درس خارج فقه استاد مصطفوی
93/07/01
بسم الله الرحمن الرحیم
حديث العلم نور يقذفه الله في قلب من يشاء
توفيقي است که عزيزان سال تحصيلي درس فقه خودشان را آغاز مي کنند و سعادتي که درک مي شود و وصف نمي شود، تعلم فقه است. انسان در دنيايي که زندگي مي کند عقبات و ظلمات است و يک روزنه اي وجود دارد که فقط روزنه نور است و آن روزنه نور فقه آل البيت است. آيه قرآن آمده «الله ولي الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات الي النور»[1]، خداوند سرپرستي مي کند از کساني و آنها را از ظلمت هاي متعدد به سوي نور هدايت مي کند، از ظلمت ها بيرون مي آورد و وارد وادي نور مي سازد. يک حديث معروف هم اينجا اضافه بشود مطلب کامل مي شود، حديث معروف «العلم نور يقذفه الله في قلب من يشاء»، و در روايتي هم از اميرالمومنين علي عليه السلام آمده است علمي که نور است فقط فقه اهل بيت است. از ظلمت ها آدم را نجات مي دهد، بقيه علوم، فنون است. علم فقط فقه است و اين فقه آدم را از ظلمت ها نجات مي دهد. براي شما گفته ايم خداي ناخواسته گرفتاري داريد يا مسائلي در زندگي داريد، زندگي پر از گرفتاري هاست، پر از مشکلات است، «الدنيا دار بالبلاء محفوفه»، از اين ظلمت ها آدم خودش را نجات بدهد، راهش اين است که بيايد در وادي نور، وادي نور تعلم فقه اهل بيت است. نور روح مي دهد باطن آدم را نوراني مي کند، ظاهر آدم را نوراني مي کند، زندگي آدم را نوراني مي کند. و مثل اينکه عزيزان در گشت و گام ها و کارها و تبليغات تا حال مشغول بودند، با ديد بصيرت ظلمت ها را يکي پس از ديگري فتح کردند، مشغول درس فقه که بشويد، از آن ظلمت ها آمديد بيرون، در وادي نور قرار داريد. شرط آن چيست؟ 1. قصد قربت 2. براي سربازي آقا امام زمان. اين را فکر نکنيد که ما اين کار را بکنيم آيا قبول مي شود، آقا عنايتي مي کند يا عنايت نمي کند. گاهي گفته مي شود که شک گناه است، اينجا هم شک گناه است. عنايت قطعي است چون که در کريم بودن ائمه که شک نداريم. آقا امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف کريم است و کرم يعني بخشش از سر بزرگواري، شما بياييد روي فقه کار کنيد ببينيد از بالا تمام امور مديريت مي شود هيچ مشکلي نبينيد که حل نشود. مشکل هم اگر ديده بشود، اثر نمي کند، ما مشکل نمي بينيم. مشکلي وجود ندارد. ما در وقتي به مشکل اعتناء مي کرديم که با فقه آشنا نبوديم، حالا فقه کجا مي رسد، چه مي شود، عشق است و عقل نيست. عقلاني اگر بگوييد جواب داريم که اگر اشکال بشود که شما همه اش درس بخوانيد، کجا مي رسيد، چرا خدمت نمي کنيد؟ ما منکر خدمت نيستيم، خيلي خوب است، خدمت بکنيد اما دين يک بدنه است، داراي حلقه ها. يکي از حلقه هايش که حلقه بنيادي است حفظ مباني دين است، حفظ اسس دين است. اين حساس تر است. شما که فقه درس مي خوانيد، بزرگ ترين خدمت را براي دين مي کنيد، حفظ دين است، و حراست از اصل بنياد دين.
اما عنوان بحث فقهي رسيديم به مطهرات
و اما بحث فقهي ما: عنوان بحث فقهي ما رسيديم به مطهّرات. کتاب طهارت فصل مطهّرات و متن ما هم عروه الوثقي. درباره مطهرات سيد طباطبايي يزدي قدس الله نفسه الزکيه مي فرمايد: «فصلٌ في المطهّرات و هي امور: احدها الماء و هو عمدتها لان ساير المطهرات مخصوصه باشياء خاصّه بخلافه فانه مطهّر لکل متنجس حتي الماء المضاف بالاستهلاک بل يطهّر بعض الاعيان النجسه کميت الانسان فانه يطهر بتمام غسله و يشترط في التطهير به امور».
آب عمده مطهّرات است
مي فرمايد: مطهرات چند مورد است و مورد اول آب و اين آب عمده ترين مطهرات است. براي اينکه ساير مطهرات اختصاص دارد به اشياء خاص مثل زمين، شمس و استهلاک و غيره، اما آب «مطهّر لکل متنجس»، هر شئ متنجس قابل تطهير به آب است، «حتي الماء المضاف بالاستهلاک»، آب مطلقا مطهّر است و اختصاص به چيزي ندارد. همه اشياء متنجس را تطهير مي کند بدون هيچ شک و ترديدي. و اما درباره اينکه آب همه چيز را تطهير مي کند، از لحاظ فقهي مطلب مورد خلاف نيست بلکه اجماع است بلکه تسالم است. نفي خلاف پايين تر از اجماع و اجماع پايين تر از تسالم و تسالم بالاتر از اجماع.
فرق نفي خلاف و اجماع
نفي خلاف معنايش اين است که خلاف ديده نشده نه اينکه وجود ندارد. اجماع اين است که اصلا وجود ندارد که بيان صاحب جواهر اين است که لا خلاف فيه بل الاجماع. اما تسالم بالاتر از اجماع، تسالم از اصطلاحات ميرزاي نائيني و سيدنا الاستاد است، تسالم يعني امر مي شود مسلم در حد ضرورت و بالاتر از اجماع. اين مطلب يعني مطهريت آب اطلاقا مورد تسالم است.
کلام سيد الحکيم
سيدنا الحکيم قدس الله نفسه الزکيه مي فرمايد: اطلاق لفظي براي اين مطلب در دست نيست و ما براي تعميم مطهّريت آب اطلاق لفظي نداريم.[2]
حديث الماء يطهِّر و لا يطهَّر و احتمالات آن
چون يک متني داريم که آن تقريبا اطلاق را صدمه مي زند. حديث معروف «الماء يطهِّر و لا يطّهَر»[3]. در اين باره مي بينيم که از اين متن اطلاق استفاده نمي شود. اين متن، متني است که که مي فهماند که آب مطلقا مطهر نيست، چون «لا يطهِّر» دارد. خود آب اگر متنجس شد، تطهير نمي شود. پس مطهريت آب اطلاق ندارد. در رابطه با اين حديث معروف يک بحثي است بين فضلاء، آنچه از اين حديث حسب ظاهر استفاده مي شود اين است که آب مطهر است پاک کننده است و پاک شونده نيست، يعني اگر اين آب متنجس بشود، قابل تطهير نيست. اين ظاهرش است. گفته مي شود يک جمله در تقدير اين است که «لا يطهَّر بغير الماء» تا ظاهر درست بشود. اين عبارت مشهور است و اين هم توجيه مشهور. اما آنچه که تحقيق در اين رابطه مي تواند مطلبي اعلام بکند از اين قرار است که اين حديث احتمالات متعددي دارد، ممکن است متن اين باشد «الماء يطهِّر و لا يطهِّر». «لا يطهَّر» نباشد. چون که اعراب از اول که نبوده. يعني «يطهِّر» قسمتي را «و لا يطهِّر» قسمتي را که مثلا اعيان نجسه باشد. و يا ممکن است يک معنايي ما داشتيم درباره اش و آن اينکه ممکن است اين «الماء يطهِّر» مطلق است و «لا يطهَّر» مضاف است. در عين حال بعد از آنکه براي اين حديث سه تا احتمال گفتيم که هر احتمالش هم بعيد به نظر نمي رسد، حديث مجمل مي شود. قاعده اين بود که هر وقت روايت دو تا يا سه تا احتمال عقلايي در آن وجود داشت مي شود مجمل و روايت که مجمل شد از کار مي افتد. چون معيار اين است که نصي که احتمالات متعدد داشت، ظهور از بين رفته.
معني ظهور
معناي ظهور آن است که در عرف آن لغت مخاطبين از لفظ و نصّ يک معنا را بفهمند. لذا گفتيم که اگر ظهور متقابل اعلام شد، ظهور محقق نشده. اگر احتمالات متعدد بود يا ظهور متقابل ادعاء شد، ظهور محقق نشده. اين روايت که فاقد ظهور است، کنار مي گذاريم. بنابراين اين روايت مشکلي ايجاد نمي کند.
حديث ديگر که نبوي است
سيد الحکيم در ادامه مي فرمايد: مي شود از روايت ديگري که در همين باب آمده و نبوي مشهور است، «خلق الله الماء طهورا»، از اين روايت استفاده کنيم اطلاق لفظي يا عموم لفظي را اگر به سندش اشکال نشود
اما اشکال آن حديث
که متاسفانه سندش مبنائي است. بر مبناي ما سندش معتبر است، ولي بر مبناي سيدنا الاستاد سند اشکال دارد و رجال آن فردا فردا توثيق نشده است. اين حديث با اين متن اطلاق دارد و عموم لفظي براي مطهريت آب به اثبات مي رسد. تا اينجا بحث در اين بود که ما مي توانيم عموم لفظي براي مطهريت ماء ثابت کنيم. سيد الحکيم با ترديد و عدم جزم با اما و اگر مي گويد که اطلاق لفظي هم ممکن است ولي جزما اطلاق لفظي اعلام نمي کند.
سيد الاستاد مطهريت آب را اطلاقا از دو راه ثابت مي کند
اما سيدنا الاستاد قدس الله نفسه الزکيه درباره مطهرات مي فرمايد: مطهريت ماء به نحو مطلق در عين حالي که قابل انکار نيست، از دو طريق قابل اثبات است: 1. استقراء، 2. موثقه عمار ساباطي. اما استقراء از اين قرار است که مي بينيم که ائمه عليهم السلام در موارد تطهير متنجسات امر کرده اند که اين متنجسات را با آب تطهير کنيد، ثوب متنجس، بدن متنجس، فرش متنجس و اشياي متنجسه. اين امر ائمه طبق استقراء که در تمام موارد تطهير و متنجسات مراجعه کنيم، مي بينيم که اختصاص به موردي ندارد، اطلاق دارد، عموم دارد، تمامي موارد متنجسات را شامل مي شود. بنابراين مختص به قسمتي از متنجسات نيست. براساس همين استقراء مي توانيم يک اطلاق به دست بياوريم.[4]
نکته در ادله لبيه و اطلاق مقامي
اينجا يک نکته اي است که گفتيم ادله لبيه مطلقا داراي اطلاق نيست، استقراء، لبي است يا تحقيق ميداني است و نمونه برداري است. پس اين مي شود لب و لب هم که اطلاق ندارد، ما چگونه از استقراء مي توانيم اطلاق استفاده کنيم؟ اطلاق، اطلاق مقامي است. جايي که لفظ سعه نداشت و قابليت براي وسعت و گسترش نداشت اما مقام را بررسي کنيم، مقام مقام بيان حکم باشد و اگر تخصيص و تحديدي در کار باشد، بايد مولي بفرمايد، پس از که تحقيق کرديم که مقام بيان است و جايي براي تخصيص و تحديد هم وجود دارد اما مولي بيان نکرده، اين مي شود اطلاق مقامي. استقراء در موارد مي تواند اطلاق مقامي به دست بياورد. در اثر اطلاق مقامي ما مي توانيم اطلاق براي مطهريت ماء اعلام بکنيم. اين نسبت به دليل اول بود که عبارت بود از اطلاق مقامي در پرتو استقراء.
اما دليل دوم موثقه عمار ساباطي
و اما دليل دوم عبارت است از موثقه عمار بن الساباطي، اين موثقه عبارت است از محمد بن علي بن الحسين شيخ صدوق باسناده عن عمار بن موسي الساباطي، اسناد شيخ صدوق به عمار بن موسي ساباطي درست است، بقيه رجال سند ثقات و اجلاء و عدول هستند، عمار بن موسي الساباطي خودش فطحي است از اين اين جهت سند مي شود موثق. «انه سأل اباعبدالله عليه السلام عن رجل يجد في انائه فأره و قد توضو من ذلک الاناء مرارا أو اغتسل منه أو غسل ثيابه و قد کانت الفأره متسخله، فقال ان کان رآها في الاناء قبل أن يغتسل أو يتوضو أو يغسل ثيابه ثم يفعل ذلک بعد ما رآها في الاناء فعليه ان يغسل ثيابه و يغسل کل ما أصابه ذلک الماء»[5]. اين قسمت آخر آن محل استشهاد است که «يغسل کل ما اصابه ذلک الماء». از همين ذيل استفاده مي شود که تمامي متنجسات به ثوب و ظرف و بدن اگر رسيده باشد، بايد تطهير کند به وسيله آب، اينجا اطلاقا آب مطهر اعلام شده است. از اين حديث معتبر اطلاق لفظي براي مطهريت آب اعلام شد. در ادامه سيد فرمودند که «مطهر لکل متنجس حتي الماء المضاف»، آب مطهر است براي هر متنجسي حتي آب مضاف، اگر متنجس باشد، به وسيله آب تطهير مي شود. درست است اما چگونه تطهير مي شود؟ بالاستهلاک. اگر آب مضاف داخل کرّ انداخته شود و مستهلک بشود، اجزاء صغاري از آن آب مضاف و متنجس هم باقي نماند،
فرق بين استحاله و استهلاک
چه فرق است بين استهلاک و استحاله؟ استحاله عبارت است از تبدل ماهيتي که ماهيتي به ماهيت ديگري متبدل بشود، مثل اينکه چوب خاکستر بشود و اما استهلاک عبارت است از انحلال و انعدام موضوع يک ماهيت در درون ماهيت ديگر. بنابراين در اينجا آب مضاف به وسيله آب مطلق تطهير مي شود اما عمليات استهلاک.
نظر علامه در تذکره
در اين رابطه هم اشکالي وجود ندارد مگر علامه در تذکره الفقهاء فرموده است که اگر آب مضاف متنجس با آب مطلق کثير وصل بشود، پاک است، اتصالش کافي است و استهلاک لازم نيست.[6]
سيد الاستاد مي فرمايد: قول علامه دليل ندارد
سيدنا الاستاد کتاب مي فرمايد: قول علامه دليل ندارد، بنابراين چون که دليلي نداريم بر تطهير استصحاب نجاست است، لون متنجس و ماهيت متنجس از بين نرفته، لذا ما براي تطهير ماء متنجس فقط يک راه داريم و آن استهلاک است.[7]
سيد الحکيم مي گويد اطلاق اسم تطهير به استهلاک مسامحه است
يک اشکالي در تعبير وجود دارد، بعضي از محشي ها از جمله سيد الحکيم فرموده است که اسم تطهير را نسبت به استهلاک اگر اطلاق بکنيم، مسامحه است. چرا؟ چون تطهير ازاله وصف با وجود موصوف است، شئ متنجس زال نجاسته و اما درباره استهلاک که موضوع از بين مي رود، موصوفي نيست، خود موصوف از بين مي رود، اينجا تطهير معنا ندارد، تهطير ازاله است که در اصطلاح گفته مي شود «اثبات شئ لشئ فرع ثبوت مثبت له»، اينجا يک مثبت له وجود ندارد و در استهلاک خود مستهلک کاملا از بين رفته، تسامح در تعبير است. بنابراين نتيجه اين شد آب مطلقا مطهر است و هيچ محدوديتي ندارد حتي بعضي از اعيان متنجسه را هم تطهير مي کند مثل ميت انسان و حتي آب مضاف را هم تطهير مي کند به وسيله استهلاک.
شروط مطهريت آب
اما اين مطهريت شروط دارد که شرط اول آن زوال عين و اثر آن است. آيا رائحه و لون اثر است يا اثر نيست؟ بحث دقيقي است، ادامه بحث فردا.
توفيقي است که عزيزان سال تحصيلي درس فقه خودشان را آغاز مي کنند و سعادتي که درک مي شود و وصف نمي شود، تعلم فقه است. انسان در دنيايي که زندگي مي کند عقبات و ظلمات است و يک روزنه اي وجود دارد که فقط روزنه نور است و آن روزنه نور فقه آل البيت است. آيه قرآن آمده «الله ولي الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات الي النور»[1]، خداوند سرپرستي مي کند از کساني و آنها را از ظلمت هاي متعدد به سوي نور هدايت مي کند، از ظلمت ها بيرون مي آورد و وارد وادي نور مي سازد. يک حديث معروف هم اينجا اضافه بشود مطلب کامل مي شود، حديث معروف «العلم نور يقذفه الله في قلب من يشاء»، و در روايتي هم از اميرالمومنين علي عليه السلام آمده است علمي که نور است فقط فقه اهل بيت است. از ظلمت ها آدم را نجات مي دهد، بقيه علوم، فنون است. علم فقط فقه است و اين فقه آدم را از ظلمت ها نجات مي دهد. براي شما گفته ايم خداي ناخواسته گرفتاري داريد يا مسائلي در زندگي داريد، زندگي پر از گرفتاري هاست، پر از مشکلات است، «الدنيا دار بالبلاء محفوفه»، از اين ظلمت ها آدم خودش را نجات بدهد، راهش اين است که بيايد در وادي نور، وادي نور تعلم فقه اهل بيت است. نور روح مي دهد باطن آدم را نوراني مي کند، ظاهر آدم را نوراني مي کند، زندگي آدم را نوراني مي کند. و مثل اينکه عزيزان در گشت و گام ها و کارها و تبليغات تا حال مشغول بودند، با ديد بصيرت ظلمت ها را يکي پس از ديگري فتح کردند، مشغول درس فقه که بشويد، از آن ظلمت ها آمديد بيرون، در وادي نور قرار داريد. شرط آن چيست؟ 1. قصد قربت 2. براي سربازي آقا امام زمان. اين را فکر نکنيد که ما اين کار را بکنيم آيا قبول مي شود، آقا عنايتي مي کند يا عنايت نمي کند. گاهي گفته مي شود که شک گناه است، اينجا هم شک گناه است. عنايت قطعي است چون که در کريم بودن ائمه که شک نداريم. آقا امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف کريم است و کرم يعني بخشش از سر بزرگواري، شما بياييد روي فقه کار کنيد ببينيد از بالا تمام امور مديريت مي شود هيچ مشکلي نبينيد که حل نشود. مشکل هم اگر ديده بشود، اثر نمي کند، ما مشکل نمي بينيم. مشکلي وجود ندارد. ما در وقتي به مشکل اعتناء مي کرديم که با فقه آشنا نبوديم، حالا فقه کجا مي رسد، چه مي شود، عشق است و عقل نيست. عقلاني اگر بگوييد جواب داريم که اگر اشکال بشود که شما همه اش درس بخوانيد، کجا مي رسيد، چرا خدمت نمي کنيد؟ ما منکر خدمت نيستيم، خيلي خوب است، خدمت بکنيد اما دين يک بدنه است، داراي حلقه ها. يکي از حلقه هايش که حلقه بنيادي است حفظ مباني دين است، حفظ اسس دين است. اين حساس تر است. شما که فقه درس مي خوانيد، بزرگ ترين خدمت را براي دين مي کنيد، حفظ دين است، و حراست از اصل بنياد دين.
اما عنوان بحث فقهي رسيديم به مطهرات
و اما بحث فقهي ما: عنوان بحث فقهي ما رسيديم به مطهّرات. کتاب طهارت فصل مطهّرات و متن ما هم عروه الوثقي. درباره مطهرات سيد طباطبايي يزدي قدس الله نفسه الزکيه مي فرمايد: «فصلٌ في المطهّرات و هي امور: احدها الماء و هو عمدتها لان ساير المطهرات مخصوصه باشياء خاصّه بخلافه فانه مطهّر لکل متنجس حتي الماء المضاف بالاستهلاک بل يطهّر بعض الاعيان النجسه کميت الانسان فانه يطهر بتمام غسله و يشترط في التطهير به امور».
آب عمده مطهّرات است
مي فرمايد: مطهرات چند مورد است و مورد اول آب و اين آب عمده ترين مطهرات است. براي اينکه ساير مطهرات اختصاص دارد به اشياء خاص مثل زمين، شمس و استهلاک و غيره، اما آب «مطهّر لکل متنجس»، هر شئ متنجس قابل تطهير به آب است، «حتي الماء المضاف بالاستهلاک»، آب مطلقا مطهّر است و اختصاص به چيزي ندارد. همه اشياء متنجس را تطهير مي کند بدون هيچ شک و ترديدي. و اما درباره اينکه آب همه چيز را تطهير مي کند، از لحاظ فقهي مطلب مورد خلاف نيست بلکه اجماع است بلکه تسالم است. نفي خلاف پايين تر از اجماع و اجماع پايين تر از تسالم و تسالم بالاتر از اجماع.
فرق نفي خلاف و اجماع
نفي خلاف معنايش اين است که خلاف ديده نشده نه اينکه وجود ندارد. اجماع اين است که اصلا وجود ندارد که بيان صاحب جواهر اين است که لا خلاف فيه بل الاجماع. اما تسالم بالاتر از اجماع، تسالم از اصطلاحات ميرزاي نائيني و سيدنا الاستاد است، تسالم يعني امر مي شود مسلم در حد ضرورت و بالاتر از اجماع. اين مطلب يعني مطهريت آب اطلاقا مورد تسالم است.
کلام سيد الحکيم
سيدنا الحکيم قدس الله نفسه الزکيه مي فرمايد: اطلاق لفظي براي اين مطلب در دست نيست و ما براي تعميم مطهّريت آب اطلاق لفظي نداريم.[2]
حديث الماء يطهِّر و لا يطهَّر و احتمالات آن
چون يک متني داريم که آن تقريبا اطلاق را صدمه مي زند. حديث معروف «الماء يطهِّر و لا يطّهَر»[3]. در اين باره مي بينيم که از اين متن اطلاق استفاده نمي شود. اين متن، متني است که که مي فهماند که آب مطلقا مطهر نيست، چون «لا يطهِّر» دارد. خود آب اگر متنجس شد، تطهير نمي شود. پس مطهريت آب اطلاق ندارد. در رابطه با اين حديث معروف يک بحثي است بين فضلاء، آنچه از اين حديث حسب ظاهر استفاده مي شود اين است که آب مطهر است پاک کننده است و پاک شونده نيست، يعني اگر اين آب متنجس بشود، قابل تطهير نيست. اين ظاهرش است. گفته مي شود يک جمله در تقدير اين است که «لا يطهَّر بغير الماء» تا ظاهر درست بشود. اين عبارت مشهور است و اين هم توجيه مشهور. اما آنچه که تحقيق در اين رابطه مي تواند مطلبي اعلام بکند از اين قرار است که اين حديث احتمالات متعددي دارد، ممکن است متن اين باشد «الماء يطهِّر و لا يطهِّر». «لا يطهَّر» نباشد. چون که اعراب از اول که نبوده. يعني «يطهِّر» قسمتي را «و لا يطهِّر» قسمتي را که مثلا اعيان نجسه باشد. و يا ممکن است يک معنايي ما داشتيم درباره اش و آن اينکه ممکن است اين «الماء يطهِّر» مطلق است و «لا يطهَّر» مضاف است. در عين حال بعد از آنکه براي اين حديث سه تا احتمال گفتيم که هر احتمالش هم بعيد به نظر نمي رسد، حديث مجمل مي شود. قاعده اين بود که هر وقت روايت دو تا يا سه تا احتمال عقلايي در آن وجود داشت مي شود مجمل و روايت که مجمل شد از کار مي افتد. چون معيار اين است که نصي که احتمالات متعدد داشت، ظهور از بين رفته.
معني ظهور
معناي ظهور آن است که در عرف آن لغت مخاطبين از لفظ و نصّ يک معنا را بفهمند. لذا گفتيم که اگر ظهور متقابل اعلام شد، ظهور محقق نشده. اگر احتمالات متعدد بود يا ظهور متقابل ادعاء شد، ظهور محقق نشده. اين روايت که فاقد ظهور است، کنار مي گذاريم. بنابراين اين روايت مشکلي ايجاد نمي کند.
حديث ديگر که نبوي است
سيد الحکيم در ادامه مي فرمايد: مي شود از روايت ديگري که در همين باب آمده و نبوي مشهور است، «خلق الله الماء طهورا»، از اين روايت استفاده کنيم اطلاق لفظي يا عموم لفظي را اگر به سندش اشکال نشود
اما اشکال آن حديث
که متاسفانه سندش مبنائي است. بر مبناي ما سندش معتبر است، ولي بر مبناي سيدنا الاستاد سند اشکال دارد و رجال آن فردا فردا توثيق نشده است. اين حديث با اين متن اطلاق دارد و عموم لفظي براي مطهريت آب به اثبات مي رسد. تا اينجا بحث در اين بود که ما مي توانيم عموم لفظي براي مطهريت ماء ثابت کنيم. سيد الحکيم با ترديد و عدم جزم با اما و اگر مي گويد که اطلاق لفظي هم ممکن است ولي جزما اطلاق لفظي اعلام نمي کند.
سيد الاستاد مطهريت آب را اطلاقا از دو راه ثابت مي کند
اما سيدنا الاستاد قدس الله نفسه الزکيه درباره مطهرات مي فرمايد: مطهريت ماء به نحو مطلق در عين حالي که قابل انکار نيست، از دو طريق قابل اثبات است: 1. استقراء، 2. موثقه عمار ساباطي. اما استقراء از اين قرار است که مي بينيم که ائمه عليهم السلام در موارد تطهير متنجسات امر کرده اند که اين متنجسات را با آب تطهير کنيد، ثوب متنجس، بدن متنجس، فرش متنجس و اشياي متنجسه. اين امر ائمه طبق استقراء که در تمام موارد تطهير و متنجسات مراجعه کنيم، مي بينيم که اختصاص به موردي ندارد، اطلاق دارد، عموم دارد، تمامي موارد متنجسات را شامل مي شود. بنابراين مختص به قسمتي از متنجسات نيست. براساس همين استقراء مي توانيم يک اطلاق به دست بياوريم.[4]
نکته در ادله لبيه و اطلاق مقامي
اينجا يک نکته اي است که گفتيم ادله لبيه مطلقا داراي اطلاق نيست، استقراء، لبي است يا تحقيق ميداني است و نمونه برداري است. پس اين مي شود لب و لب هم که اطلاق ندارد، ما چگونه از استقراء مي توانيم اطلاق استفاده کنيم؟ اطلاق، اطلاق مقامي است. جايي که لفظ سعه نداشت و قابليت براي وسعت و گسترش نداشت اما مقام را بررسي کنيم، مقام مقام بيان حکم باشد و اگر تخصيص و تحديدي در کار باشد، بايد مولي بفرمايد، پس از که تحقيق کرديم که مقام بيان است و جايي براي تخصيص و تحديد هم وجود دارد اما مولي بيان نکرده، اين مي شود اطلاق مقامي. استقراء در موارد مي تواند اطلاق مقامي به دست بياورد. در اثر اطلاق مقامي ما مي توانيم اطلاق براي مطهريت ماء اعلام بکنيم. اين نسبت به دليل اول بود که عبارت بود از اطلاق مقامي در پرتو استقراء.
اما دليل دوم موثقه عمار ساباطي
و اما دليل دوم عبارت است از موثقه عمار بن الساباطي، اين موثقه عبارت است از محمد بن علي بن الحسين شيخ صدوق باسناده عن عمار بن موسي الساباطي، اسناد شيخ صدوق به عمار بن موسي ساباطي درست است، بقيه رجال سند ثقات و اجلاء و عدول هستند، عمار بن موسي الساباطي خودش فطحي است از اين اين جهت سند مي شود موثق. «انه سأل اباعبدالله عليه السلام عن رجل يجد في انائه فأره و قد توضو من ذلک الاناء مرارا أو اغتسل منه أو غسل ثيابه و قد کانت الفأره متسخله، فقال ان کان رآها في الاناء قبل أن يغتسل أو يتوضو أو يغسل ثيابه ثم يفعل ذلک بعد ما رآها في الاناء فعليه ان يغسل ثيابه و يغسل کل ما أصابه ذلک الماء»[5]. اين قسمت آخر آن محل استشهاد است که «يغسل کل ما اصابه ذلک الماء». از همين ذيل استفاده مي شود که تمامي متنجسات به ثوب و ظرف و بدن اگر رسيده باشد، بايد تطهير کند به وسيله آب، اينجا اطلاقا آب مطهر اعلام شده است. از اين حديث معتبر اطلاق لفظي براي مطهريت آب اعلام شد. در ادامه سيد فرمودند که «مطهر لکل متنجس حتي الماء المضاف»، آب مطهر است براي هر متنجسي حتي آب مضاف، اگر متنجس باشد، به وسيله آب تطهير مي شود. درست است اما چگونه تطهير مي شود؟ بالاستهلاک. اگر آب مضاف داخل کرّ انداخته شود و مستهلک بشود، اجزاء صغاري از آن آب مضاف و متنجس هم باقي نماند،
فرق بين استحاله و استهلاک
چه فرق است بين استهلاک و استحاله؟ استحاله عبارت است از تبدل ماهيتي که ماهيتي به ماهيت ديگري متبدل بشود، مثل اينکه چوب خاکستر بشود و اما استهلاک عبارت است از انحلال و انعدام موضوع يک ماهيت در درون ماهيت ديگر. بنابراين در اينجا آب مضاف به وسيله آب مطلق تطهير مي شود اما عمليات استهلاک.
نظر علامه در تذکره
در اين رابطه هم اشکالي وجود ندارد مگر علامه در تذکره الفقهاء فرموده است که اگر آب مضاف متنجس با آب مطلق کثير وصل بشود، پاک است، اتصالش کافي است و استهلاک لازم نيست.[6]
سيد الاستاد مي فرمايد: قول علامه دليل ندارد
سيدنا الاستاد کتاب مي فرمايد: قول علامه دليل ندارد، بنابراين چون که دليلي نداريم بر تطهير استصحاب نجاست است، لون متنجس و ماهيت متنجس از بين نرفته، لذا ما براي تطهير ماء متنجس فقط يک راه داريم و آن استهلاک است.[7]
سيد الحکيم مي گويد اطلاق اسم تطهير به استهلاک مسامحه است
يک اشکالي در تعبير وجود دارد، بعضي از محشي ها از جمله سيد الحکيم فرموده است که اسم تطهير را نسبت به استهلاک اگر اطلاق بکنيم، مسامحه است. چرا؟ چون تطهير ازاله وصف با وجود موصوف است، شئ متنجس زال نجاسته و اما درباره استهلاک که موضوع از بين مي رود، موصوفي نيست، خود موصوف از بين مي رود، اينجا تطهير معنا ندارد، تهطير ازاله است که در اصطلاح گفته مي شود «اثبات شئ لشئ فرع ثبوت مثبت له»، اينجا يک مثبت له وجود ندارد و در استهلاک خود مستهلک کاملا از بين رفته، تسامح در تعبير است. بنابراين نتيجه اين شد آب مطلقا مطهر است و هيچ محدوديتي ندارد حتي بعضي از اعيان متنجسه را هم تطهير مي کند مثل ميت انسان و حتي آب مضاف را هم تطهير مي کند به وسيله استهلاک.
شروط مطهريت آب
اما اين مطهريت شروط دارد که شرط اول آن زوال عين و اثر آن است. آيا رائحه و لون اثر است يا اثر نيست؟ بحث دقيقي است، ادامه بحث فردا.
