درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

موضوع: وضوی نذری

درباره وضوی نذری بحث می کردیم گفته شد که اگر کسی وضو نذر کند برای غایات متعدد وضو هم متعدد می شود که نتیجتاً‌ ماموربه متعدد به وجود می آید. در این جا اشکالی شده بود که ما تحقیق کردیم که تعدد غایات موجب تعدد وضو نمی شود یک وضو برای غایات متعدد کافی است و اگر کسی نذر کند وضو برای غایات متعدد یعنی برای هر غایتی یک وضو نذر کند وضو برای قرائت قرآن و وضو برای زیارت، وضو برای طواف و غیره لازمه اش این می شود که اگر بگوییم این نذر موجب تعدد وضو می شود مقتضای نذر خلاف شرع در می آید. دیدیم شرعاً وضو در اثر تعدد غایات متعدد نمی شود، این اشکال بود. در جواب این اشکال سیدنا الاستاد قدس الله نفسه الزکیه تفسیری دارند که سه صورت مسئله را بیان فرمودند که صورت سوم این بود که فرمودند: اگر وضو نذر بشود و نذر به صورت فرد باشد نه به صورت طبیعت، طبیعت عمل نذر نشود فرد نذر بشود، به این صورت است که ناذر قصد می کند برای قرائت قرآن وضو بگیرد وضو بما هو وضو. وضو را اضافه به این عمل نکند و اختصاص به این عمل ندهد، وضو می گیرد به عنوان وضو، در این صورت می شود متعلق نذر طبیعت. در این صورتی که متعلق نذر طبیعت بود گفتیم تعدد زمینه ندارد. و اما در صورتی که متعلق نذر فرد باشد که گفتم طبیعت در برابر فرد بکار می رود و فرد در برابر طبیعت بکار می رود اگر متعلق نذر فرد باشد یعنی خصوصیت فردی لحاظ شده باشد «اتوضو وضوءً لقرآئه القران» خصوصیت درباره وضو لحاظ شده. در این صورت هر مقدار غایت متعدد باشد فرد هم متعدد می شود. چون طبیعت که نیست فرد با خصوصیت فردی خودش فقط آن مورد خودش را می گیرد خارج از مورد خودش را شامل نمی شود. اما در ادامه سیدنا الاستاد فرمودند که در اینجا فرد را می توانیم فرض کنیم که متعلق نذر هست و توضیح دادیم که فرد متعلق نذر باشد به چه صورت است. در صورتی که فرد متعلق نذر بود نذرهای متعدد نذر برای قرائت، نذر برای زیارت، نذر برای گفتن صلوات اینها همه نذر درستی است و هر کدام یک فرد است و مستقل،‌ و یکی جای دیگری را نمی تواند بگیرد. هر کدام فقط سر جای خودش و اختصاص به متعلق خودش دارد فرد است با خصوصیات فردیت.

در این صورت نذر اگر متعدد بود ماموربه هم متعدد می شود مطلوب ما این بود که ثابت کنیم تعدد در ماموربه هم امکان دارد. تا اینجا ماموربه متعدد می شود.[1]

اشکال و جواب: درباره تعدد ماموربه اشکالی که شده است این است که در حقیقت تعدد برخواسته از تعدد غایات است و گفتیم که تعدد غایات موجب تعدد ماموربه نمی شود. جواب: فرق است بین تعدد غایات و تعدد اسباب. تعدد اسباب موجب تعدد ماموربه می شود بلا اشکال، در فقه مثلاً جنابت یک سببی است حیض سببی است نفاس سببی است مس میت سببی است همه اینها سبب اند و اسباب متعدد، ماموربهی که غسل باشد متعدد. پس تعدد ماموربه به توسط تعدد اسباب کار ممکنی است. ما نگفتیم که به وسیله تعدد غایات ماموربه متعدد می شود. پس جواب تا اینجا داده شد. مضافا بر اینکه تعدد و تکرار در وضو در فقه امر سائغی است می شود همین وضو که شما گفتید وضو تکرار ناپذیر است می توانیم بگوییم که وضو قابل تکرار هم هست در فقه زمینه داریم و مواردی داریم. مثال بسیار ساده شما که وضو دارید دوباره می توانید وضو بگیرید که به اش می گوییم وضوی تجدیدی، این تکرار در وضو هست پس تکرار در ماموربه امر ممکنی است چیزی نیست که بگوییم در فقه نیامده باشد یک وضو هست و تکرار نمی شود، نه، مرحوم صدوق می فرماید: «روی فی الخبر الوضو علی وضو نور علی نور»[2] بعد ادامه هم می دهد یک نکته استحبابی را می فرماید: اگر کسی وضوی مجدد بگیرد استغفار بدون توبه برایش محقق می شود. خواست بفرماید که شما نفرمایید که وضو قابل تکرار نیست و یک وضو همیشه کافی است وضوی متعدد هم جا دارد.

وانگهی سیدنا الاستاد می فرماید: مع التنزل، که بگوییم وضوهای متعاقب نباشد نذر شده برای هر غایتی یک وضو نذر شده سوال می کنید این نذر درست است یا درست نیست؟ قطعاً‌ درست است فقهاً بلا خلاف درست است و عموم «اوفوا» شاملش می شود. برای هر غایتی یک وضو نذر کنید درست است. حالا در صورتی که نذر درست باشد و متعدد هم درست باشد می توانید شما این وضوها را متعاقب انجام ندهید تا اشکالی بشود جدا جدا انجام بدهید. امروز روز دوشنبه برای قرائت قرآن نذر کرده بودید یک وضو برای قرائت قرآن،‌ چند نذر دیگر دارید فردا که برای زیارت نذر کردید فردا آن وضو را می گیرید برای زیارت، پس فردا وضو برای صلوات نذر کردید وضو را می گیرید برای صلوات. پس ماموربه متعدد در اثر نذر شد. جدا جدا انجام بدهید بلا اشکال وفای به نذر شده است و وضوی صحیح است.

سوال:

پاسخ: این تعدد که آمده است برای وضو از پنجره اسباب آمده، اسباب نذرها بود اگر نذرها نبود که ما قائل به تعدد وضوها نمی شدیم. وضوهای متعددی است در اثر اسباب متعدد هر سبب یک نذر،‌ منتها آن نذرها متعلقش باید راجح باشد یک غایتی را متعلق نذر قرار می دهد آن نقش غایت فقط قابلیت برای تعلق نذر است نه غیر از این. تعدد را اسباب می آورد مرام ما در این بحث و هدف ما در این بحث این بود که ما تعدد ماموربه را ثابت کنیم که امکان دارد بعد از شرحی که داده شد به این نتیجه رسیدیم که تعدد ماموربه به توسط نذر کار ممکنی است. درباره نذر می فرماید: «و ذهب بعضهم الی انه یتعدد بالنذر و لا یتعدد بغیره» یعنی تعدد وضو به وسیله تعدد جهات و تعدد غایات نمی شود اما تعدد ماموربه به توسط تعدد نذر کار ممکنی است. «و فی النذر ایضا لا مطلقا» در نذر هم متعدد مطلقاً کار ممکنی نیست «بل فی بعض الصور» منظور از بعض صور جایی که نذر به فرد تعلق بگیرد نه به طبیعت. مثلاً «اذا نذر ان یتوضو لقرائه القرآن و نذر ایضا ان یتوضو لدخول المسجد فحینئذ یتعدد» وضو متعدد می شود باید دو تا وضو انجام بدهد. «و لا یغنی احدهما عن الآخر» دیگر مثل تعدد غایات نیست که یک وضو از وضوهای دیگر کفایت کند. «فاذا لم ینو شیئا منهما لم یقع امتثال احدهما و لا ادائه» اگر نیت نکند ناذر و متوضی هیچ یکی از این دو تا منذور را نه دخول مسجد و نه قرائت قرآن «لم یقع امتثال احدهما» امتثال صورت نمی گیرد. «و لا ادائه» نه امتثال صورت می گیرد نه اداء.

فرق بین امتثال و اداء چیست که می فرماید: «لم یقع امتثال احدهما و لا ادائه» در مسئله امتثال این است که امر ساقط بشود و امتثال امر بشود در مسئله اداء این است که امر هم نباشد ملاکاً عمل انجام بگیرد و درست بشود. نه از حیث امر امتثال حاصل می شود و نه از حیث انجام ملاک و تدارک ملاک که بگوییم اداء شده است چون ملاک تدارک شده است، ملاک هم تدارک نمی شود و امتثال هم حاصل نمی شود. «و ان نوی احدهما المعین حصل امتثاله و ادائه» و اگر یکی از این دو تا را انجام بدهد هم امتثال شده است هم اداء شده است فقط یکی. «و لا یکفی عن الآخر» از دیگری کفایت نمی کند. برای اینکه متعلق نذر فرد بود با خصوصیت فردیت و متعلق و منذوری که دارای خصوصیت باشد فقط اختصاص به متعلق خودش دارد نه کم و نه زیاد. «و علی ای حال وضوئه صحیح» اما خود این وضو وضوی صحیحی است منتها نذر وفاء نشده است. چون وضو به عنوان یک طهارت واقعی با شرائط و خصوصیات انجام گرفته است که وضو درست است اما وضوی نذری انجام نگرفته است برای اینکه وضویی که نذر شده بود قصد نشده است «ما وقع لم یقصد». چیزی که واقع شده است قصد نشده پس وضوی منذور انجام نشده ولی اصل وضو صحیح است اولاً که وضوست و ثانیاً‌ گفتیم براساس مبنای صحیح وضو امر نفسی دارد آن امر از وضو جدا نمی شود همیشه هست. وضو را که انجام می دهید در اثر امر نفسی اش وضوی صحیحی خواهد بود بلا اشکال. «و علی ای حال وضوئه صحیح بمعنی انه موجب لرفع الحدث» اثر خودش را می کند. «و اذا نذر ان یقع القرآن متوضاً و نذر ایضا ان یدخل المسجد متوضاً فلا یتعدد حینئذ و یجزی وضوء واحد عنهما» که سرش را گفتیم در تقسیمات و اقسامی که در بیان سیدنا الاستاد آمده بود که در این صورت متعلق نذر وضو نیست متعلق نذر خود غایات است نه وضو. وضو یک شرط است بنابراین شرط انجام این غایات طهارت است. طهارت که شرط بود یک وضو کافی است وضو یعنی طهارت، شرط آن غایت منذور این بود که با طهارت انجام بگیرد. یک وضو می تواند برای همه آن غایات کافی باشد در صورتی که نذر تعلق بگیرد به غایت منتها «اذا نذر ان یقرا القران متوضا» متعلق وضو نیست بلکه متعلق قرائت قرآن است وصف و شرط ان قرائت وضو است. «فلا یتعدد حینئذ» اینجا دیگر زمینه برای تعدد وضو وجود ندارد. «و یجزئ وضو واحد عنهما و ان لم ینو شیئا منهما و لم یمتثل احدهما»‌ وضویی که بسازد در این صورتی که نذر تعلق گرفته است به خود عمل نه به وضو،‌ وضو درست است هرچند هیچ کدام از آن غایت ها قصد نشود و هیچ کدام آنها امتثال نشود. نیت نکند هیچ یکی از آن دو منذور را و امتثال هم نکند هیچ یکی از آن دو تا را یعنی اگر خود منذور را قصد نکند امتثال صورت نمی گیرد اما وضو درست است. «و لو نوی الوضوء لاحدهما کان امتثالا بالنسبه الیه و اداءً‌ بالنسبه الی الآخر و هذا القول قریب»[3] اگر وضو را نیت کند برای یکی از این دو چیز منذور، می شود امتثال نسبت به همین یکی که قصد کرده، و اداء می شود نسبت به دیگری. «و هذا القول قریب» سید می فرماید که قول قریبی است. وجه قرب این قول این است که در حقیقت وضو شرط شده است نه قید، شرط که باشد می توانیم بگوییم به عنوان یک عمل عبادی و یک شرط مربوط به یک عمل عبادی آن شرط محقق است یعنی وضو است. دیگر اصلاً‌ خصوصیت فردیه در کار نیست و بیش از این شرط اقتضاء نمی کند. اقتضای شرط این است که عمل از روی طهارت انجام بگیرد و این عمل که قرائت قرآن است و یا زیارت حرم است از روی طهارت انجام گرفته است و بیشتر از این مزید بر این دیگر دلیلی نداریم که باید وضو مستقل باشد وضوی قبلی نباشد دلیل و هزینه جدید می طلبد که آن در این بحث وجود ندارد. در نتیجه اگر نذر تعلق بگیرد به قرائت و یا زیارت منتها با شرط وضو در اینجا وضو متعدد نمی شود یک وضو برای همه این اعمال کافی خواهد بود. این بیان سید بود در این مسئله تا اینجا.

مسئله بعدی مسئله سی و دو: می فرماید: اگر کسی وضو را شروع کرد در اثنای وضو وقت داخل شد اینجا این وضو مستحب از کار در می آید یا وضوی واجب؟ به نیت خودش چه کند؟ آن نیت قبلی که برای مستحب کافی است یا نیت را تجدید کند؟ که فردا بحث می کنیم.