درس خارج فقه استاد سیدکاظم مصطفوی

موضوع: كتاب الصلاة/واجبات الصلاة /مسأئل 29 - 31

29 مسألة إذا شرع في السفر و كان في السفينة أو الكاري مثلا‌ فشرع في الصلاة بنية التمام‌ ‌قبل الوصول إلى حد الترخص فوصل في الأثناء إلى حد الترخص فإن لم يدخل في ركوع الثالثة فالظاهر أنه يعدل إلى القصر و إن دخل في ركوع الثالثة فالأحوط الإتمام و الإعادة قصرا و إن كان في السفر و دخل في الصلاة بنية القصر فوصل إلى حد الترخص يعدل إلى التمام‌.[1]

اگر کسی با کشتی یا ماشین یا وسیله‌ی دیگری به مسافرت رفت، تا وقتی که به حد ترخص نرسیده وظیفه اش تمام خواندن نماز و امساک روزه است. این شخص اگر قبل از رسیدن به حد ترخص شروع به خواندن نماز کرد و در این نماز نیت تمام کرد اما در اثناء نماز به حد ترخص رسید، بعد از رسیدن به حدّ ترخص موضوع برای قصر محقق شد، در این صورت اگر در رکوع رکعت سوم وارد نشده و موضع عدول تا هنوز باقی است، ظاهر این است که به قصر عدول کند؛ چون موضوع قصر محقق شده است. اگر در رکوع رکعت سوم وارد شده که حد عدول گذشته و وقت آن منقضی شده، در این صورت احوط این است که این نماز را تمام نماید؛ به دلیل این که یک نیت تمام بوده و این نماز سه رکعتش انجام شده، دلیل قطعی هم بر بطلان آن نداریم؛ لذا رجاءا این نماز را تمام کند و بعد از آن به صورت قصر اعاده نماید؛ چون موضوع فرق کرد و احتیاط اقتضا می‌کند که این نماز به صورت قصر اعاده شود.

اگر برعکس شد که شخص مسافر به طرف منزل برگشت و طول سفر به نماز شروع کرد به نیت قصر که در اثناء نماز ماشین یا کشی یا دیگر وسیله‌ی مسافرت، به حد ترخص رسید، طبق قاعده عدول کند؛ چون منزل و وطن موضوع برای تمام است و این موضوع محقق شده است. اگر گفته شود که در اول نیتش قصر بوده است، جواب این است که ماهیت قصر و تمام واحد است و عدول اشکالی ندارد.

30 مسألة إذا دخل في الصلاة بقصد ما في الذمة فعلا‌و تخيل أنها الظهر مثلا ثمَّ تبين أن ما في ذمته هي العصر أو بالعكس فالظاهر الصحة لأن الاشتباه إنما هو في التطبيق‌.[2]

اگر اشتباه در تطبیق باشد اشکالی ایجاد نمی‌کند و اگر اشکال ماهیتی باشد، آن وقت جا برای حمل بر صحت وجود ندارد. سید یزدی در این مسأله می‌فرماید اشتباه در تطبیق است.

البته یک اشکال و ملاحظه‌ی در باره‌ی صیاغت این متن وجود دارد که قابل توجیه است. آن ملاحظه و اشکال این است که از یک طرف ما فی الذمه گفته و از طرف دیگر ظهر گفته است. این دو ظاهرا با هم سازگاری ندارد. توجیه این است که ابتداءا ما فی الذمه قصد کرده است، بعد از آن که در صلاة وارد شده، قصد کرده که این ما فی الذمه ظهر باشد. ما فی الذمه با تعیین ظهر به طور همزمان اشکال دارد و اگر به ترتیب صورت گیرد اشکالی ندارد.

این مسأله از باب اشتباه در تطبق است و ما فی الذمه مصحح عمل می‌شود. این نماز بر ظهر تطبیق کرد، بعد که معلوم شد ظهر نبوده یا بر عکس شد، در این صورت اشتباه در تطبیق صورت گرفته، اشتباه در تطبیق، اشتباه ماهیتی نیست و اختلاف مربوط به خصوصیت این دو نماز می‌شود که ما فی الذمه بر هر یک از این دو نماز قابل تطبیق است.

31 مسألة إذا تخيل أنه أتى بركعتين من نافلة الليل مثلا‌فقصد الركعتين الثانيتين أو نحو ذلك فبان أنه لم يصل الأولتين صحت و حسبت له الأولتان و كذا في نوافل الظهرين و كذا إذا تبين بطلان الأولتين و ليس هذا من باب العدول بل من جهة أنه لا يعتبر قصد كونهما أولتين أو ثانيتين فتحسب على ما هو الواقع نظير ركعات الصلاة حيث إنه لو تخيل أن ما بيده من الركعة ثانية مثلا فبان أنها الأولى أو العكس أو نحو ذلك لا يضر و يحسب على ما هو الواقع‌.[3]

در باره‌ی نافله فرض کنید که شخصی نافله ظهر را دو رکعت خواند، بعد شک کرد که دو رکعت اول را خوانده یا نه؟ این دو رکعت خوانده شده به عنوان دو رکعت اول به حساب می‌آید؛ چون اگر شک در وجود دو رکعت اول شود، اصل عدم است. در نوافل اولتین و ثانیتین جزء مقومات و ماهیت نیست؛ مثل رکعات است که اگر در نماز مشغول نماز بودید و فکر می‌کنید این رکعت دوم است و در انتها یادت می‌آید که رکعت اول است، نماز درست است. اول بودن و دوم بودن از خصوصیات است و اختلاف در خصوصیات اشکالی ایجاد نمی‌کند.

نکته ولایی:

در آستانه‌ی نیمه‌ی شعبان قرار داریم. طبق یک تفسیر، آیات سوره عصر تطبیق بر امام عصر (ع) و پیروان او شده است. بنده از خود امام خمینی شنیدم که می‌فرمود: یکی از معانی این سوره این است که قسم به عصاره‌ی هستی، امام زمان، که انسان در خسر و زیان است؛ مگر کسانی که ایمان به خدا، نبوت، امامت و ایمان به وجود و حضور بقیة الله الاعظم دارد. از خاصیت این افراد این است که به همدیگر تواصی به حق دارند و به همدیگر که می‌رسند می‌گویند:

ناله‌ی ما حِق حِق ما حَق حَق است شکوه از هجر ولی مطلق است

و تواصی به صبر دارند که به همدیگر می‌گویند صبر کنید او خواهد آمد.

جلوه‌ی حق به معنای کلمه یک مورد دارد و آن وجود مقدس بقیة الله الاعظم است.

توصیه آیت الله بروجردی این بود که هر کجا رفتید از امام عصر یاد کنید.

تواصی به صبر دل آدم را زنده نگه می‌دارد.

ریشه‌ی قلب جهان بسته به موی مهدی جان عشاق فدای گل روی مهدی

خرم آن روز که با قلب پر از آتش و دود سر گذارم به تراب سر کوی مهدی

دو توصیه: توصیه اول این است که زیارت السلام علی الحق الجدید را بخصوص در نیمه‌ی شعبان بخوانیم که در حقیقت اظهار ارادت به ولی حضرت عصر (ع) است و کسی که ارتباط با حضرت ندارد، مستکین و بیچاره است. توصیه دوم این است که یک حمد و یازده توحید برای سلامتی حضرت ولی عصر (ع) بخوانیم.