درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

موضوع: احکام اموات/غسل میت /حکم غسل میت در صورت کفایت آب برای یک غسل

در مسأله شماره هفت بحث در این بود که اگر برای غسل میت، آب به مقداری باشد که یک غسل را کفایت کند، در این که آب را برای کدام یک از این اغسال استفاده کند؟ دو قول وجود داشت و سید یزدی فرمود: در غسل اول مصرف نماید.

این مطلب را محقق ثانی در جامع المقاصد ج1، ص373 و شهید ثانی در مسالک، ج1، ص85 بیان نموده اند که بر اساس ترتیب صرف غسل اول می‌شود و هم بر اساس قاعده میسور، صرف این غسل می‌شود؛ زیرا هم سدر وجود دارد و هم آب برای یک غسل کافی است، پس جا برای اجرای قاعده‌ی میسور، فراهم است و باید آب صرف غسل اول شود.

سید یزدی می‌فرماید: بدل از دو غسل دیگر تیمم دهد به ترتیب که اول تیمم بدل از غسل با کافور باشد و دیگری بدل از غسل با آب قراح باشد، به دلیل عموم بدلیت و مطلقات جایگزینی تیمم از طهارت مائیه.

سید یزدی در ادامه می‌فرماید: «و يحتمل التخير في‌ الصورتين الأوليين في صرفه في كل من الثلاثة في الأولى و في كل من الأول و الثاني في الثانية.[1] »

دو صورت اولی این بود هر دو خلیط هیچ کدام وجود نداشته باشد و صورت دوم این است هر دو وجود داشته باشد.

پس منظور از اولی فقدان خلیط است و منظور از اول و دوم، غسل با آب سدر و کافور است و منظور از ثانیه، صورت وجود سدر و کافور است.

در ادامه سید یزدی می‌فرماید: «و إن كان عنده الكافور فقط فيحتمل أن يكون الحكم كذلك و يحتمل أن يجب صرف ذلك الماء في الغسل الثاني مع الكافور و يأتي بالتيمم بدل الأول و الثالث فيتممه أولا ثمَّ يغسله بماء الكافور ثمَّ ييممه بدل القراح[2] »‌

اگر کافور تنها باشد، محتمل است که حکم تخییر باشد بین صرف این آب در غسل با آب سدر و غسل به آب کافور؛ مثل صورت قبلی و احتمال دارد که آب در غسل دوم صرف شود و بدل از غسل با آب سدر و غسل با آب خالص که غسل اول و سوم اند، تیمم انجام دهد.

سید حکیم در کتاب مستمسک، ج4، ص132 وجه این تخییر را چنین اعلام نموده: سید یزدی که تخییر گفته، وجهش این است که گفته می‌شود در صورتی که آب برای یک غسل است و سه غسل را کفایت نمی‌کند، اگر گفته شود که خلیط خصوصیت دارد، تخییر بین غسل اول و غسل دوم است و اگر بگوییم که آب قراح هم خصوصیت دارد، آن وقت وجهی برای تقدم غسل با آب سدر و کافور نخواهد بود و تخییر بر اساس این وجه اقوا می‌باشد.

شهید اول در کتاب ذکری، می‌فرماید: «لو وجد ماء لغسلة واحدة فالاولى القراح لانه اقوى في التطهير ولعدم احتياجه إلى جزء آخر[3] »، هم خودش ذاتا قوی تر است و هم احتیاج به جزء دیگر که سدر و کافور باشد ندارد.

بعد می‌فرماید: «ولو وجد لغسلتين فالسدر مقدم لوجوب البدأة به ويمكن الكافور لكثرة نفعه ولا يتمم في هذين الموضعين لحصول مسمى الغسل.[4] » اگر آب برای دو غسل باشد، غسل با سدر و کافور مقدم است و ممکن است کافور بر غسل با آب خالص (غسل سومی) مقدم شود به خاطر نفعی که دارد مثل خوشبو کردن و جلوگیری از متلاشی شدن و در صورتی که غسل با آب سدر و کافر شده باشد نیاز به تیمم ندارد.

سیدنا الاستاد در کتاب تنقیح، ج9، ص42 می‌فرماید: صحیح این است که نه تخییر است و نه تعیین؛ بلکه آب کافی برای یک غسل را صرف غسل با آب قراح نمایند و دلیلی برای اختصاص آن به غسل با سدر یا کافور وجود ندارد.

در نتیجه رأی ایشان موافق با رأی شهید است.

استحسان و استظهار:

استحسان دلیل نیست؛ اما اگر دلیلی داشته باشیم و استحسان با آن همسو باشد یک امتیاز به حساب می‌آید. فرق استحسان با استظهار در این است که استحسان خوبی و مطلوبیت را ذوقی اعلام می‌کند و در استظهار، فقیه مطلوبیت را از کیفیت بیان و عبارات استفاده می‌کند.

در محل بحث ما استظهار است نه استحسان و احتمال‌های را که سید یزدی مطرح کرده در مقام استدلال است نه در مقام فتوا، ایشان در عروه گاهی یک وضعیت غیر فتوایی گرفته و وضعیت استدلالی به خود گرفته است.

فتوای سید را از اینجا می‌توان فهمید که در سطر اول فرمود: «صرف ذلك الماء في الغسل الأول و يأتي بالتيمم بدلا عن كل من الآخرين على الترتيب[5] »، در نتیجه با احتمال های بعدی که مطرح کرده کار کشیده می‌شود به احوط فقهائی که آب برای هر غسلی که صرف شود، احوط این است که یک تیمم هم انجام شود.

سید طباطبائی یزدی در مسأله شمار هشت، می‌فرماید: «إذا كان الميت مجروحا أو محروقا أو مجدورا أو نحو ذلك‌ مما يخاف معه تناثر جلده ييمم كما في صورة فقد الماء ثلاثة تيممات‌.[6] »

مجدور کسی است که مشکل پوستی و عارضه‌ی پوستی دار و علما و شرعا از استعمال آب ممنوع می‌باشد.

شیخ مفید در مقنعه، ص84 و طوسی در نهایه، ص39 می‌فرماید: کسانی که در این وضعیت (مجدور) قرار گرفته اند، تیمم داده شود. در خلاف، ج1، ص717: «دلیلنا اجماع الفرقة[7] .»

علامه حلی در کتاب تذکره، ج1، ص384 می‌فرماید: این مسأله مورد اجماع علماء است.

محقق حلی در معتبر، ج1، ص268 می‌فرماید: مجدور، مجروح و ... تیمم داده شود.

شهید در کتاب ذکری، ص327 و محقق ثانی در جامع المقاصد، ج1، ص373 نیز همین مطلب را اعلام نموده‌اند.