درس خارج اصول استاد سیدعلی موسوی‌اردبیلی

موضوع: نواهی / اقتضای نهی برای فساد عمل منهی عنه / ادامه اشکالات بر مدعای ميرزای نائيني

ادامه اشکالاتی که به فرمايش مرحوم ميرزای نايينی وارد است، به اين شرح است:

3 ـ در تحقق جزئیت برای مرکب اعتباری، قصد جزئیت شرط است، چه مأتی به از جنس اجزاء مرکب باشد و چه از غير آنها، زيرا وجود مرکب اعتباری وابسته به قصد و نيت است. البته در اجزائی مثل رکوع یا سجود مجرد اتیان زیاده موجب فساد نماز است ولو قصدی برای جزئیت مأتی به برای مأمور به وجود نداشته باشد که دلیل آن نیز نص خاص در خصوص مورد است.

4 ـ آنچه که موجب فساد نماز می‌شود، تکلم به کلام آدمی است و تعلق نهی به چيزی، سبب نمی‌شود که آن چيز از کلام آدمی محسوب گردد. بنابر اين وجهی برای فساد عبادت از اين جهت وجود ندارد.

اما در خصوص تعلق نهی به شرط، مرحوم محقق اصفهانی قائل به فساد عبادت در اين صورت شده و وجه فساد عبادت را اين می‌دانند که تقرب به آنچه که مقيّد به مبغوض است مانند تقرب به مبغوض و امر به آنچه که مقيّد به مبغوض است مانند امر به مبغوض است.[1]

ولی مرحوم امام در اثبات عدم فساد نماز به جهت اتیان آن با شرط منهی عنه می‌فرماید: «لا يلزم من النهي عن التستّر الخاصّ مبغوضيّة الصلاة، ومبغوضيّة التستّر بنحو خاصّ لا تنافي محبوبيّة الصلاة متستّراً، فإنّ التقيّد بالتستّر المأخوذ فيها أمر عقليّ ليس كالأجزاء، فيمكن أن يتقرّب بالصلاة مع التستّر بستر منهيّ عنه ولا يلزم اجتماع المبغوض والمحبوب.»[2]

مرحوم میرزای نایینی نيز قائل به عدم فساد عبادت به واسطه اتیان شرط منهی عنه شده و بلکه تقسیم شرط به عبادی و غير عبادی را ناصواب دانسته و می‌فرماید: «إنّ شرط العبادة الذي تعلّق به النهي إنّما هو المعنى المعبّر عنه باسم المصدر، وأمّا المتعلّق للنهي فهو المعنى المعبّر عنه بالمصدر. فما هو متعلّق النهي ليس شرطاً للعبادة، وما هو شرط لها لم يتعلّق به النهي. مثلاً الصلاة مشروطة بالتستّر، فلو فرضنا حرمة لبس خاصّ فإن لم يكن النهي عنه نهياً عن الصلاة معه، فهو لا يوجب بطلانها، لفرض مغايرة متعلّقه لها، فيكون حاله حال النظر إلى الأجنبيّة في أثناء الصلاة.

ومنه ظهر بطلان تقسيم الشرط إلى تعبّدي ـ كالطهارات الثلاث ـ وغير تعبّدي ـ كالتستّر ونحوه ـ لأنّ شرط الصلاة إنّما هي الطهارة المراد بها معنى اسم المصدر المقارنة معها زماناً، وأمّا الأفعال الخاصّة من الوضوء والتيمّم والغسل فهي بنفسها ليست شرطاً للصلاة وإنّما هي محصّلة لما هو شرطها، فما هو عبادة ـ أعني بها نفس الأفعال ـ ليس شرطاً للصلاة، وما هو شرط لها ـ أعني به نفس الطهارة ـ فهو ليس بعبادة، بل حاله حال بقيّة الشرائط في عدم اعتبار قصد القربة فيها، ولذلك يحكم بصحّة صلاة من صلّى غافلاً عن الطهارة فانكشف كونها مقترنة بها.»[3]

اما مرحوم آيت الله خویی بر مطالب مرحوم میرزای نایینی اشکال گرفته‌اند که توضيح آن را جلسه بعد ان شاء الله بيان خواهيم کرد.