درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: الکذب/حرمت کذب/بررسی کبیره بودن کذب/دیدگاه مصباح الفقاهه: کبیره بودن کذب بر خدا و رسول الله و اوصیاء ایشان

مطلب مورد بحث بررسی روایاتی که گفته شده یا ممکن است گفته شود به عنوان دلیل بر حرمت کذب باشد

تعدادی از روایات بحث شد و نتیجه این شد که آیه ای که از آن استفاده شود کذب مطلقا حرام است نداشتیم.

ادامه آیات:

﴿وَيَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَمَنْ هُوَ كَاذِبٌ وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾[1]

ای قوم! هر کاری از دستتان ساخته است، انجام دهید، من هم کار خود را خواهم کرد؛ و بزودی خواهید دانست چه کسی عذاب خوارکننده به سراغش می‌آید، و چه کسی دروغگوست! شما انتظار بکشید، من هم در انتظارم!»

استدلال: وعده عذاب داده شده برای فردی که کاذب است.

خدشه به استدلال: این آیه که مربوط به حضرت شعیب علیه السلام است، مردم ایمان نمی آوردند، شاید برخورد قوم حضرت شعیب با ایشان به گونه ای بود که می خواستند بگویند حضرت کاذب است. نکته اول اینکه حضرت شعیب می فرمود که قیامت که بشود معلوم می شود که من دروغ نگفتم. نه اینکه از آیه برداشت شود که وعده ای که خداوند به کاذب داده است آن عذابی باشد که او را خوار می کند. نکته دوم اینکه: بر فرض که بپذیریم کاذب دچار آن عذابی می شود که همراه با خواری است، باز هم هرنوع کذبی منظور نیست. بلکه منظور کذبی است که به خدا و پیامبر مربوط می شود.

در نتیجه ظهور این آیه هم بر مطلق کذب جای بحث دارد

ادامه آیات:

﴿وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾[2]

ترجمه: از سخن باطل بپرهیزید!

استدلال: امر ظهور در وجوب دارد. اجتناب کنید از قول زور. قول زور مصادیقی دارد: غنا، کذب و ...

قول زور اختصاص به غنا ندارد. یکی از مصادیقش غنا بود. یکی دیگر از مصادیقش کذب است.

کذب باطل است. شاید بتوان گفت: این ایه دلالت بر اجتناب از کذب را دارد.

شیخ انصاری می فرماید:

[المسألة] الثامنة عشر‌: الكذب حرام بضرورة العقول والأديان ، ويدلّ عليه الأدلّة الأربعة ، إلاّ أنّ الذي ينبغي الكلام فيه مقامان : أحدهما ـ في أنّه من الكبائر. الثاني في مسوّغاته.[3]

مصباح الفقاهه، شرح و توضیح مکاسب محرمه است.

در مصباح الفقاهه نیز آمده است که:

أقول: لا شبهة في حرمة الكذب، فانه من قبائح الذنوب وفواحش العيوب بل هو مفتاح الشرور ورأس الفجور، ومن أشد الجرائم وأكبر الكبائر، وحرمته من ضروريات مذهب الاسلام بل جميع الاديان.[4]

ترجمه: در حرمت دروغ شکی نیست، زیرا از گناهان کبیره و عیوب فاحش است، بلکه کلید شرور و رأس فسق و از سخت ترین جنایات و بزرگترین جنایات است. حرمت آن از ضروریات دین اسلام بلکه همه ادیان است.

مصباح الفقاهه در ادامه می فرماید روایات بسیاری برای حرمت کذب وجود دارد

آدرس کلی روایات شیعه: کافی ج2 ص 338، وافی ج5 ص 927 باب156، وسائل الشیعه ج12 ص 240 ابواب احکام العشره با 138

آدرس روایات اهل سنت: سنن البیهقی ج10 ص 195، احیا العلوم ج3 ص133

ایشان تعبیری که در رابطه با عقل دارند این است که :

أما العقل فانه لا يحكم بحرمة الكذب بعنوانه الاولي مع قطع النظر عن ترتب المفسدة والمضرة عليه

عقل، حکم به حرام بودن دروغ به عنوان اولیه آن نمی دهد، اعم از اینکه موجب مفسده یا ضرر شود

حکم عقل به سه گونه است: 1- قبح ظلم که ذاتی بود 2- قبح ضرب الیتیم للتشفی: بالوجوه و الاعتبار 3- قبح فعلی: بالاقتضا

ادامه مطلب در جلسه آینده مطرح می شود.