صغیر و کبیره بپذیریم همه آنها برای عدالت مضر است زیرا عدالت استقامت و اعتدال است. هر گناهی که مکلف انجام دهد مستلزم خروج از عدالت است.

نظر استاد: بله حرف شما صحیح است به نسبت گناه نسبت به گناه دیگر. اما شما گناه را بنفسه در نظر بگیرید. مثلا قتل نفس محترمه به نفسه کبیره است چه نسبت به گناه دیگر در نظر بگیریم یا نگیریم.